De schepping een ondoorgrondelijk geheimenis

Een dagblad berichtte dezer dagen dat in 161 weken vier miljoen exemplaren zijn verkocht in de hele wereld van het boek 'Brief history of time' (in Nederlandse vertaling 'Het Heelal'). Het boek is geschreven door Stephen Hawking, hoogleraar in de theoretische natuurkunde in Cambridge. Hij wordt algemeen gerekend tot één van de twee grootste natuurwetenschappers van deze eeuw, samen namelijk met de vermaarde Albert Einstein, wiens werk hij voortzet.
Waarom aandacht gegeven in een kerkelijk blad aan een Engels natuurwetenschapper? Wel, het loutere feit van die vier miljoen verkochte exemplaren duidt erop, dat Hawking met dit boek een breed publiek heeft weten te bereiken. En dat terwijl zijn ideeën, die uiteraard ook binnen het onderwijs vandaag behandeld worden, zich ook bewegen op het grensvlak van de religie. Als zodanig geeft ook prof. dr. A. van der Beukel in zijn boek 'De dingen hebben hun geheim' één en andermaal aandacht aan hem. De persoon en de ideeën van Hawking blijken op velen een fascinerende werking te hebben.

Bijzonder
Nu hebben we bij deze vermaarde wetenschapper van vandaag ook wel te maken met een uitzonderlijk leven. Hawking is een zwaar gehandicapte met kennelijk een briljante geest. Toen Stephen Hawking twaalf jaar oud was, sloten twee school­vriendjes een weddenschap af met betrekking tot diens toekomst. De één wedde met de ander, dat Stephen het nooit ver zou brengen. Hij leerde langzaam en behoorde tot de middelmatige leerlingen, maar was ook 'op een wat vage manier briljant'. Zijn leven en werk zijn beschreven door Kitty Ferguson in een boek, getiteld 'Stephen Hawking, de theorie van Alles; op zoek naar de grenzen van het universum'. Daarin lezen we, dat Stephen al op achtjarige leeftijd er serieus over dacht om wetenschapper te worden, omdat het hem toeleek, dat hij in de natuurwetenschappen 'de waarheid' zou kunnen ontdekken. Uiteindelijk kwam hij dan ook tot de natuurkundestudie in Oxford. In feite was hij in die tijd een luie student. Maar in die tijd kreeg hij de zeldzame ziekte, die bekend staat onder de naam amyotrofe laterale sclerose, een ziekte, die geleidelijke afbraak tot gevolg heeft van de zenuwcellen in het ruggemerg en van de hersenen, die de bewuste spieractiviteit regelen. Bijna altijd treedt binnen twee of drie jaar de dood op als gevolg van longontsteking of verstikking, namelijk als de spieren van de luchtwegen het begeven. Deze ziekte en het besef dat hij nog kort had te leven, veranderden Hawkings leven grondig. Als hij nog wat gratie kreeg, zou hij toch nog belangrijke dingen kunnen doen.

Om een lang verhaal kort te maken: de ziekte had een langzamer verloop dan verwacht, hij kwam tot een promotie en werd uiteindelijk 'Lucasia-professor' aan de Cambridge University, op een leerstoel die in 1600 werd bezet door de befaamde Sir Isaac Newton. Zijn wetenschappelijke faam heeft te maken met zijn ver-strekkende ideeën over het ontstaan van het heelal. Terwijl zijn lichaam stap tot stap verder werd gesloopt, bleef zijn geest helder en kwam hij intussen tot ideeën en theorieën, die hem tot de belangrijkste natuurwetenschapper van heden hebben gemaakt.
Toen hij enkele jaren geleden dreigde te stikken, was de enige manier om nog te kunnen overleven het operatief verwijderen van de luchtpijp. Daarna kon hij geen enkel geluid meer uitbrengen. Hij ademt nu nog slechts door een blijvende opening in zijn keel. Toch bleef hij communiceren met zijn omgeving, namelijk door woorden letter voor letter te spellen, op die manier, dat hij zijn wenkbrauwen optrekt als iemand de juiste letter aanwijst op een alfabetkaart. En zo kreeg hij ook een computer, waarvan hij de schakelaar bedient met hoofd- of oogbewegingen, zodat hij nu vijftien woorden per minuut kan produceren. Zo schrijft Hawking nu voordrachten. Zo schreef hij ook zijn boek over het heelal. Een spraaksynthesizer maakt het mogelijk, hem een lezing te laten uitspreken langs mechanische weg.

Op zich is zo'n levensverhaal indrukwekkend. Vanwege het feit, dat het hier om een briljant geleerde gaat, worden kosten noch moeiten gespaard om hem verder wetenschappelijk te laten functioneren (computers, intensieve verzorging, speciale voorzieningen).
In 1974 werd hij geïnstalleerd als lid van de Royal Society. Tijdens de installatieceremonie lopen de nieuwe leden naar het podium om hun namen in een boek te schrijven. Op één van de eerste bladzijden van het boek staat de naam van Isaac Newton. In dit geval werd het boek naar Hawking gebràcht. Hij deed er heel lang over zijn naam te schrijven.
Verder kreeg hij zes eredoctoraten, terwijl Koningin Elizabeth hem benoemde tot 'Commander of the British Empire'.

Theorie van Alles
Op 29 april 1980 schokte Hawking de wetenschappers in Cambridge door in een voordracht te zeggen, dat het einde van de theoretische natuurkunde in zicht was. Alles in de kosmos zou dan zijn verklaard. Er blijft namelijk niets meer te theoretiseren over als de 'theorie van Alles' zal zijn ontworpen (Alles met hoofdletter!).

Nu heeft in deze eeuw van het atoom de werkelijkheid rondom ons al ongelofelijk veel van haar geheimen prijsgegeven. Het is onvoorstelbaar, dat de mens, zeg de wetenschap zó diep in de geheimen van het heelal wist door te dringen, dat niet alleen de onzichtbare atomen werden ontdekt, maar dat binnen die atomaire wereld ook nog eens werd ontdekt wat de samenstellende bouwstenen van de onderscheiden atomen waren. Eenvoudig gezegd is de materie slechts uit een drietal 'deeltjes' opgebouwd, die in combinatie een oneindig gevarieerde planeten- en sterrenwereld oplevert. En in die gevarieerde atomaire wereld heersen een viertal krachten en wetten (zwaartekracht, electromagnetische krachten, sterke kernkracht en zwakke kernkracht). Wanneer deze nu kunnen worden ondergebracht onder de paraplu van één Superkracht of Superwet, valt er niets meer te ontdekken. De 'theorie van Alles' zal alles hebben verklaard.

In zulke beschouwingen lijkt geen enkele ruimte meer te zijn voor God. Opvallend is intussen, dat de vrouw van Hawking zegt, dat ze niet in staat zou zijn geweest alle dingen in de moeilijke jaren met een zwaar gehandicapte echtgenoot te doen 'zonder geloof in God'. 'Haar echtgenoot deelde het geloof, dat Jane zoveel steun gaf, niet'. Toch – aldus Kitty Ferguson in genoemde levensbeschrijving – blijkt uit Hawkings boek 'Het Heelal', dat God nooit ver uit zijn gedachten is. Ik citeer nu letterlijk wat hij tegen een interviewer zei:
'Het is moeilijk om te discussiëren over het begin van het heelal zonder het begrip God te noemen. Mijn onderzoek naar het ontstaan van het heelal ligt op de grens tussen wetenschap en religie, maar ik probeer aan de wetenschappelijke kant van die grens te blijven. Het is goed mogelijk dat God handelt op manieren die niet kunnen worden beschreven door wetenschappelijke wetten. Maar in dat geval is ieders persoonlijke geloof de enige leidraad.'
Op de vraag of hij van mening is dat zijn onderzoek in strijd is met religie, antwoordt hij: 'Als we die houding zouden aannemen, zou Newton (die zeer religieus was) nooit zijn zwaartekrachtwet hebben ontdekt.'

Hawking is geen atheïst, aldus de biografe, 'maar hij verstaat onder de term God liever de volledige verzameling natuurwetten'.
Zijn vrouw zei intussen, dat ze met één aspect van zijn leven steeds moeilijker leven kon, namelijk 'het gevoel dat, omdat alles gereduceerd is tot een rationele, wiskundige formule, die formule de waarheid moet zijn'. (In 1990 is ze overigens van hem gescheiden). In Hawkings theorie is het zó, dat het heelal 'kant en klaar, geheel geschikt voor ons zou kunnen verschijnen zonder dat er een God aanwezig is'. Hawking bewees evenwel niet, dat 'een heelal zonder grenzen God uitsluit', maar 'dat God geen keuze kan hebben gehad wat betreft het begin van het heelal'.
Intussen zou hij het 'de mooiste overwinning van de menselijke rede' achten om 'de geest van God te kennen'. Hij sluit dan niet uit, dat er toch een rol kan zijn weggelegd voor de Schepper.

Omkering
Het moge uit dit alles duidelijk zijn, dat Hawking in ieder geval tot een fundamentele omkering van waarden komt. Langs natuurwetenschappelijke weg (filosofie) concludeert hij tot het al of niet bestaan van een (de) Schepper. In ieder geval realiseert hij zichzelf zeer wel dat hij met zijn theorieën balanceert op de randen van het religieuze. De wetenschappelijke mens beredeneert God.

Toen in 1981 Hawking wereldwijd de aandacht vroeg voor de vragen naar het begin en het einde van het heelal, waarschuwde de Paus tijdens een conferentie in het Vaticaan Hawking en andere wetenschappers, 'dat mensen niet moeten proberen binnen te dringen in het moment van de schepping; dat was het werk van God'.
De biografe van Hawking herinnert in ieder geval zelf ook aan 'de christelijk-joodse opvatting' ten aanzien van God: 'de Alom-tegenwoordige, voor wie er geen begin, geen einde, noch iets als onze chronologische tijd zou bestaan.'

Toen we dit alles dezer dagen nog eens op ons lieten inwerken, realiseerden we ons nog eens temeer en opnieuw hoe trefzeker de titel is van het boek van prof. Van der Beukel: 'De dingen hebben hun geheim'. Eerder schreven we over dit boek een artikel 'Natuurkunde voor dominees'.

Het heelal is één groot geheim. Al wat de wetenschap heeft mogen ontdekken – een wonder op zich – gaat terug op het wonder van Gods schepping. In feite verklaart de wetenschap ten diepste niets. De oorsprong en voleinder der dingen zijn aan God. Vanuit het gegeven van de wetten en de krachten in de schepping mocht veel ter nadere verklaring worden ontdekt. 'De Schepping is alleen te geloven, de weldaden van de schepping liggen om ons heen'. (C.J. Dippel).
Het maakt dan ook het verschil van dag en nacht uit of men vanuit de wetenschap concludeert tot het (eventuele) bestaan van God of dat men vanuit het geloof in God in verwondering en in lofprijzing aan Hem mag doordringen in de geheimen van het heelal. Het is dunkt me één van de grondtaken van het christelijk onderwijs om de jongeren, die vandaag worden doordrenkt met natuurwetenschappelijke kennis, (inclusief de theorieën van Hawking), te doordringen van dit fundamentele verschil. Opdat zij niet onder een doemdenken worden gebracht, dat alleen dàt waarheid is, wat de wetenschap constateert, of voor waarheid houdt. Hier ligt met name het geding tussen de zeventiende-eeuwse Newton en zijn twintigste-eeuwse opvolger Hawking.

Het grootste geheimenis
Ik sluit af met één citaat van Hawkings boek over het heelal, dat tot nadenken stemt: 'We zijn zulke onbetekenende wezens op een klein planeetje op een heel gewone ster in de buitengewesten van één uit honderd miljoen sterrenstelsels. Het is daarom moeilijk in een God te geloven, die zich druk zou maken over ons, of die ons bestaan zelfs maar zou opmerken'.
Hier is echter het 'nochtans' van het geloof! Het is ongelofelijk, maar nochtans waar: onder miljoenen heeft Hij ook mij op het oog; en dan nog wel in de onmetelijkheid van een heelal, dat uitdijt met snelheden, die die van het licht evenaren. Hier gaat het ons duizelen. En nochtans is het waar, dat die God, die zich niet laat vangen in onze begrippen van ruimte en tijd, naar deze planeet Zijn Zoon zond, opdat de enkele mens via Hem tot God zou kunnen komen. De Eniggeboren Zoon, die in de schoot des Vaders is, heeft Hem ons geopenbaard.
Dat is niet een 'theorie van Alles', maar het geheimenis aangaande Hem, die uiteindelijk 'Alles in allen' zal zijn.
Wanneer inderdaad het einde van de theoretische natuurkunde in zicht zou komen, omdat er niets meer te verklaren valt, blijft onverlet de rechte theologie, het Godzeggen, dat is God belijden als Schepper en Voleinder.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen