Nieuwe levensbeschrijving van ds. Hendrik de Cock

(1)

De herfstvakantie bracht ons naar Zoutkamp, een plaats boven Groningen, dicht bij Ulrum, het dorp waar de Afscheiding van 1834 begon. Het VVV-kantoor in Zoutkamp ligt aan de prachtige haven daar, die altijd weer het oog boeit. Het RD had ons op dit spoor gezet door een mededeling dat bij de VVV's van Zoutkamp en Winsum een autoroute te verkrijgen was, die ons langs alle plaatsen zou brengen die betekenis kregen door het optreden van De Cock, de vader der Afscheiding. De VVV-medewerker in Zoutkamp wist direct wat we bedoelden: het routeboekje 'Hendrik de Cock. Afgescheiden en toch betrokken'. De route begon in Ulrum bij de kleine Hervormde Kerk daar. Ze bracht ons vervolgens naar het huis waar de 'Acte van Afscheiding of Wederkeering' op 14 oktober 1834 door 137 gemeenteleden werd getekend. Vandaag staat dat huis bekend als Kapsalon Renkema. Toen was het de kuiperij annex herberg van de wed. Koster-Hulshoff die ruimte bood voor de samenkomsten van de afgescheidenen in Ulrum. Even later sloegen we de richting in naar het dorpje Zuurdijk. We zochten en vonden aan het Vlakkeriet de boerderij van Klaas Pieters Kuipenga, de bejaarde belijdeniscatechisant, die eenmaal tegen De Cock zei: "Als ik ook maar één zucht tot mijn zaligheid moest bijbrengen, was het voor eeuwig verloren ". De route eindigde bij de Zuiderbegraafplaats in de stad Groningen. Daar bevindt zich het grafmomument van ds. De Cock en zijn echtgenote Frouwe H. Venema.

De auteur

Een paar weken later ontdekten we, dat drs. H. Veldman, één van de schrijvers van het routeboekje, ook de schrijver is van een nieuwe levensbeschrijving van Hendrik de Cock, die in het verstreken najaar verscheen. De titel van zijn boek is aan die van het routeboekje gelijk. De auteur geniet binnen onze kring weinig bekendheid. Alleen een aantal jongeren van de Gereformeerde Gemeente te Groningen kennen hem als hun geschiedenisleraar op het GomaruscoUege, een vrijgemaakt gereformeerde scholengemeenschap, die ook door onze jongens en meisjes bezocht wordt. Hij publiceerde over kerkhistorische onderwerpen. Ze hebben ondermeer betrekking op Huldrych Zwingli (1984), De beeldenstorm in Groningen (1990) en Licht en schaduw in de Lage Landen (1992). Het laatste boek beschrijft aantal figuren uit de periode vlak voor en na de Reformatie. De nieuwe studie van Veldman is zeer welkom. De laatste levensbeschrijving van De Cock was van de hand van J.A. Wormser en verscheen in 1915 in de bekende serie Een schat in aarden vaten. Inmiddels heeft het onderzoek van de Afscheiding een grote vlucht genomen. De ontstaansgeschiedenis van de afgescheiden gemeenten in bijna elke provincie is nauwgezet in icaart gebracht door het werk van dr. J. Wesseling en dr. C. Smits. Alleen de provincies Drenthe en Noord- Holland wachten nog op nader onderzoek, al bestaan daarover wel een aantal studies op het gebied van de plaatselijke kerkgeschiedenis.

Karakter van het boek

Het spreekt vanzelf dat door deze ontwikkeling tal van nieuwe gegevens over ds. De Cock beschikbaar zijn gekomen, die door de schrijver in zijn boek zijn verwerkt. Daarnaast bevat zijn populaire studie ook resultaten van eigen onderzoek, die voor het eerst worden gepubliceerd. De schrijver werkt aan een promotieonderzoek over de 'theologische biografie' van Hendrik de Cock. Die kan niet geschreven worden zonder dat men zich grondig heeft verdiept in de ontwikkeling van de persoon in kwestie en zijn theologisch denken. De eerste vruchten van dit onderzoek naar het verloop van leven en werk van De Cock geeft Veldman in het royaal geïllustreerde boek, dat voor ons ligt In dit boek geeft hij in 37 korte hoofdstukken het 'verhaal', de reeks van de gebeurtenissen die ertoe hebben geleid dat de Afscheiding gestalte kreeg.

Cijfermateriaal

Allereerst biedt de schrijver gedetailleerd cijfermateriaal over de omvang van de Afscheiding in de provincies Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel. Het begin was onbetekenend. In april 1836 telde de overheid zo'n 5000 afgescheidenen op een bevolking van ruim 2.5 miljoen (0, 2%). In 1849 was dat percentage toegenomen tot 1, 3% In 1930 behoorde 8%) van de bevolking tot de kerken van de Afscheiding. Deze opvallende groei werd uiteraard ook beïnvloed door de Doleantie van 1886, toen A. Kuyper en de zijnen de Ned. Herv. Kerk verlieten. De invloed van het gereformeerde volksdeel was in de jaren dertig van de vorige eeuw het sterkst.

De jonge De Cock en zijn bekering

De volgende zestien hoofdstukken geven een tekening van de ontwikkeling van De Cock tot het moment van de afscheiding. Hij werd geboren in het gezin van een veenkoloniale landbouwer, die duidelijk gaat in het spoor van het verlichte kerkelijke denken. Wel krijgt Hendrik catechisatie van de bejaarde catechiseermeester Hendrik Nieman, die aan hem de oude gereformeerde leer overdraagt. De zeer begaafde jongen werd na verloop van enige tijd naar 'de Stad' gestuurd om daar de Latijnse School te volgen. In 1818 liet hij zich aan de Groningse Academie inschrijven als student in de theologie. Veldman weet het klimaat van het supranaturalisme, dat daar heerste, trefzeker te tekenen. Men geloofde in een 'Hogere Macht' die zich boven (supra) de werkelijkheid bevindt. Jezus Christus werd vooral gezien als de grote Opvoeder. De verlossing door Christus betekent ten diepste dat de mens door Hem te volgen een beter leven krijgt. Zonde en genade raakten uit beeld! Tijdens zijn studie maakte De Cock een zekere crisis door, omdat het universitaire onderwijs sterk afweek van dat van Nieman, maar hij bleef het verlichte spoor volgen. Na zijn bekering schreef hij in 1834 aan Freule Van Verschuer te Nijmegen: "Van mijne kindsche jaren af aan mogt ik den Heere vragende zijn dat Hij door zijnen Geest mij de waarheid mogt leeren verstaan en onderscheiden. Dat was ook dikwijls mijn vragen toen ik student was, omdat ik mijn blindheid in de waarheid wel mogt inzien en ook de Professoren ons eer verbijsterden dan op het spoor der waarheid leidden". Als De Cock eenmaal predikant te Ulrum is, gebruikt God als middel tot zijn bekering de omgang met de godvrezende ouderling Jan J. Beukema, het intensieve contact met de 65-jarige Klaas Kuipenga, alsmede het lezen van een geleende(!) samenvatting van de Institutie van Calvijn.

De ontdekking van de Dordtse Leerregels

De bekering van De Cock werd gevolgd door een nieuwe positiekeuze, waarbij het handhaven van de gereformeerde belijdenis centraal kwam te staan. Veldman beschrijft hoe De Cock in 1832 van een gewoon gemeentelid - een weduwe- een uitgave ontvangt van de Dordtse Leerregels. Het was een zeldzaamheid als men dit belijdenisgeschrift tegenkwam. De verlichte predikanten uit die tijd betwijfelden hardop of dit boekje wel behoorde bij de 'aangenomen formulieren'. Men was van mening, dat de kerk na de invoering van de Reglementenbundel in 1816 - waarin ruimte was geschapen voor leervrijheid - dit geschrift echt wel missen kon. Voor De Cock werd het lezen van de Vijf artikelen tegen de Remonstranten niet minder dan een openbaring. Heeft de Gereformeerde Kerk twee eeuwen lang op deze wijze gesproken over de menselijke ellende, de verkiezing en verwerping en de volharding der heiligen? Mede door de ontdekking van de Dordtse Leerregels kwam het tot een besliste verwerping van de heersende 'verlichte' theologie.

De breuk met Hofstede de Groot

Als zijn leermeester en vriend prof. Hofstede de Groot hem voorhoudt dat de Bijbel alleen zou spreken over de verkiezing en nergens over de verwerping - een uitvinding van Augustinus - is het antwoord van de Cock zeer beslist. 'Gij moet ook blind en geheel en al door vooroordeel ingenomen zijn om u zelve te kunnen wijsmaken, dat al de Reformatoren en al die geleerdste en Godvreezendste leeraars van alle landen (...) zich door het gezag van Augustinus hebben laten leiden, om tegen Gods Woord een leerstuk te omhelzen, dat zoo zeer tegen vleesch en bloed aanloopt (...) Nee, de Groot, niet Augustinus, niet de Reformatoren of de Dordtsche Vaders, maar Gods Woord moet de schuld hebben van dat gehate leerstuk indien hier schuld is. Het ongeloof alleen kant zich tegen en verwerpt dat leerstuk'. Voortaan verwoordde De Cock zijn uitgangspunt steeds helder en duidelijk: De mens op het diepst vernederd en God op het hoogst verheerlijkt. In 1833 liet hij de Dordtse Leerregels voor eigen verantwoordelijkheid opnieuw uitgeven door Ties Egberts Mulder te Veendam. Zijn bewuste keuze voor het alleenrecht van de gereformeerde belijdenis zou er toe leiden, dat er voor hem in de Hervormde Kerk - in zijn omgeving droeg die praktisch overal een modern karakter - geen plaats meer bleek te zijn. (wordt vervolgd)

Na.v. drs. H. Veldman, Hendrik de Cock, afgescheiden en toch betrokken, Cedrus Uitgeverij, Bedum, 2004, paperback, 272 bladzijden, prijs € 24, 50. ISBN 90 5294 312.

Boskoop,

ds. M. Golverdingen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen