Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Vier soorten christenen

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Vier soorten christenen

Geloof en karakter [1]

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

De een heeft een lief karakter, de ander is een opvallend onafhankelijk type. Wat doet onze persoonlijkheid met onze manier van geloven? En, omgekeerd, verandert onze persoonlijkheid na bekering?

U bent u, jij bent jij, ik ben ik. Alle mensen zijn unieke schepselen van God. Iedereen heeft veel eigenschappen in een bijzondere mix. Die mix geeft vorm aan onze persoonlijkheid of ons karakter (ik gebruik deze termen voor het gemak door elkaar, dat kan ook anders). Daarom doet u bepaalde dingen op uw manier, jij op de jouwe en ik op de mijne. U bent misschien zakelijk en doet het daarom goed in uw bedrijf. Of u bent zorgzaam en geniet daarom van het omgaan met verstandelijk gehandicapten. Jij bent mogelijk dapper ingesteld en gaat ’s zomers in je eentje de bergen in. Of je bent juist wat voorzichtiger. Je onderneemt niet zoveel en houdt het graag bij het vertrouwde.
Kun je zeggen dat persoonlijkheden niet alleen van invloed zijn op wat je doet in de vakantie maar ook op je manier van geloven? Ik denk het wel. Je ziet het om je heen. Een lieve man is in de manier waarop hij met het geloof omgaat ook vriendelijk, voorzichtig. Een standvastige vrouw is ook in de dingen van het geloof vasthoudend. Ze laat zich niet zomaar ompraten.

Haantje de voorste
Beïnvloedt bekering ons karakter? Die vraag werd in het Reformatorisch Dagblad van 27 februari jl. gesteld aan ds. Vinogradsky uit Oekraïne. Hij zei: ‘Ja, maar niet van de ene dag op de andere. Wie een driftige natuur heeft, moet groeien in geduld en zachtmoedigheid. Dat gaat niet vanzelf. God kan iemands karakter bovendien gebruiken voor Zijn dienst. Zo heetgebakerd iemand is voor zijn bekering, zo charismatisch is hij na zijn vernieuwing.’ Met andere woorden: de Heilige Geest doet mensen groeien in het geloof. Dat betekent ook dat ze gevormd en waar nodig bijgeschaafd worden. De oude mens moet een nieuwe mens worden.
Krijg ik echter door het geloof een andere persoonlijkheid? Wordt een driftkikker een rustig type en de zachtmoedige persoon een krachtig leider? Nee, een driftkikker blijft dezelfde persoon, maar hij leert anders met zijn drift omgaan. Daarvoor heeft hij misschien hulp nodig. Daarvoor is gebed nodig.
Een onzekere persoon kan door het geloof meer zelfvertrouwen leren. Hij of zij wordt daardoor geen andere persoonlijkheid. De ‘nieuwe mens’ waarvan Paulus spreekt (Ef. 4:17v) is de mens die naar God geschapen is en naar Christus leeft en daarom dagelijks wil wandelen als navolger van God, mét zijn eigen karakter.
De apostel Petrus is daarvan een prachtig voorbeeld. Hij is een haantje de voorste. Hij loopt daardoor Jezus meer dan eens voor de voeten (Matth. 16:23). Na het herstel van zijn relatie met de Heere Jezus (Joh. 21) blijft Petrus nog steeds een haantje de voorste-type. Alleen staat dat nu in dienst van zijn Heiland en in dienst van de gemeente. Lees de Handelingen der apostelen maar.

Niet opgegeven
Het geloof kan onze persoonlijkheid bijschaven. We zien dus ook het omgekeerde: onze persoonlijkheid kleurt de manier waarop we uitdrukking geven aan ons geloof. Soms heeft zelfs wát we willen of kunnen geloven met ons karakter te maken.
Analytisch denkende mensen zijn ook analytisch denkende gelovigen. Vrijgevochten types zijn niet de meest volgzame gelovigen. Dit is geen bedreigende gedachte, integendeel. Geloof staat niet los van ons mens-zijn, het zweeft niet ergens boven ons hoofd. Het daalt in ons mens-zijn in. Onze persoonlijkheid wordt niet opgegeven maar vernieuwd en ingeschakeld in de dienst van God.
Intussen mogen we ons tegenover God nooit verschuilen achter ons karakter. ‘Ik ben nu eenmaal zo …’ Het zou kunnen dat ik moeite heb met uitkomen voor de naam van God als ik een bangig karakter heb. Dat mag geen excuus zijn, wel een leerpunt.

Vierdeling
Alle eeuwen door hebben filosofen en psychologen en hobbyisten geprobeerd menselijke persoonlijkheden in te delen in groepen. Mensen lijken op elkaar. Daarom kunnen we karakters van mensen best in groepen indelen. Dan nog blijft staan: elk mens is uniek. Er zijn diverse cursussen die het zelfinzicht van mensen willen bevorderen door middel van een persoonlijkheidstest, zoals The Big Five, Enneagram, DISC. Dan gaat het over extraverte en introverte persoonlijkheden en dergelijke. Dat laat ik rusten. Ik noem het, om bij voorbaat te laten weten dat het ook anders kan dan ik hier doe.
Ik sluit mij namelijk aan bij een vierdeling uit de dieptepsychologie. Voor zover ik weet is die voor het laatst enthousiast beschreven door dr. W. Zijlstra, de man achter de klinisch pastorale vorming. In zijn boek Op zoek naar een nieuwe horizon uit 1989 (uitg. Callenbach, Kampen) werkt hij de psycho-analytische beschrijving van menselijke persoonlijkheden uit in de richting van de geloofsbeleving.

Een beetje zelfstandig
De officiële benamingen wil ik wel noemen maar snel vergeten. Zijlstra spreekt over de schizoïde, depressieve, dwangneurotische en hysterische persoonlijkheid. Dat zijn formuleringen die vanuit de scheefgroei zijn bedacht. Ik praat liever over:
Zelfstandige mensen. Die zijn onafhankelijk in hun doen en laten, maar daardoor ook afstandelijk.
Afhankelijke mensen. Die zijn lief in hun doen en laten, maar daardoor ook onzeker.
Onveranderlijke mensen. Die zijn betrouwbaar in hun doen en laten, maar daardoor ook eigenwijs.
Veranderlijke mensen. Die zijn levendig in hun doen en laten, maar daardoor ook wispelturig.

Deze karakters sluiten aan bij onze grondbehoeften:
(1) een eigen persoon ontwikkelen,
(2) in relaties met anderen leven,
(3) wat belangrijk is bewaren, plichten doen,
(4) ontspannen, nieuwe dingen oppakken, genieten.

De eerste en tweede spiegelen elkaar en de derde en de vierde ook. Ze spiegelen elkaar niet alleen, maar vullen elkaar ook aan.
Mensen zijn altijd een mengsel van de vier grondtypen, al overweegt er één type. Iedereen is dus een unieke mix: een beetje zelfstandig, een beetje afhankelijk een beetje onveranderlijk en een beetje veranderlijk. Dat moet ook wel, want anders kunnen we niet functioneren. Maar een van deze karakters stempelt elk mens het meest. Dat is ook normaal. Iedereen heeft een van de vier punten het meeste en een het minste.

Sadduceeërs, Essenen
De persoonlijkheid van mensen heeft, zoals gezegd, haar uitwerking op alle levensterreinen. Ieder gelooft dus op een manier die niet losstaat van zijn karakter. Vervolgens kunnen we ook de manieren van geloven groeperen. Ik plak de belangrijkste stromingen uit het Jodendom ten tijde van het Nieuwe Testament op de vierdeling van de psycho-analyse. Daarmee doe ik hen geen recht; ik gebruik hen slechts als kapstok. Ik kijk om me heen naar anderen, en naar mezelf. Ieder beleeft vanuit zijn persoonlijkheid het geloof. Alle varianten en mixen die mogelijk zijn, komen uit in het genoemde grondpatroon van vier mogelijkheden. Er zijn:
Zelfstandige mensen. Zij zijn de denkers, die het geloof verstandelijk beleven. Vaak zijn ze eigentijds kritisch. Dat zijn de Sadduceeërs in Jezus’ dagen. Zij waren toen de moderne verstandsgelovigen. Afhankelijke mensen. Zij zijnde stille tijdmensen, de gevoelsgelovigen. De mensen die het geloof samen met anderen beleven. Dat zijn de Essenen, de kloosterbroeders bij de Dode Zee in Jezus’ dagen. Ze aten samen, prezen samen God en studeerden samen in de boekrollen. Onveranderlijke mensen. De plichtsgetrouwe gelovigen, de traditiegelovigen, de wetskenners, de waakhonden. Zij willen vasthouden en bewaren. Dat zijn de Farizeeërs, met wie de Heere Jezus zo vaak botste.
Veranderlijke mensen. De vernieuwers, de vooruitstrevende gelovigen, de koplopers, de geestelijke avonturiers, de mensen die in actie durven te komen. Dat zijn de Zeloten, die we ook tegenkomen in het evangelie, als verzetsmensen tegen de Romeinen.
Elke godsdienst, elke kerk kent sadduceeërs, essenen, farizeeërs en zeloten, al is het per groep of tijd verschillend wie dominant zijn. In onszelf zit ook de sadduceeër, esseen, farizeeër en zeloot. Wie daarvan dominant is, dat heeft met onze persoonlijkheid te maken. Het mooiste is als ze elkaar in evenwicht houden.

Onvindbaar
Wat ik doe, lijkt gevaarlijk. Als we de psychologie op het geloof loslaten, blijft er op het eerste gezicht niet zoveel van over. Dan wordt alles betrekkelijk, alleen al omdat er psychologisch geen onderscheid kan zijn tussen een christelijke of niet-christelijke manier van geloven. Ook de verschillen tussen christenen worden betrekkelijk. Is er bijvoorbeeld verschil tussen een onveranderlijke rooms-katholiek, die alles bij het oude wil laten, en een onveranderlijke reformatorische broeder, die ook nooit van gedachten wil veranderen? Psychologisch is er geen verschil. Ze houden beiden aan het eigen geloof vast omdat ze een hekel aan veranderingen hebben.
Psychologie kan daardoor ook wel schijnvroomheid ontmaskeren. Dat is een goede zaak. Het dode hout mag best uit de bomen waaien. Gaat de boom zelf niet om? Nee, niet als zij in de goede grond geplant en diep geworteld is.
We moeten vasthouden dat psychologie slechts de buitenkant van het leven beschrijft, al gaat het over het onderbewustzijn. Psychologie is nooit meer dan beschrijving van verschijnselen. De psyche van een mens wordt ontrafeld, maar het hart van de mens blijft voor de psycholoog onvindbaar. Al is het honderd keer waar dat een mens op een zelfstandige, afhankelijke, onveranderlijke of veranderlijke manier gelooft, toch heeft het hart daar dwars doorheen zijn eigen reden om het geloof vast te houden. Die reden komt niet uit de mens voort, het is de liefdesverklaring van God voor een zondaar.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 7 mei 2009

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's

Vier soorten christenen

Bekijk de hele uitgave van donderdag 7 mei 2009

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's