Een oer-Hollands genre

Monique Boltje hoeft maar een gebaar te maken naar de stapels boeken op haar bureau om te illustreren dat ze tot over haar oren in het werk zit. Ze begeleidt voor de Kampense uitgever auteurs van zowel familie- als streekromans en redigeert zoveel manuscripten dat de werkweek nogal eens onacceptabel uitdijt. „Nieuwe manuscripten lees ik meestal s avonds.
Om te beginnen maakt ze als uitgever een duidelijk onderscheid tussen de verschillende genres, die de leek ten onrechte over één kam scheert. „De streekroman speelt zich af in een herkenbaar decor en vooral op het platteland. De Achterhoek, de Krimpenerwaard, noem maar op. Personages hebben een bij die streek passende traditionele manier van leven. J.W. Ooms of Herman de Man waren vroeger bekende auteurs. Henny Thijssing-Boer heeft naam gemaakt als schrijver van de Groninger streekroman. De familieroman handelt over een gezin of een generatie en heeft veel minder te maken met een specifieke cultuur. De auteurs kiezen themas van nu met herkenbare conflicten en schrijven vanuit een positieve levenshouding.

Heerlijke verrassing
Binnen de VCL-serie wordt de familieroman geschreven voor een breed publiek. „Even opzoeken, ik moet nog papieren hebben over het ontstaan. Hier heb ik het: opgericht op 5 oktober 1843. Professoren vonden dat de huisvrouw zich met het lezen van goede lectuur verder kon ontwikkelen. De met de hand getikte Geschiedenis van een boekenclub meldt „dat het tot nu toe gepubliceerde werk van deze nieuwe auteursgeneratie hoge verwachtingen wekt. En wanneer daar dan enkele geschriften bij zijn die eruit springen, dan is dat een heerlijke verrassing voor de redactie.
Voor de huidige uitgever blijft het in ieder geval fascinerend om talent te ontdekken en om met de auteur een goed boek te maken. „De wereld van de familieroman is al zo oud, zo Nederlands. Een eversellers als De tuinfluitertrilogie van Jos van Manen Pieters wordt binnenkort alweer herdrukt.
Vergeleken met vroeger ligt de gemiddelde leeftijd van de auteurs hoger, geeft Monique toe. „Al is er ook jong talent zoals Leida Verhagen of Greetje van den Berg. Ook de leeftijd van het lezerspubliek steeg in de loop der jaren. „Je hebt daarin verschil. Sommigen hebben heimwee naar het landschap uit hun jeugd, anderen lezen de boeken vanwege hedendaagse themas of omdat de verhalen doorgaans geen open einde en een goede afloop hebben. Groot voordeel is het abonnement. Ouderen hoeven de deur niet uit. Tegelijk denkt Monique dat het publiek verandert door een andere invulling van vrijetijdsbesteding en door de grotere rol van de moderne media, waardoor de boekhandel minder belangstelling heeft voor het genre. „Door de rechtstreekse levering aan de consument verkopen wij per VCL-roman meer dan 10.000 exemplaren. Daarnaast wordt er volop uitgeleend in de bibliotheek. Er zijn auteurs die jaarlijks 800.000 uitleningen van hun werk hebben.
Onacceptabel
Joop Osinga, van Libris Boekhandel Osinga in Nunspeet, zag de streek- en familieroman gestaag maar zeker uit de winkel verdwijnen. „Er is zon enorm aanbod van nieuwe titels dat je gedwongen wordt om te selecteren. Vroeger nam de streekroman een groot deel van de kasten in beslag. „We bestelden 30 jaar geleden van een nieuw boek van Oosterbroek-Dutschun 80 exemplaren. Ook was er een ander publiek. Ik heb wel eens een boek teruggekregen van een oudere heer, omdat erin werd gekust. Dat vond hij volstrekt onacceptabel.
De tijden zijn veranderd. „We zullen die aantallen streekromans nooit meer halen, jonge mensen zijn het genre ontgroeid. Wel zie ik dat de traditionele streekroman min of meer terugkeert in een literaire vorm. Boven is het stil van Gerbrand Bakker of De nieuwe man van Thomas Rosenboom zou je literaire streekromans kunnen noemen. Ze worden door een select publiek gelezen. Voor jonge mensen zijn de romans die zich afspelen in Israël of de Amerikaanse vertaalde romans ervoor in de plaats gekomen. Jongeren willen niet meer geassocieerd worden met een boerenplaatje. De Amerikaanse boeken zijn filmisch en snel geschreven, dat sluit aan bij het leven van nu met tijdschriften, kranten en computers. Boeken mogen niet meer langdradig zijn. De koper maakt overigens een duidelijke keuze. „We hadden de romans eerst tussen de literatuur staan, dat hebben we nu weer gescheiden. Klanten weten goed voor welk soort boek ze kiezen.

Losse titels
Ook in de christelijke boekhandel Bredeweg gaat de familieroman minder soepel over de toonbank. „Nieuwe boeken van de Vlinderserie doen het goed, zegt Mieke Bredeweg. „De christelijke sfeer komt daarin goed tot zijn recht. Maar de Citerreeks, toch bedoeld voor de gereformeerde gezindte, verkoopt hier matig. Het zijn af en toe losse titels waar vraag naar is. Over het algemeen ziet de boekhandel dat bij de tweejaarlijkse boekverkopen de familieromans ook in de aanbieding veel minder snel de winkel uitvliegen dan de Amerikaanse vertaalde romans. „Die zijn in tien minuten weg. Dat kan ik niet altijd begrijpen, het is een heel andere categorie. Voor jonge meisjes had je vroeger de Irisreeks van Kok. Nu heb je weliswaar chicklits voor jonge meiden, maar die worden in onze gezindte nauwelijks gelezen. Wat oudere lezers betreft, denk ik dat ze liever naar de bibliotheek gaan, waar meer keus is en ook boeken van Nelly van Dijk-Has of Jos van Manen Pieters nog volop uitgeleend worden.

Boer zoekt vrouw
Liesbeth Vogelaar van Biblion, de Nederlandse Bibliotheekdienst in Den Haag die bibliotheken jaarlijks van enkele honderdduizenden titels voorziet, herkent de verdwijning van de streek- en familieroman en dan vooral uit de grote stadsbibliotheken. „Dat soort titels hoeft niet meer in de vaste orders. Het equivalent is de chicklit, een soort stedelijke jonge vervanger van het genre. Het verschijnt in een lichte, luchtige vorm. Misschien vergelijkbaar met de manier waarop een programma als Boer zoekt vrouw wordt gepresenteerd.
Biblion beschikt niet over uitleencijfers. „Wel weet ik dat het per streek verschilt. Op de Veluwe is de streekroman nog springlevend. Overigens doen de grote-letterreeksen het ook behoorlijk, dan heb je het over een ouder publiek.
Jacomien Verhage, collectioneur van de bibliotheek Noordwest-Veluwe koopt de familieroman nog fors in. „Er zijn hier op de Veluwe genoeg jonge vrouwen die dezelfde boeken lenen als hun moeders destijds lazen, al is de streekroman meer en meer verdrongen door de algemenere familieroman. Ook het logo van de boerderij met de boom is vervangen door een plaatje waarop een aantal personen is afgebeeld.
Jacomien heeft geen uitleencijfers per genre. „In 2006 waren het in totaal 400.000 boeken. Dat is veel, maar toch ontkomt vrijwel niemand aan het feit dat de leescultuur is overgegaan in een beeldcultuur. Het is deels gemakzucht dat boeken als het ware hapklaar moeten zijn en gemakkelijk leesbaar. Overigens worden hier de boeken van de oudere romanschrijfsters inderdaad vaak uitgeleend.
Het zijn de boeken waarin heel zelden een enkel grof woord wordt doorgestreept. „Dat kom je alleen in dit soort romans nog tegen. Voor ons een doorn in het oog natuurlijk, een bibliotheekboek ga je niet met een pen bewerken

Bekende series
Uitgevers brengen familie- en streekromans traditiegetrouw uit in reeksen of series. De VCL-serie, de Spiegelserie, de Vlinderreeks, om er een paar te noemen. De verschillen zitten in de omslagen, de stijl, het al of niet gebruiken van de Statenvertaling en de mores. Een lijstje met de meest bekende series.
VCL-serie
De VCL-serie heeft een gereformeerde traditie. De Vereeniging tot bevordering van Christelijke Lectuur werd in 1843 opgericht met het doel „goede christelijke boeken tegen zeer billijke prijs uit te geven, zodat bredere kringen van ons volk ervan zouden kunnen profiteren. Uitgever J.H. Kok nam in 1909 een groot deel van de door de firma Höveker in Amsterdam uitgegeven boeken over en bracht bij die transactie de VCL-serie definitief onder bij Kok in Kampen. Een VCL-lid ontving tot 1941 voor 6 gulden per maand vier titels per jaar en mocht voor 5 gulden boeken uitzoeken in een catalogus met grofweg 350 titels.
Tussen 1910 en 1980 kon Kok bogen op 250 auteurs, voornamelijk van eigen bodem. Max de Lange-Praamsma, Nelly van Dijk-Has, Annie Oosterbroek-Dutschun, die regelmatig herdrukken haalden, hebben intussen plaatsgemaakt voor Henny Thijssing-Boer, Greetje van den Berg of Julia Burgers-Drost. De laatste twee schrijven ook voor de Spiegelserie. Zes maal per jaar krijgen meer dan 10.000 abonnees twee voor de serie geschreven boeken van Nederlandse (voornamelijk vrouwelijke) auteurs op de mat voor € 5,75 per titel. De oplage ligt rond de 12.500 per boek. Titels worden vaak herdrukt in omnibussen. De boeken zijn gebonden, bevatten meer dan 200 paginas en hebben een getekende omslag. Veel van de auteurs hebben een christelijke achtergrond, maar niet elk verhaal is expliciet christelijk. De doelgroep bestaat uit een breed protestants lezerspubliek met een positieve levensopvatting. (www.vclserie.nl)

Spiegelserie
In 1937 richt uitgeverij Zomer en Keuning, die ook tijdschriften uitgeeft als De Spiegel, Moeder of Op den Uitkijk, de Spiegelserie op. Leden kunnen drie boeken bestellen van 1,40 gulden per stuk. Na een overname door Kluwer komt Zomer & Keuning in 1993 bij Luitingh Sijthoff in Amsterdam terecht onder de naam Zomer & Keuning familieromans, waarvan de Spiegelserie een onderdeel is. Auteurs als Barend de Graaff en Dolf Kloek staan garant voor succes. Sinds 2003 verschijnen de romans in deze serie bij Kok ten Have in Kampen. Huidige abonnees ontvangen vier maal per jaar twee titels van Nederlandse auteurs. De oplage is circa 5500 exemplaren. Regelmatig herdrukken in omnibussen. De gebonden romans hebben een foto-omslag, zijn geschreven vanuit een positieve levensvisie en zijn circa 200 bladzijden dik. Bekende auteurs zijn Gerda van Wageningen, Greetje van den Berg, Julia Burgers-Drost en Jelle Tjalsma. (www.spiegelserie.nl)

Citerreeks
De vijfjarige Citerreeks is bedoeld als „dé romanserie voor de gereformeerde gezindte. Uitgever de Groot Goudriaan, imprint van Kok ten Have, geeft de reeks uit. De boeken zijn speciaal voor deze reeks geschreven door Nederlandse schrijvers en schrijfsters. J.F. van der Poel, Hannie van de Steeg- Stolk, Mies Vreugdenhil of Jan W. Klijn zijn de bekende auteurs. Geen vertalingen of oudere, aangepaste heruitgaves. Oplage 3500 per titel. De serie groeit nog steeds en verschillende titels zijn herdrukt. Citaten uit de Bijbel zijn afkomstig uit de Statenvertaling. De romans hebben een christelijke inslag, zijn gebonden en gedrukt in een gemakkelijk leesbaar lettertype. Abonnees ontvangen twee maal per jaar een zending van twee romans, die € 7,95 kosten. (www.citerreeks.nl)

Vlinderserie
De Vlinderserie is een jonge uitgave van uitgeverij De Banier. De boeken gingen eerder schuil onder de naam Banierromans, die in 1990 van start ging. Sinds 2003 geldt de naam Vlinderserie. In de verhalen wordt gezocht naar de balans tussen gezelligheid en herkenbaarheid en een (meestal relationeel) probleem. Er zit romantiek in de lucht en de christelijke boodschap is belangrijk, die moet niet oppervlakkig zijn. Citaten uit de Bijbel komen uit de Statenvertaling. De romans spelen zich meestal af in de reformatorische wereld, hoewel er ook ongelovige personages in voorkomen. Het zijn eerder familieromans dan streekromans, met uitzondering van een paar titels, zoals Jac. Overeems boek Opdat Uw huis vol worde. De meeste titels zijn van Nederlandse auteurs, maar in de Vlinderreeks treft de abonnee ook vertaalde boeken aan van onder anderen Amis Dion of Ursula Koch. Nederlandse namen zijn Thea Zoeteman, Ada Schouten-Verrips, Geesje Vogelaar, Martin Rutgers of J. D. Heemskerk. Abonnees krijgen vier keer per jaar een gebonden boek thuisgestuurd voor € 11,25 per deel. Ze zijn ook los verkrijgbaar in de christelijke boekhandel, voor € 14,25. De boeken worden gedrukt in oplages van 2000, maar halen regelmatig een herdruk.

Margreet Maljers:  „De opdracht was dat er géén harmonium in het boek mocht

Margreet Maljers begon haar schrijfcarrière in 1999. Met haar zus Reina schrijft ze onder de naam Crispijn familiesaga voor Zomer & Keuning. In de VCL-serie verschijnt in juni haar vierde roman, onder de titel Februari. Margreet heeft tien kinderboeken op haar naam staan. Omdat ze jarenlang als redacteur werkte bij de Elisabethbode, was schrijven haar niet vreemd. Margreet maakte het eerste manuscript met haar zus, waarbij ze elk een verhaallijn en de daarbij behorende karakters voor hun rekening namen. Dat leidde tot de eerste familiesaga die bij Zomer & Keuning verscheen. „Ik herinner me de opdracht van de redacteur dat er géén harmonium in het boek mocht. Wat komisch was, want we komen uit een tamelijk muzikale familie. Mijn zusje speelt hobo, ik cello en piano.
Ze koos niet bewust voor een genre. „Via mijn werk kwam ik in contact met Monique Boltje van Kok ten Have, die vroeg of ik voor de VCL-serie wilde schrijven. Ik ga moeilijke en actuele themas niet uit de weg. Beschrijf ik een scheiding, dan zal ik niet snel vanuit het personage dat de scheiding veroorzaakt, schrijven. Ik kies het perspectief vanuit degene die verlaten wordt. In elke roman, waarmee ze ongeveer een jaar bezig is, zit wel een grondprincipe. En meestal muziek en liefde voor de tuin. Mijn indruk is dat mijn boeken door een wat ouder publiek worden gelezen. Sommigen kijken met dédain op het genre neer. Maar onlangs ontmoette ik een hoogopgeleide jonge vrouw die zei: „Ik wist niet dat streekromans zo leuk waren! Dat haar boeken alleen in bibliotheken van plattelandsgemeenten worden uitgeleend, bestrijdt ze. „In Amsterdamse bibliotheken zijn 36 exemplaren van mijn laatste VCL-roman te vinden.

Thea Zoetman: „Ik hoop de lezer vanuit de Bijbel iets mee te geven

Thea Zoeteman schrijft vanaf haar achtste jaar. Het echte werk begon toen ze twintig was, en dat resulteerde in de roman Zorgen om Olga. Het manuscript bleef tien jaar in de kast liggen. Intussen heeft ze zeven titels op haar naam staan. „Mijn man kreeg het manuscript van Zorgen om Olga een keer onder ogen en drong erop aan om het naar een uitgever te sturen. Het kwam in 2001 uit en sindsdien verschijnt er ieder jaar een nieuwe titel.
Thea Zoeteman kruipt het liefst in familiekwesties. „De personen waarover ik schrijf zijn een soort familie van me. Ik krijg er een band mee en ik heb na een boek het gevoel of ik afscheid moet nemen. De verkoopcijfers zijn goed. „Ik merk niet dat mijn lezerspubliek verandert. Wel ontwikkel ik mijn schrijfstijl en maak ik dankbaar gebruik van de kanttekeningen van redacteuren. Met een boek ben ik gemiddeld en jaar bezig. Daarbij ga ik realistische onderwerpen niet uit de weg, al vind ik een echtscheiding een beladen onderwerp, omdat het vanuit mijn geloofsbeleving eigenlijk niet kan en niet mag. Maar daarom snijd ik het thema nog wel aan, omdat het gewoon veel voorkomt. Ik probeer de lezer duidelijk te maken hoe dit vanuit de Bijbel wordt gezien en ik hoop iets mee te geven, al besef ik dan des te meer dat mijn wijsheid beperkt is.

Greetje van den Berg:  „Mijn boeken draaien om actuele thema's
 

De schrijverscarrière van Greetje van den Berg gaat in de richting van een jubileum. Haar eerste boek verscheen in 1985 bij Westfriesland in Hoorn. Ze stuurde het manuscript daarheen na het lezen van boeken van Leni Saris. „Tot mijn vreugde werd het uitgegeven!
Na het verschijnen van haar eerste roman stapte Greetje van den Berg over naar uitgeverij Zomer en Keuning en werd ze schrijfster van familieromans. Haar 33e boek verschijnt in april in de Spiegelserie onder de titel Windroos. „Zowel lezers als schrijvers zijn veranderd. Beide groepen zijn kritischer geworden en kijken over kerkmuren heen. Ik merk zelf dat lezers niet meer zitten te wachten op een boek waarin het geloof de oplossing voor alle problemen is. Ze willen meer realiteit. Bij jongeren doet een titel als Droomprins het goed, waarin een jong meisje onder invloed van een loverboy komt. Sommige jongeren willen mijn boeken op hun boekenlijst zetten. Ik hoor steeds vaker dat ze daarvoor toestemming krijgen.
De romans van Greetje spelen zich in de huidige samenleving af. Gemiddeld is ze een halfjaar bezig aan een boek. „Dat heeft te maken met onderzoek. Soms kost onderzoek veel tijd. Ook ben je bij het ene verhaal sneller betrokken dan bij het andere.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen