Door kiezers voor keuzen gesteld

De verkiezingen '81 behoren tot het verleden. Formatie '81 zal nu op gang komen Moeilijk. Weer even hebben alle partijen lichtpunten gezien. Verkiezingen is een grimmig spel zonder nieten. Al naar gelang kun je als partij bij bekend worden van de uitslag stemmen op vreugde over grote winst, geringere winst, één zetel winst, procentuele vooruitgang, gelijk blijven ondanks zware concurrentie, niet zo groot verlies als voorspeld en/of verwacht, de tegenstander gelukkig ook verloren of aanzienlijk verloren, de regeringscoalitie van meerderheid af, en nog andere stralerties. Men zou OD de manier van stembiljetten met rood te maken vakjes ervoor al die dankbaartjes op één lijst kunnen drukken. Dan hadden de lijst- en woordaanvoerders het maar voor het invullen. Maar intussen was het voor de een romige winst likken en voor de ander bitter smakend verlies wegsHkken. Enfin. Als je eenmaal in het bedrijf zit doe je aan deze verkiezingsuitloopcampagne mee.

VOORNAAMSTE CONCLUSIES

De hoofdpunten kwamen al gauw naar voren. CDA grootste partij en kleine verliezer. PvdA fors ingeleverd en D'66 onredelijke vooruitgang. Geen meerderheid voor de zittende coalitie. Wat onszelf betreft; de SGP behield nog net de drie zetels, maar wel met een niet mis te verstane waarschuwing. Op enkele van deze in het oog springers zullen wij nader ingaan.

DE COALITIE

Het kaarslichtverbond van Van Agt-Wiegel kwam gezien de zware opdracht in deze moeilijker wordende economie niet deerlijk gehavend uit de strijd, maar toch wel met enig kleerscheuren. Tenslotte was de animo bij het CDA ook niet onverdeeld. Het Kabinet Van Agt I kwam tot stand, omdat de PvdA bloed onder de christen-democratische nagels vandaan wilde halen. Met name stuitte de bejegening van de CDA-lijsttrekker door socialistische onderste uit de kan zuigers de meeste „Appelanten" tegen de borst. Maar een tiental lastposten onder leiding van de toen nog fungerende fraktieleider Aantjes kon de teleurstelling over het mislukken van een bondgenootschap niet in echte loyaliteit omzetten. Onderwijl werd het tiental, zowel als de gehele fraktie „onthoofd". Wat er gebeurd zou zijn en ook nu bij de Kabinetsformatie uit de mouw zou komen, wanneer de dissidenten in Aantjes doelbewuster leiding hadden, laat zich slechts raden. Naar verluidt kruipen de loyalisten deze keer in hun schulp. Misschien hebben ze ook wel iets naar zich toegepeuterd, bijvoorbeeld dat toch wel allereerst geprobeerd zal worden met de PvdA in de regeerboot te komen en dat er best een coalitie in zit, wanneer de PvdA zich redelijk gedraagt. Er bestaat genoeg dat in deze richting wijst. Trouw is in de politieke samenleving niet de sterkste kant. PoUtieke verbonden zijn geen zoutvërbonden, zoals de Bijbel bepaalde verbintenissen noemt. Zout toch was het beeld van onverbrekelijke trouw. De heer Van Agt heeft zonder bits te zijn tegen de liberalen voorzetting van de coalitie van CDA en VVD onder gedogen van de kleine rechtse partijen afgewezen. Van die kleine partijen zei hij: „Zij zijn heel aardig, maar daarmee kunnen wij het land niet regeren". Merk toch hoe sterk. Ik bedoel: merk toch hoe sterk de heer Van Agt gegroeid is in het land van de subtiele politiek. Onvriendelijk laat de premier zich niet mt OVei Uie R.JC11UJCS. i^lj Aijii aaiujg. ildcl cralOlg zelfs. Hij zegt ten aanzien van de VVD helemaal niks nadeligs. Wellicht zou hij graag met de VVD „samen weer aan het werk" willen. Maar wat moet je als de heer Leerling nu reeds zegt dat van gedogen geen sprake zal zijn, als niet. . .? " De coalitie CDA en VVD is inderdaad met verlies van respektievelijk één en van twee zetels van 77 op 74 gekomen. De basis is nu smaller dan smal geworden. Over maatschappelijk draagvlak is dan nog niks gezegd. Wat verder de gedogers betreft zouden de drie kleine rechtse frakties met zes zetels de meerderheid kunnen brengen. Maar dan zelfs nog een lichte vermindering, omdat voorheen met gedogers mee het Kabinet steunde op 83 zetels. Weliswaar was de Boerenpartij een griüig steunbeertje, maar op DS'70 kon toch meestal wel gerekend worden, terwijl DS'70 ten aanzien van levensbeschouwelijke vraagstukken en zedelijkheidswetgeving nog wel eens aan de andere kant het Kabinet wist te schragen. Door het verdwijnen van Boerenpartij en DS'70 getweeén en het enkele verschijnen van de RPF is het aantal partijen in de Kamer vertegenwoordigd van elf op tien gekomen.

DE KLEINEN

De Kamer telt vier grote en zes kleine partijen. Van die „tussenbeide" frakties als voorheen ARP en CHU zijn er niet meer. D'66 misschien met 17 zetels. Deze partij wordt voor servet te groot en blijft als tafellaken aan de kleine kant. Maar gezien de verdubbelingen en de unieke positie in het middenveld zal D'66 stellig meedoen bij het dekken van de regeringstafel. De RPF is na de teleurstelling in 1977, toen de ene zetel net niet werd gehaald, fhnk doorgestoten. Zoiets gebeurt vaker. Ook het GPV lukte het niet de eerste keer in '59. Het scheelde maar een haar. In 1971 en ook in 1972 bereikte het GPV twee zetels. De starre houding ten aanzien van hun „bondgenoten" de latere RPF heeft zich bij deze verkiezingen gewroken. Het GPV is van de zes de enige eenmansfraktie. De RPF heeft er dus twee en de andere vier komen alle met drie zetels in de nieuwe Kamer.

DE OPPOSITIE

De officiële oppositie lacht en huilt tegelijk. De progressieve meerderheid kwam er niet. Het verschil links 70 en rechts 80 is nogal aanzienlijk. Wanneer de huidige gehavende coalitie moeite heeft om met de zes rechtse kleinen in zee te gaan, moet de heer Den Uyl met een negental ter linker zijde, waaronder PSP en CPN ook een macht praten om allen bij elkaar te krijgen. Als een zwartgeteerde paal rijst boven het laag'möësfTncasseren. D'e positie van het PvdA was benijdenswaardig. Allereerst de lijsttrekker. Ongetwijfeld bepaalde de heer Den Uyl na een Kabinetsperiode en nu na een oppositie-ronde het gezicht van de PvdA. Doch soms kan een nieuw optreden een kiezerscorps een injectie geven. Men wist te zeer wat men aan de heer Den Uyl had, maar anderzijds was er waarschijnlijk ook geen attractief alternatief. Temeer omdat de PvdA worstelt met een geradicaliseerde linker vleugel, die in het partijkader vrij sterk domineert. De keuze van partijvoorzitter was er ook een die richting bepaalde. Onmiskenbaar is er binnen het socialisme een stroming, die wat minder radicaal wil. Als we terugdenken aan de geweldige sprong van DS'70 in 1971. Ineens met 8 zetels in de Kamer. Die sprong is best vergelijkbaar met de winst van nu die D'66 behaalde. Terlouw doet net of zulke vooruitgangen uniek zijn in Nederland. Zo is het evenwel helemaal niet. Deze D'66-winst komt trouwens ook voor verweg het grootste deel van de PvdA. Nogmaals een bewijs dat er een, zeg maar, rechtervleugel is binnen het socialistische kiezersvolk, die niet radicaal en links wil. althans niet zo radicaal en zo links. Doch wanneer de Partij van de Arbeid aan deze stroom tegemoet komt verliest zij aan de drie schildknapen ter linkerzijde. Dan groeien CPN, PSP en PPR, die trouwens minder winst maakten dan de enquêtes hadden toegedacht. De PvdA bevond en bevindt zich kennelijk tussen de „hamer" van het CPN en consorten en het aambeeld van de redelijkheid, zoals D'66 dat heeft aangesjouwd. „Wanneer wij regeren doen wij het beter bij verkiezingen", verzuchtten de woordvoerders der socialisten. Dat klopt. Een partij die regeert neemt altijd gematigder standpunten in. Een coalitie noopt tot compromissen. Welnu in zo'n situatie kan de PvdA electoraal uit de voeten. De gematigde elementen zijn content met wat de partij doet binnen de regering en de radicalen troosten zich met de gedachte dat de eigen ministers eruit haalden wat zij konden en dat zij stellig meer hadden gewild.

Na dit overzicht luidt de conclusie dat de formatie stellig niet eenvoudig zal wezen. Als ooit eerder aangehaald: De stad Susan is verward.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen