Tienduizend klavarspelers

„De organist, die op het orgel boeken met geraamte zit te lezen, zal daarover door de kerkenraad onderhouden worden. Waarop „geraamte in deze kerkenraadsnotulen van 17 februari 1899 slaat, is niet duidelijk. En of de terechtwijzing van deze organist betrekking had op het muziekschrift klavarskribo, is evenmin zeker. Cor Pot (1885-1977), de uitvinder van klavarskribo, dat met een beetje fantasie best „geraamte genoemd kan worden, maakte zijn uitvinding namelijk pas in 1931 wereldkundig.
Pot groeide op in een rijke scheepsbouwersfamilie. Hij leerde piano en viool spelen en was bekend met enkele voorstellen om het oude notenschrift te verbeteren. Met behulp van logaritmische rekenschuiven ging hij aan het studeren. Hij construeerde een toongenerator waarmee hij de verschillen in toonhoogte en toonduur kon laten horen. Al doende groeide bij hem het besef dat toonhoogte en toonduur ook op papier zichtbaar gemaakt moesten kunnen worden.
Hij tekende de drie verticale lijnen van twee keer drie zwarte toetsen van het klavier, met daartussen die van de twee zwarte toetsen, op papier. Op en tussen die lijnen plaatste hij de te spelen noten, een soort letterlijk uitgebeeld klavierschrift dus. Een open balletje tussen de lijnen is een witte toets, een zwart balletje op de lijnen is een zwarte toets. Zo is in een oogopslag te zien welke toetsen ingedrukt moeten worden.
Een akkoord staat horizontaal op en tussen de lijnen. Noten die na elkaar gespeeld moeten worden, staan onder elkaar. Zo wordt het klavarschrift van boven naar beneden gelezen, in tegenstelling tot het notenschrift, dat horizontaal wordt gelezen.
Cor Pot had zich er vaak over verwonderd dat componisten in hun klassieke muziekschrift niet de zuivere toonhoogten lieten zien. Volgens hem kregen de halve tonen dan als (in zijn ogen gekunstelde) oplossing dat er een kruis of een mol voor geplaatst werd. Met een kruis voor een noot moest de toon een halve omhoog en met een mol ervoor een halve omlaag.

Schriftelijke muzieklessen
Cor Pot bedacht dat dit allemaal veel eenvoudiger kon. In 1930 had hij de oplossing, waar hij een aantal jaren aan had gesleuteld. Zijn muziekschrift gaf hij de naam klavarskribo, de vertaling van klavierschrift in Esperanto. Zijn motto was: Door strenge logica tot uiterste eenvoud.
Op 1 november 1931 brak de grote dag aan. Muziekrecensenten van dag- en muziekbladen waren uitgenodigd om met het nieuwe muziekschrift kennis te maken. Ze werden ingewijd in de wetenschappelijke verantwoording van Pots logaritmen. In een oud postkantoor werd begonnen met het vertalen van bestaande muziekstukken in het oude notenschrift naar het nieuwe klavarskribo.
De muziekboeken in klavar bleken echter onverkoopbaar. Cor Pots gedachte dat klavarskribo zichzelf zou verkopen, kwam niet uit. Voor het bespelen van een instrument bleek begeleiding nodig. Wachten op musici die bereid waren het nieuwe muziekschrift te gaan doceren, duurde veel te lang. Zo ontstond het plan om, naar buitenlands voorbeeld, schriftelijke muzieklessen uit te geven. Hoewel uit de nood geboren, werd dat een doorslaand succes. Het voortbestaan van klavarskribo was verzekerd.

10.000 klavarspelers
Halverwege de vorige eeuw zakte de belangstelling een beetje in. Met vooruitziende blik had de uitvinder van klavarskribo in zijn testament laten vastleggen dat bij zijn overlijden klavarskribo als stichting moest blijven voortbestaan.
Tot op de dag van vandaag is de stichting in Ridderkerk gevestigd. Een groot deel van de bestaande muziekstukken wordt er in klavar uitgegeven. Directeur Hennie Kuiper heeft ongeveer 8000 klavarspelers in zijn klantenbestand. Hij schat dat ons land minstens 10.000 klavarspelers telt. „Elk jaar verschijnen bij ons ongeveer honderd nieuwe muziekuitgaven. Ze worden vanaf het klassieke notenschrift met computerprogrammas als KlavarScript en KlavarPublisher in klavarskribo overgezet.
Nadelen kan de klavardirecteur nauwelijks opnoemen. „Het volgen van een uitkomende stem gaat in het klassieke notenschrift wat gemakkelijker dan in klavarskribo, zegt hij. Volgens hem zou ook het samenspelen met andere instrumenten wel eens een probleem kunnen opleveren. „Het voordeel van klavarskribo is dat je geen boodschap hebt aan ingewikkelde muziektheorieën.

Klavarvereniging
De Klavarvereniging Nederland (KVN) telt ongeveer 700 leden en biedt klavarspelers wegwijs in de wereld van klavarskribo. „We presenteren onze vereniging als een platform voor gebruikers, zegt voorzitter Johan van Kooten. „We beleggen bijeenkomsten voor onze leden, waarop ze met elkaar kunnen musiceren. Verder beijveren we ons om zoveel mogelijk muziek in klavarskribo uitgegeven te krijgen. Daarom willen we wat nauwer gaan samenwerken met de stichting Klavarskribo.
Dat het samenspelen met andere instrumenten een probleem zou kunnen zijn, zoals Hennie Kuiper oppert, ziet Van Kooten niet als een probleem. „Of de een nu van het notenschrift speelt en de ander van klavar, dat maakt niet uit.
De snelste manier om met klavar van start te gaan, is een aantal proeflessen volgen, meldt www.klavarvereniging.nl. „Dat kan gewoon thuis, in uw eigen tempo, zonder dat iemand op uw vingers meekijkt en zonder dat het u iets kost. Een aantal proeflessen is te downloaden van de website. „Daarin gaat het erom het muziekschrift te begrijpen. Leren lezen dus. Leren spelen is een vak apart. Daarvoor is een docent nodig, zegt Van Kooten. Ook daarin kan de klavarvereniging voorzien, door een lijst te verstrekken met klavardocenten.

Organist Jan Bouman: „Thuis stond Worp in klavar én notenschrift op de lessenaar
Jan Bouman (46) uit Meliskerke kreeg klavarskribo met de paplepel ingegoten. „Bij ons thuis stond het psalmboek van Worp in klavar op de lessenaar. Vader speelde klavar. Daarnaast stond Worp in notenschrift. Dat was van moeder, zegt hij. „Toen ik een jaar of vijf was, ging klavar me beter af dan het ingewikkelde notenschrift. Je kon meteen zien welke toetsen je moest indrukken.
In Meliskerke gaf destijds een orgelleraar alleen in notenschrift les. In Domburg zat Rinus Janse, organist van de Gereformeerde Gemeente in Westkapelle. Hij speelde klavarskribo en gaf daarin ook orgelles. „Veel van mijn schoolmaatjes gingen bij hem op les. Zo leerde ik ook bij hem orgelspelen.
Bouman kreeg later les van Jaap Koppoolse in de Zuiderkerk in Middelburg. „Als ik van klavarskribo speelde, had Jaap er zijn notenversie naast. Dat gaf geen enkel probleem. Later kreeg Jan Bouman les van Jan Wisse, organist van de Gereformeerde Gemeente in Aagtekerke. „Ook hij had er geen enkel probleem mee dat ik klavarskribo speelde.
Bouman is intussen al 32 jaar organist van de Gereformeerde Gemeente in Meliskerke. Hij heeft vijf leerlingen die les van hem krijgen in klavarskribo. Er staan er zelfs drie op de wachtlijst. Als begeleider van het koor Con Amore zet hij alle koorwerken over in klavarskribo. „Met de voorhanden zijnde computerprogrammas is dat een fluitje van een cent. Bovendien transponeer je met een druk op de knop de zetting een halve toon hoger of lager. Zelfs tijdens de uitvoering van een cantate van Bach speelde Bouman van klavarskribo.

Overzetfouten
Meliskerke is een orgelspelend volkje. „Het is belangrijk om dat voor de toekomst zo te houden, zegt Bouman. „In overleg met zijn kerkenraad maakte hij een inventarisatie van orgelliefhebbers. Rond Kerst kreeg ik er maar liefst 29 op de orgelbank, variërend van de met een of twee vingers spelende Vader Jacobs tot de gevorderde amateur. Iedereen was daarover zo enthousiast, dat we dat denken te herhalen.
Het grote voordeel als klavarspeler is voor Bouman dat hij een koorpartij onvoorbereid voor de vuist weg leest. Nadeel is volgens hem dat sommigen die de uitgaven in notenschrift overzetten naar klavarskribo wel eens fouten maken. „De nacontrole laat dan wel eens te wensen over. Ook in officiële uitgaven worden die er soms niet uitgehaald.

Collegas
Edwin Roggeveen (18) uit Zoetermeer speelt al tien jaar klavarskribo. Zijn vader, organist van de Gereformeerde Gemeente in Zoetermeer, doet dat ook. Sinds twee jaar zijn vader en zoon in de Vredekerk collegas op de orgelbank. Drie van de vier organisten daar spelen van klavarskribo. Naast vader en zoon Roggeveen is dat Peter de Zwart. „Mijn vader heeft mij klavarskribo aangeleerd, zegt Edwin. „Het is er nooit van gekomen me te verdiepen in het klassieke notenschrift. Eigenlijk heb ik er ook geen behoefte aan. Van klavarskribo spelen, vind ik erg gemakkelijk. Sinds 2,5 jaar heeft Edwin les van de Zoetermeerse organist Ronald de Jong.

Voor- en nadelen van klavarskribo
Voordelen:
- Klavar kent geen kruisen of mollen om verhogingen of verlagingen aan te geven, omdat elke noot een eigen plaats heeft op de balk.
- Klavar heeft maar twee nootvormen: open noten voor witte toetsen en zwarte noten voor zwarte toetsen.
- Klavar berekent de tijdsduur van een noot niet aan de hand van de vorm en de maatsoortaanduiding aan het begin van de notenbalk, maar door eventuele verlengingsstippen. De duur van een noot is direct af te lezen aan de tellijnen.
- Per octaaf is het notenbeeld op de klavarbalk steeds gelijk, waar in het toonbereik men zich ook bevindt.
- Omdat de tijdschaal in een klavarbalk lineair is, is zonder rekenwerk te zien hoe triolen, quintolen, sextolen enzovoort over de tellen verdeeld worden.
- Klavar gebruikt een stopteken om aan te geven wanneer een noot moet worden losgelaten.

Nadelen:
- De communicatie tussen musici kan lastig zijn wanneer twee muzieknotaties naast elkaar worden gebruikt. „Waar zit jij nu ergens?
- De zangtekst is tussen de klavarnotatie moeilijk te plaatsen. Verticaal lezen is moeilijker en vraagt meer ruimte in de breedte.
- Omdat klavar gemakkelijk is te lezen, grijpen veel klavarspelers te hoog en denken ze het wel te kunnen zonder les te nemen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen