Mot om moeders meubeltjes

De relatie van de broers en zussen Bouwman is grondig geruïneerd. Eigenlijk konden ze vrij goed met elkaar door één deur. Totdat twaalf jaar na vaders overlijden ook moeder stierf. Moeder had weinig geregeld rond de verdeling van haar bezittingen. Ze had weleens bij haar kinderen geïnformeerd waar hun belangstelling zoal naar uitging. Maar daar was nooit actie op ondernomen. Willy vond haar sieraden leuk, Elly leek haar huwelijksservies wel wat, Joost had belangstelling voor een schilderij en Johan zat te lonken naar de boekenkast. En daarmee was alles wat van waarde was wel verdeeld, dacht ze.

Niet dus. Toen alle sieraden op tafel lagen, vond Elly het oneerlijk dat Willy alles zou krijgen. Die sieraden waren immers veel meer waard dan het servies. En ze herinnerden haar zo sterk aan moeder. Johans vrouw was het er niet mee eens dat het schilderij naar Joost zou gaan. Dat prachtige schilderij zou immers juist heel mooi staan in hun woonkamer? En dan de rest van de spullen: waarom moest Joost alle foto’s mee naar huis nemen? En waarom had Willy zichzelf die oude eikenhouten kast toegeëigend? „Ik dacht dat jullie er geen belangstelling voor hadden”, zei Willy. Hoe kwam ze erbij? Willy was gewoon een hebberd, dat bleek ook wel uit het feit dat zij nu alle sieraden had.

Verwijten vlogen over en weer. De ruzie escaleerde dusdanig dat Willy en haar man niet meer welkom waren op Elly’s verjaardag en dat Joost de foto’s maar gewoon hield, uit angst nog meer op te rakelen.

Een extreem voorbeeld? Nee. Ruzies vanwege een erfenis komen vaak voor. In 2015 procedeerden Nederlanders maar liefst acht keer vaker over erfenissen dan in 2003, blijkt uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen. En in 2016 moest juridisch en financieel dienstverlener DAS 1200 keer helpen bij de afwikkeling van een testament, maar liefst 51 procent vaker dan in 2010. Verder blijkt uit een in 2016 verspreidde enquête van Netwerk Notarissen dat een kwart van de ondervraagden geen contact meer had met hun familie vanwege een ruzie over geld of een erfenis.

PAKHUIS

De meeste ruzies vinden plaats tussen broers en zussen, blijkt eveneens uit onderzoek. Oorzaken: samengestelde gezinnen, gebroken familiebanden, verslechterde verhoudingen. En verder ontstaan dit soort ruzies waarschijnlijk vooral doordat ouders niet alle kinderen gelijk behandelen, denkt directeur Lucienne van der Geld van Netwerk Notarissen.

Die oorzaak van een erfenisruzie is al zo oud als de mensheid. Genesis 25:28: „En Izak had Ezau lief; want het wildbraad was naar zijn mond; maar Rebekka had Jakob lief.” Wat volgde was de eerste geregistreerde erfenisruzie ter wereld.

„Als ouders duidelijke voorkeuren hadden, zal het zo goed als zeker fout lopen tijdens een erfenisverdeling”, voorspelt Else-Marie van den Eerenbeemt, familietherapeut en schrijver van onder meer het boek “Wie krijgt de gouden ketting van moeder. Iedere familie heeft een erfenisverhaal”. „Dan is de kiem van de ruzie al in de vroege jeugd gelegd.”

Bij een nalatenschap komen geld en emotie bij elkaar „en dat is een explosief mengsel”, legt Van den Eerenbeemt uit. „De meeste ruzies ontstaan bij het leegruimen van het huis. Banktegoeden, het vermogen, het wordt geregeld in het testament of in gelijke parten verdeeld. Maar een pakhuis vol herinneringen is veel moeilijker te hanteren.”

Heeft een kind heel zijn leven het gevoel gehad vergeleken met zijn broers en zussen op de tweede plaats te staan, dan speelt dat oude zeer weer op als een kind zich bij de verdeling van een erfenis over het hoofd gezien voelt. Kinderen willen erkenning krijgen voor wie ze zijn, ook als de ouders overleden zijn. Van den Eerenbeemt: „Dat iemand zo graag bepaalde voorwerpen wil hebben, heeft niets te maken met de feitelijke waarde, maar alles met de symbolen waar ze voor kunnen staan: liefde, aandacht en veiligheid. Als moeder dat lampje aanknipte werd het gezellig en feestelijk, als vader het dikke voorleesboek uit de kast pakte, was hij er helemaal voor jou. (…) Elk kind heeft zijn unieke geschiedenis met zijn ouders, die het wil terugvinden in dat kastje dat nog van moeders moeder is geweest.”

MEDIATOR

Doen zich bij de erfenisverdeling problemen voor of worden die verwacht? Dan kan het wijs zijn een nalatenschapsmediator in te schakelen. Die laatste kan als neutrale buitenstaander het gesprek tussen de gezinsleden weer op gang brengen.

Jaap Hemmink uit Almelo is zo’n mediator. „Problemen ontstaan vaak als er binnen het gezin iemand is die al een poos heeft gebroken met de rest van de familie”, is zijn ervaring. „Of als de aangetrouwde helft veel invloed heeft op de afwikkeling van de erfenis.”

Voor een mediator is het vrijwel altijd mogelijk om een erfeniszaak succesvol af te ronden, zegt hij. „Niemand wil eigenlijk ruzie binnen de familie. Ik laat iedereen zijn standpunten verwoorden. Vaak zijn die al besproken en horen de anderen die helemaal niet meer, als een grijs gedraaide plaat. Ik zeg dan: laten we nu eens kijken naar jullie belangen. Willen jullie procedures aanspannen of samen oplossingen vinden om door één deur te kunnen gaan? Dan verandert het gesprek. Je merkt dat veel mensen het familiebelang delen.”

Natuurlijk is daarmee een ruzie om een klok, een schilderij of de sieraden niet ineens opgelost. „Dus probeer ik met partijen een stramien te maken waarbinnen de erfenis verdeeld kan worden. Ook geef ik de ruimte een eigen voorstel te maken en dat vervolgens aan een objectieve notaris te geven. Zelf wil ik geen voorstellen doen, want dan kan mijn neutraliteit in het gedrang komen.”

Ruzies om nalatenschappen komen in alle lagen van de maatschappij voor, is Hemminks ervaring. „Ik heb eens een familie gehad met louter medici, en een familie die bestond uit markthandelaren. Het gaat er niet om uit welk milieu een gezin afkomstig is. Het probleem is dat er vaak onderliggende kwesties ten grondslag liggen aan de ruzie rond de erfenisverdeling. Die probeer ik boven water te halen. In een bemiddelingsgesprek komt altijd wel een zinnetje voor dat naar de onderliggende basis van het conflict leidt. Samen met de erfgenamen moet ik daar uiteindelijk de oplossing zien te bereiken.”

Ook christelijke gezinnen komen bij hem langs, zegt Hemmink. „De ruzies gaan er daar in mijn ervaring wat minder heftig aan toe. Ik ben er blij mee dat er blijkbaar een innerlijke drempel is om niet onbeheerst boos op elkaar te worden. Al moet ik in dat soort gezinnen weer vaker de vrouwen stimuleren om te zeggen wat gezegd moet worden.”

OPENHEID

Is het dan allemaal drama in nalatenschapsland? Gelukkig niet. In driekwart van de gezinnen verloopt de afwikkeling van de erfenis wel goed, blijkt uit onderzoek van Van den Eerenbeemt. Opvallend: „Hoe harmonieuzer en opener het gezin is, hoe soepeler de afwikkeling verloopt.” Het werkt om vóór het overlijden van de ouders als gezin samen aan tafel te gaan en te bespreken wat ieders wensen zijn. Doe je dat niet, zorg er dan als ouders in elk geval voor dat het testament zorgvuldig is opgemaakt en dat de kinderen van de inhoud op de hoogte zijn, is haar advies. „Kinderen hechten zo veel waarde aan die allerlaatste geschreven woorden, dat ze alles wat ouders hebben gezegd overschaduwen.”

Wat zegt het erfrecht?

-Geen testament? Dan wordt de erfenis verdeeld over de partner en de bloedverwanten. Is de partner nog in leven, dan gaat de hele erfenis naar hem of haar. Pas als de langst levende partner is overleden, kunnen de kinderen hun deel van de erfenis uitgekeerd krijgen.

-Overlijdt een kind en is er geen testament, dan gaat de erfenis naar de ouders.

-Word je als kind onterfd of krijg je veel minder geld dan je broers of zussen? Dan kun je een proces aanspannen. kinderen hebben namelijk altijd recht op hun wettelijke erfdeel, ook wel de legitieme portie genoemd. Dit is de helft van het deel waar kinderen recht op zouden hebben als er geen testament was. Voorwaarde is dat je dit wettelijke deel binnen vijf jaar na het overlijden moet opeisen.

-Is je oma overleden, maar je moeder (de erfgename) ook al? Dan hebben de kleinkinderen recht op het wettelijke erfdeel dat anders hun moeder toegekomen was.

-Adoptiekinderen hebben evenveel recht op de erfenis als de biologische kinderen.

-Pleegkinderen hebben geen recht op een erfenis.

-De inboedel die niet staat geregistreerd kun je verdelen zonder tussenkomst van een notaris. Voor de verdeling van geregistreerde goederen zoals huizen, grond en boten is een notaris nodig.

-Heeft de erflater schulden? Dan mag je als erfgenaam de erfenis verwerpen of beneficiair aanvaarden. In het laatste geval accepteer je alleen het bedrag dat nog overblijft na betaling van de schulden, niet de schulden zelf.

-Let op: raak in zo’n geval de erfenis niet aan. Betaal geen schulden, gooi niets van de inboedel weg, verkoop niets. Doe je dat wel, dan heb je wettelijk gezien namelijk de erfenis aanvaard.

-Heb je geen idee hoe de erflater er financieel voorstond? Dan heb je als erfgenaam maximaal drie maanden lang recht van beraad.

-Een erfenisverdeling is pas afgerond als aangifte wordt gedaan voor de successierechten (belasting die je moet betalen over een erfenis).

-Als een van de erfgenamen niet tekent, blijft de erfenis zolang onverdeeld.

19 tips

Tips Voor erfgenamen

-Haal samen jeugdherinneringen op, zodat ieder zich kan uitspreken over de overleden ouders en zijn rol in het gezin.

-Betrek al je broers en zussen bij de verdeling van de erfenis.

-Bedenk een plan van aanpak voor het leegruimen van het huis.

-Laat ruimte voor onderlinge verschillen. De één zal zo snel mogelijk op willen ruimen, terwijl de ander daar meer tijd voor nodig heeft.

-Vraag naar elkaars wensen en behoeften. Wees er zeker van dat iedereen zich uitspreekt.

-De zin „Ik wil niets” kan van alles betekenen. Vraag door.

-Maak een inventarislijst van de te verdelen spullen.

-Kies een methode voor de verdeling. Laat iedereen bijvoorbeeld zijn naam achter bepaalde spullen op de inventarisatielijst zetten, waarna een evenwichtige verdeling gemaakt kan worden.

-Schakel een taxateur, zodat waardevolle items ook eerlijk verdeeld kunnen worden.

-Sommige broers of zussen zullen veel voor de ouders gezorgd hebben. Geef hun daar (materiele) erkenning voor.

-Houd de koude kant buiten de discussie over de erfenisverdeling.

-Is er veel interesse voor een bepaald erfstuk? Laat dat dan rouleren.

TIPS Voor erflaters

-Maak een testament. Kijk geregeld, vooral na grote veranderingen in je leven, of het nodig is om dat te actualiseren.

-Sluit geen kinderen uit en trek niemand voor. -Stop je een kind iets toe? Doe dat dan ook bij de andere kinderen. En leg vast wat je bij leven schenkt aan de kinderen, zodat het verrekend kan worden in de erfenis.

-Kies een buitenstaander, en géén gezinslid, als executeur-testamentair.

-Bespreek de erfenis voor je overlijden in alle openheid met de erfgenamen.

-Hertrouwd? Doe dat dan op huwelijkse voorwaarden, met duidelijke beschrijving van de goederen die na overlijden voor de kinderen uit het eerste huwelijk zijn bestemd.

-Is er sprake van een familiebedrijf? Regel de opvolging in alle openheid en zorg dat ook de anderen niets te kort komen.

Een beroemde erfenis

Het winnen van de Nobelprijs voor de Vrede biedt geen garanties voor de houding van je nageslacht. De erfgenamen van Nelson Mandela maken samen ruzie over het gebruik van de naam Mandela. Een deel van hen vindt dat zijn naam niet verbonden mag worden aan commerciële producten. Een ander deel ziet daarin juist een kans om wat meer geld op te strijken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen