Momenten uit de gereformeerde eredienst

(1)

Gemeente en gemeenschap

'Laat ons de rustdag wijden met psalmen tot Gods eer... Zie wij staan gereed, om naar Gods huis te gaan.' Het is typerend voor de gemeente van Christus, dat zij samen komt. Zo presenteert de kerk zich aan de wereld en zo stelt zij zich voor Gods aangezicht. Onze belijdenis zegt in artikel 27 en 28, dat de Kerk een vergadering en een verzameling is. Zij wordt bijeengeroepen en zij komt samen. Het boek van de Handelingen spreekt herhaaldelijk over het vergaderen en het vergaderd worden (4:31, 11:26, 14:27, 20:7, 9). Paulus schrijft aan de Korinthiërs meer dan eens over het samenkomen van de gemeente (11:17, 18, 20, 33, 34; 14:23, 26).

De kerk is een wonder. Het is een gemeente van in zichzelf totaal verloren zondaren, die zijn wedergeboren tot een levende hoop. De kerk is Gods zaak. De Heere ziet die gemeente aan in Christus. Hoe treffend is dat verwoord in artikel 27 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis, waarin een omschrijving van de kerk wordt gegeven: 'Een heilige vergadering van ware Christgelovigen, al hun zaligheid verwachtende in Jezus Christus, gewassen zijnde door Zijn bloed, geheiligd en verzegeld door de Heilige Geest'. De gemeenschap van de kerk is door de drie-enige God Zelf gesticht. Hij roept die gemeente samen door Zijn Geest en Woord.

Het samenkomen is zo karakteristiek voor de gemeente, omdat de kerk een gemeenschap is. Het is wezenlijk voor die gemeenschap, dat zij op een bepaalde tijd en in een bepaalde plaats wordt geoefend. Dat klinkt nog door in de oude aankondiging van de leesdienst: 'Laten wij onze godsdienstoefening aanvangen...'. In de gemeente voltrekt zich het wonder van genade. God oefent in de Heere Jezus gemeenschap met zondaren en zij met Hem en in Hem met elkander. Die gemeenschap wordt ervaren door de werking van de Heilige Geest. Christus onder u. Dat is het geheim van de gemeente, vertolkt door Paulus in Kolossenzen 1:27: 'Aan wie God heeft willen bekend maken welke zij de rijkdom der heerlijkheid dezer verborgenheid onder de heidenen, welke is Christus onder u, de Hoop der heerlijkheid; Denwelken wij verkondigen'. God is heilig. Hij is geen God van verwarring, maar van vrede. Voor de ontmoeting van God en de gemeente in Zijn huis geldt ook: 'Laat alle dingen eerlijk en met orde geschieden' (1 Kor. 14:40). Daarom is er een liturgie, een inrichting van de eredienst op de dag des Heeren.

Liturgie

Het woord liturgie is afgeleid van het Griekse woord leitourgia, dat van huis uit de betekenis heeft van 'publieke dienstverlening': werken voor het volk, dienen in het leger. Toen het Hebreeuwse Oude Testament in het Grieks werd vertaald in de derde en tweede eeuw voor Christus, gebruikten de vertalers het woord leitourgia voor het publieke dienen van de priester bij tabernakel en tempel. Dit oudtestamentisch gebruik van het woord ontmoeten we ook nog in het Nieuwe Testament, bijvoorbeeld in Hebreeën 9:21 en 10:11. In Hebreeën 9 lezen we: 'En Hij besprengde desgelijks ook de tabernakel, en al de vaten van de dienst {leitourgias) met het bloed'. Zo laat het zich verstaan dat de enige Hogepriester Jezus Christus in Hebreeën 8:2 een Bedienaar, een Leitourgos of Liturg van het heiligdom, wordt genoemd. Het begrip leitourgia heeft vooral betrekking op de gehoorzaamheid van Christus, op Zijn eeuwige priesterdienst, en daarmede op de geloofsgehoorzaamheid van Zijn volk, samengevat in het woord 'dienen'.

Als we naar de kerk gaan, doen wij dat om de Heere te dienen, zo lezen we in Handelingen 13:2: 'En als zij de Heere dienden en vastten, zeide de Heilige Geest....'. We zouden ook mogen lezen: 'Terwijl zij de eredienst hielden voor de Heere....'. Aan dit woord uit Handelingen 13 zal de huidige betekenis van ons woord liturgie zijn ontleend. Bij de ontmoeting met de Heere in Zijn huis is er sprake van een inrichting van de eredienst, een liturgie, een weloverwogen orde. Het Nederlandse woord eredienst, hoe mooi ook, kan de volheid van het bijbelse begrip dienst niet helemaal weergegeven. Als we samenkomen, wordt er een dienst aan ons verricht. Christus komt tot ons met de bediening der verzoening, die in Woord en sacramenten gestalte krijgt (2 Kor. 3:6, 8, 9, 5:18, Ef 3:7, Kol 1:25). Tegelijkertijd wordt er in de kerk dienst dóór ons verricht: de dienst van de gebeden, van de offeranden en van de lofprijzing. Maar er is ook sprake van een dienst die aan elkaar wordt verricht. Er is ook een oefening van de gemeenschap met elkaar in het samen zingen, bidden, luisteren.

Samenvattend kunnen we zeggen dat de eredienst altijd twee elementen bevat: het spreken van God en het antwoorden van de gemeente. De verkondiging van het Woord betekent dat er een heen en weer gaande beweging is: een komen van God tot de gemeente - Hij is en Hij blijft altijd de Eerste - en een komen van de gemeente tot God.

Het gaat bij het spreken over de eredienst niet over allerlei gewoonten en gebruiken, waar ik persoonlijk al of niet de voorkeur aan geef De liturgie is er niet om uitdrukking te geven aan een provocerende vernieuwingsdrang of een neiging tot conserveren om het conserveren. De vraag is bij elke eredienst of u en ik ons met ons hart betrokken mogen weten bij het verkondigde Woord. Niemand kan vrijblijvend in de eredienst verkeren. Hebben wij door Gods genade Zijn roepstem gehoord? Hebben wij als een onwaardig mens in onszelf mogen antwoorden: 'O God, wees mij de zondaar genadig'!

Geschiedenis en gewoontevorming

We kunnen allen uit Gods Woord delen van de eredienst noemen. Zo behoren tot de liturgie het gebed, de verkondiging van het Woord, de schuldbelijdenis, het inzamelen van de gaven, het belijden van het geloof Deze en andere bijbelse elementen krijgen niet altijd gestalte in eenzelfde liturgie. Er zijn ook kerkhistorische ontwikkelingen die tot een bepaalde vormgeving van de eredienst hebben geleid. Er zijn plaatselijke of landelijke gebruiken, die invloed hebben uitgeoefend op de indeling van de eredienst. Er is een liturgiegeschiedenis! Zo kent de eredienst in de oudchristelijke kerk naast overeenkomstige ook andere elementen dan de onze. Justinus Martyr, een van de apologeten of verdedigers van het christelijk geloof tegenover het heidendom, beschrijft in zijn eerste Apologie omstreeks het jaar 165 een liturgie voor de zondagse eredienst, waarin prediking, volwassendoop en avondmaalsviering samengaan. Wel kent deze samenkomst van de gemeente twee gedeelten: het Woord-deel en het sacramentsdeel. Na de bediening van het Woord verlaten allen die niet gedoopt zijn de kerk.

De volgorde van het eerste deel van de dienst bij Justinus Martyr is: - Schriftlezing door de voorlezer, - Toespraak en vermaning door de voorganger, - Gemeenschappelijke gebeden (met voorbede).

Het tweede deel van de dienst heeft de volgende opbouw: - Wederzijdse begroeting met een heilige kus, - Birmenbrengen van brood en wijn, - Dankzegging beantwoord door de gemeente met het woord amen, - Gebed om het Woord van God over de gaven, - Instellingswoorden, - Uitdeling van brood en wijn door de diakenen.

Er zijn niet alleen verschillen in de eredienst tussen de kerk in de vroegchristelijke periode en die in onze tijd. We weten allen, dat er vandaag eveneens zeer aanzienlijke verschillen voorkomen in de liturgie in een anglicaanse, lutherse en een gereformeerde kerk, terwijl deze drie kerken alle uit de tijd van de Reformatie stammen. Liturgische gebruiken kunnen ver uiteenlopen en gaan niet altijd rechtstreeks terug op de Schrift. Wie wel eens een dienst bijwoonde in een Strict Baptist Chapel in Zuid- Engeland, herirmert zich ongetwijfeld hoe tijdens de dienst de aandachtig luisterende deacon op een gegeven moment een brieve aan de voorganger aanreikte met een lied, dat paste bij de inhoud van de preek en vervolgens even later werd gezongen. Het ging daarbij om een gezang, want het zingen van Psalmen acht men oudtestamentisch te zijn. De principiële bezwaren van de Pree Presbyterian Church in Schotland tegen het gebruik van een orgel in de eredienst zijn bekend. Wie in Zuid-Afrika is geweest, weet hoe de Zuid-Afrikaner elke Psalm staande zingt. Het blijven zitten tijdens het zingen van een psalm zou men als hoogst oneerbiedig ervaren. Ook voor de verschillen in de eredienst geldt het wijze advies van artikel 85 van de Dordtse Kerkorde: 'In middelmatige dingen zal men de buitenlandse kerken niet verwerpen, die ander gebruik hebben dan wij'.

(wordt vervolgd)

Boskoop ds. M. Golverdingen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen