Het Woord in beeld

Wie op het ogenblik maar ergens een boekwinkel binnenloopt ziet liggen Het Woord in beeld, ondertitel: Vijf eeuwen Bijbel in het dagelijkse leven. Het is 'het boek van de maand' dat wil zeggen dat het gedurende een bepaalde periode tegen een sterk verlaagde prijs verkrijgbaar is.

Wij menen er goed aan te doen de aandacht erop te vestigen. Het zal namelijk ongetwijfeld in vele gezinnen onder ons zijn weg hebben gevonden. Dat behoeft niemand te verwonderen, want het ziet er aantrekkelijk uit. Het bevat tal van prachtige afbeeldingen die een lust voor de ogen zijn. De uitgever Ten Have heeft er zijn best op gedaan. En dan: de prijs is niet hoog; de oplage zal vele duizenden bedragen hebben.

Er komt bij dat er toch nog altijd heel wat mensen zijn die graag iets lezen over de Bijbel. Dat betreft de kerkmensen maar ook wel anderen. De Bijbel heeft een grote plaats ingenomen onder ons volk. Dat geldt in zijn algemeenheid nu niet meer, maar wel zijn er nog hele delen van het volk bij wie het wel zo is. Er zijn dan ook, zoals ik bemerkt heb, hele stapels van dit boek verkocht.

Oecumenisch en rooms

Nu kan men twee dingen doen. De vele afbeeldingen bekijken en de onderschriften daarbij lezen. Dat levert vele genoeglijke uren op. Het geeft ook inzicht in een hele historie. Hier is veel goeds te vinden.

Maar men kan ook - en daar is het boek toch óók voor geschreven - zich verdiepen in de begeleidende tekst. Die omvat vele bladzijden, heeft dus een behoorlijke omvang. En ook daarin staat veel wat wel aardig is. Maar er staat ook veel in wat minder aardig is. Een kritische beoordeling ervan mag mijns inziens niet achterwege blijven.

De schrijvers van dit boek zijn een lutheraan, ons uit allerlei publikaties bekend als een oecumenisch ingestelde vertegenwoordiger van wat men noemt de 'nieuwe theologie', en een rooms-katholieke. De eerste is prof. W. C. Mönnich, de tweede Michel van der Plas. Michel van der Plas heeft nog niet zolang geleden naam gemaakt met zijn 'boekenweek-geschenk', dat wel zo bar en boos was dat een aantal positief ingestelde christelijke boekhandelaren een ander boekenweek-geschenk er tegenover stelden - wat velen onzer van harte hebben toegejuicht.

Het doel van 'Het Woord in beeld' is, zoals de schrijvers in hun woord vooraf zeggen, na te gaan welke invloed de Bijbel gehad heeft op het dagelijkse leven in ons land. Wij tekenen hierbij aan: dat is een moeilijke opgave. Waar is die invloed uit af te lezen? Alleen maar uit afbeeldingen op schilderijen, wandtegels etc., uit teksten op koekplanken en uithangborden? Wij menen dat eerder in aanmerking komen de vele uitgaven en herdrukken van de Statenbijbel, maar die worden nu juist niet genoemd. Onvermeld blijven ook de vele en velerlei commentaren die op bijbelboeken verschenen zijn, waarvan sommige ettelijke malen zijn herdrukt en die dus waarlijk niet ongelezen zullen gebleven zijn.

Goed merkbaar is in dit boek de oecumenische instelling van de schrijvers en met name de roomse invloed. Ja ook in de keus der afbeeldingen! Hebben nu al die roomse voorstellingen van de gekruiste en opgestane Christus, van Maria en de heiligen zoveel met de Bijbel te maken? Men kan zeggen: Die voorstellingen zijn door de Bijbel geïnspireerd. Dat zal wel waar wezen. Maar dan hebben wij in ieder geval aan één plaatje ervan genoeg. Nu staan er in het boek ongeveer evenveel roomse als protestantse afbeeldingen. Dat suggereert dat de Schrift bij de roomsen een even grote plaats heeft ingenomen in het dagelijkse leven als bij de reformatorische christenen, en dat is zonder meer onwaar. Eeuwenlang is het zo geweest dat men in roomse gezinnen geen Bijbel tegenkwam; en eeuwenlang is in reformatorische gezinnen Bijbel na Bijbel versleten. Eeuwenlang is in de roomse kerk het lezen van de Bijbel door de leken verboden geweest, en sinds nog maar ruim een halve eeuw heeft men toegegeven dat het lezen van de Bijbel 'nuttig' is; nuttig, niet nodig! Nog echt niet zo lang is het geleden dat Rome officieel de bijbelgenootschappen, op één lijn zette met socialisme en communisme, en als een pest voor de christenheid vervloekte.

Maar dit zijn zaken waar de schrijvers van dit boek aan voorbijgaan. En zulke zaken zijn er nog veel meer. Zij gaan voorbij aan de ontstellende onkunde van het kerkvolk in de late middeleeuwen en aan de zegenrijke verandering die de Reformatie daarin gebracht heeft. Zij gaan voorbij aan het lijden van de vele reformatorisch-gezinden in ons land in de 16de eeuw, die hun liefde voor de Schrift met de dood hebben moeten bekopen. Zeker, dat de geuzen de papen te lijf zijn gegaan, dat wordt wel vermeld, én betreurd, maar het omgekeerde dat de papen de 'geuzen' bij tienduizenden hebben afgeslacht wordt nauwelijks toegegeven, namelijk via Trigland als zegsman . Men gaat er verder ook aan voorbij dat er door de Statenvertalers een reuzenwerk is verricht, en dat er ook nog kanttekenaren zijn geweest; en dat er in de Nederlanden, aan de hogescholen, als nergens elders, en zeker niet in roomse landen, een Schriftwetenschap heeft gebloeid, met uitnemende kennis van de oosterse talen en met doorwrochte exegetische studies. Ik kom in dit boek wel tegen de roomse Anna Bijns en lees uitvoerig over de Engelse Deisten, die de moderne twijfel aan de Bijbel gezaaid hebben, maar wat Luther allemaal voor het vertalen en verstaan van de Bijbel gedaan heeft, daarover geen woord.

Niet alleen de gereformeerden maar ook de roomsen zouden het volk van de Bijbel zijn, zo lees ik. En het bewijs daarvoor? Het Concilie van Trente (1545-'63) bepaalde dat ook de Bijbel een bron van het geloof is. Als dat nu een bewijs moet zijn...

Ergens lees ik dat men in de roomse schuilkerken in ons land in de 17de eeuw méér heeft gehad dan alleen maar de Bijbel. Dat meerdere, daar zullen wij het nu maar niet over hebben, want dat is hetzelfde als wat reformatorische christenen al vanouds de roomse 'santekraam' hebben genoemd. Maar waar halen de schrijvers het vandaan dat de roomsen in hun schuilkerken de Bijbel hadden? Een hoogst partijdige bewering waar geen enkel bewijs voor is te geven; er is ook in dit boek zelf nergens enig materiaal te vinden dat deze bewering bevestigt.

Maatschappij-kritische benadering

Behalve het oecumenische en roomse in dit boek is er ook nog de tegenwoordig zo gangbare links-georiënteerde sociologische benadering. Zo gezien was de vrijheidsstrijd van onze vaderen 'opstand'. De piëtisten in ons land in de 17e eeuw, Voetius en Lodenstein worden als zodanig genoemd, krijgen een paar goedkeurende knikjes, immers zij tomden op tegen de 'gevestigde kerk'. Hetzelfde geldt van de latere afgescheidenen, immers die bestonden uit kleine middenstanders die hun ruggen niet wilden krommen voor de toenmalige machthebbers.

Natuurlijk heeft, aldus deze heren, de Kerk in de 17e eeuw niets verstaan van de eis van een rechtvaardige samenleving. De bijbelopvatting der oude gereformeerden wordt mede schuldig geacht aan de slaapmutsen-kerkelijkheid, het vakerig christendom waar Da Costa zich tegen keerde in zijn befaamde fiezwaren tegen de geest der eeuw. Wat Da Costa en diens Bezwaren betreft, het is zonder meer ergerlijk dat de schrijvers van dit boek het proberen klaar te spelen ze voor een deel naar 'links' om te buigen. Een waar huzarenstukje. In de onderlagen der samenleving, zeg maar bij de arbeiders, zou de Bijbel, zo menen de schrijvers, geen lezers hebben gevonden. Immers die Bijbel was het bezit van de gevestigde kerk. Óf men ook kennis heeft van het kerkelijke leven! Weet men dan nog niet, dat niet de sociale positie maar de rechtzinnigheid beslissend is geweest en nog is voor de kerkgang. Er zou in dat verband voor de schrijvers eerder gelegenheid zijn geweest om iets te vertellen over de verwoestende uitwerking van de Schriftkritiek en van de vrijzinnige prediking. Maar dat zou, naar wij veronderstellen, te diep gesneden hebben in hun eigen vlees. Hele geslachten van arbeiders zijn er geweest die trouw de Bijbel lazen, en er ook wat graag uit hoorden preken, mits ook de dominee zelf zich in zijn preken aan die Bijbel hield.

Het kan niemand verwonderen dat ook Marx genoemd wordt. Een boek over de Bijbel en dan de naam van Marx ... En geen kwaad woord over hem, men wil immers objectief zijn!

Twee boze machten bestaan er voor deze schrijvers: de bourgeoisie (de gezeten burgerij) en de gevestigde kerk. Ik zie op de achtergrond daarvan: de Belijdenis en de Historie - is het nu duidelijk uit welke hoek de wind waait?

Geen boodschap

De religie der calvinisten, waaraan ook enkele woorden worden gewijd wordt politiek gekleurd. Geen wonder, door een rode bril wordt alles rood gezien. Wat dachten dan die calvinisten? Zij hielden zichzelf voor Gods volk; een volk dat door nood en dood door zijn God is voortgeleid naar het beloofde land; dat land was Nederland; het ging hen dus om een volksbestaan; zij stichtten biereen Nederlands Israël. Letterlijk: De gereformeerde geuzen waren ervan overtuigd, dat zij en hun aanhangers het Nederlandse Israël vormden (64).

Neen, denk niet dat de schrijvers van dit boek ook zélf nog deze gedachte zijn toegedaan. Wat dacht u wel? Het is alleen maar leuk om het te vertellen, maar voor de rest: die domme geuzen . . . ! Deze politiek, die der calvinis-

(vervolg op pagina 285)

(vervolg van pagina 278)

ten, zij is allang passé. Maar het zal moderne lezers wel smaken te horen hoe men in de 16e en 17e eeuw - o wat lang vervlogen dagen - erover dacht! En intussen gniffelt men; wij weten het dan toch maar zoveel beter. Wat antiek zeg!

De schrijvers hebben het over 'nood en dood', daar wil ik bij aansluiten. Wat die oude calvinisten zochten was een troost in nood en dood. En die troost vonden zij in hun Bijbel. En daar hadden zij zoveel voor over dat zij zich door roomse beulen lieten verbranden. En aangezien ons hele land vol was van die beulen, en lieden die met hen heulden, hebben zij ook gevochten. Voor religie en vrijheid - zoals op de Leidse gedenkpenning staat. En toen door 's Hoogste Hand dit stukje grond hun eigendom werd, hebben zij gezegd: Dat is een wonder van de Allerhoogste; dit is het werk van de God van Abraham, Izaak en Jacob. Onze natie is geboren in het bloed en tranen van een religie-strijd. Zouden de schrijvers van 'Het Woord in beeld' daar ook enige notie van hebben? Zij noemen aan het begin van hun boek de invloed van de Bijbel op de Nederlandse samenleving een 'erfenis'; zij zeggen erbij: een zeer gevarieerde en kostbare. Wat betekent dat? Een aansporing om antiek te verzamelen met oude bijbelse motieven? Om eens een extra reisje te maken naar een onzer musea? Om eens een paar kerken binnen te lopen en preekstoel en koorbanken te bewonderen? Dat de schrijvers iets méér dan dat bedoelen heb ik uit al wat zij schreven niet op kunnen maken. Maar kan dat nu de zin zijn van een boek over de Bijbel? Bevat die Bijbel dan niet een boodschap, ja dé Boodschap, in leven en sterven, in nood en dood?

Wij geven het toe, hét is aardig zo'n boek eens in te kijken. Het is óók een kant van de zaak. Maar wij hadden toch graag iets anders en iets meer gehad. Temeer omdat het bestemd is voor een brede schare. Nu is er een kans gemist; erger: men heeft die kans laten voorbijgaan!

C. W. Mönnich en M. van der Plas: Het Woord in Beeld, uitgave Ten Have, Baarn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen