Liefde en trouw

Waar werd oprechter trouw 
Dan tussen man en vrouw 
Ter wereld ooit gevonden? 
Twee harten, gloênd aaneen gesmeed 
0f vastgeschakeld en verbonden 
In lief en leed 
(Joost van den Vondel, 1587-1679)

In dit artikel wil ik proberen voor onze jongeren iets te zeggen over het huwelijk in relatie tot echtscheiding in Bijbels licht. Om daarmee aan te tonen hoe wij op grond van Gods Woord het huwelijk moeten zien. Hoe vast en onverbreekbaar het is, tegen de geest van de tijd in. Bezinning op het huwelijk is niet pas nodig als we reeds getrouwd zijn, maar vooral vóór die tijd. Het is ook nodig dat samen te doen als je verkering hebt, opdat je weet hoe de ander, met wie je door het leven wenst te gaan, daarover denkt.

Liefde en trouw

"Dominee, mijn huwelijk is kapot. Hoe het komt weet ik niet, maar ik voel geen greintje liefde meer voor mijn vrouw. Ik denk dat het andersom ook zo is", zo spreekt de man die in de studeerkamer tegenover me zit. Mijn vraag aan hem is of hij, vóórdat hij naar me toe kwam, het huwelijksformulier heeft gelezen en met name dat gedeelte dat betrekking heeft op de beloften die man en vrouw hebben afgelegd, toen ze met ineengestrengelde handen stonden voor Gods aangezicht. Toen hebben ze zich met een eed verbonden om elkaar lief te hebben. Maar dat niet alleen, ook elkaar trouw te zijn. Liefde en trouw, de twee pijlers van het huwelijksverbond. 

Verbond

In de Bijbel wordt op verschillende plaatsen over het huwelijk als over een verbond gesproken. En een verbond is niet slechts een overeenkomst tussen twee partijen, die op elk willekeurig moment weer verbroken kan worden, maar een verbond is iets dat onverbreekbaar is. Het karakter van het huwelijk als een verbond krijgt een bijzondere onderstreping in de Bijbel waar Paulus dat in Efeze 5 gebruikt als een beeld van de verhouding tussen Christus en Zijn gemeente. Reeds wanneer man en vrouw in het openbaar ten overstaan van de overheid het jawoord geven, dan sluiten zij voor Gods aangezicht een verbond met elkaar, dat zij in Zijn huis daarna laten bevestigen in de tegenwoordigheid van de gemeente des Heeren.

Het verbond tussen één man en één vrouw wordt dus vergeleken met het verbond tussen Christus en Zijn gemeente. Ook in het Oude Testament werd de relatie van de Heere met Zijn volk Israël dikwijls vergeleken met een huwelijk. De Heere heeft Israël ondertrouwd en getrouwd. Dat verbond van God met Israël is getekend door de liefde en de trouw van God. Die liefde en trouw van God vraagt om wederliefde en om trouw van de mens, die met God in een verbond is gekomen. Zo is het ook in het huwelijk. De liefde en trouw van de één vraagt om wederliefde en trouw van de ander.

Liefde

Liefde moet er natuurlijk zijn. De wederzijdse liefde van man en vrouw in het huwelijk moet er zijn als uiting van het verbondskarakter. De liefde in het huwelijk komt daarin uit dat man en vrouw van harte in de gemeenschap van lichaam en ziel binnen het verbond van het huwelijk willen leven. Dat vraagt zelfverloochening, meer geven dan nemen, rekening houden met elkaar.

Het huwelijk is een volstrekte gemeenschap. In de Bijbel wordt die gemeenschap aangeduid met het woord dat de man zijn vader en zijn moeder verlaten zal en zijn vrouw aankleven en zij zullen tot één vlees zijn. Die gemeenschap is diep en veelomvattend. Het is een vervlechting van het gehele bestaan van man en vrouw. Alle levensgebieden deelt men voortaan samen: kerk en geloof, strijd en zorgen, teleurstelling en verdriet, zonden en verleidingen, het eten en drinken, de familie en vrienden, het huis, de kamer, het bed, de kinderen. Altijd en overal ondergaat men elkaars invloed en heeft men met elkaar rekening te houden. Dat moet je je goed realiseren. Hoe is het mogelijk om een ander zo volkomen in je eigen leven op te nemen? Alléén liefde stelt daartoe in staat. Of het huwelijk van twee mensen zich ontplooit tot wat het kan zijn: een 'afglans' van de gemeenschap tussen Christus en Zijn gemeente, hangt er van af of het hart tot het mysterie van de liefde is ontwaakt. Zonder de wortel van de liefde is het huwelijk een voortdurende teleurstelling, een krenking van hooggespannen verwachtingen. Wat overblijft is hooguit romantiek. Romantiek van voorbijgaande aard overigens.

Trouw

Als nu die liefde niet meer gevoeld wordt? Als de liefde door allerlei omstandigheden is uitgeblust? Is dat dan geen aanleiding om het huwelijk maar te ontbinden? Kun je dan maar niet beter uit elkaar gaan?

In de eerste plaats mag je wel de vraag stellen of er in dat geval wel ooit sprake is geweest van liefde. Of de basis voor het huwelijk wel ooit zodanig is geweest dat van een huwelijksgemeenschap kon worden gesproken. Afgezien daarvan kan en mag niet geconcludeerd worden dat een huwelijk, waar de liefde tussen man en vrouw niet meer gevonden wordt, maar ontbonden moet worden. De liefde is niet het enige wezenskenmerk van het huwelijksverbond, maar is in de eerste plaats eis van dat verbond. Het is, zoals Luther het eens zei: "Ik ben niet met mijn vrouw getrouwd omdat ik haar liefheb, maar: ik hou van mijn vrouw omdat ik met haar getrouwd ben."

Trouw wil zeggen dat je je houdt aan een bestaande band, dat je die niet verbreekt en dat je je verplichtingen nakomt, die je vrijwillig op je genomen hebt. Ik denk dat het huwelijksformulier daarop vooral doelt als er gezegd wordt: En daarom zult gij ook alles wat u daarin overkomt, met geduld en dankzegging aannemen, als van de hand des Heeren; zo zal het u ook alles ten beste en ter zaligheid gedijen. De verplichtingen van liefde en trouw blijven gelden!

Echtscheiding

Wanneer is er dan wel een grond voor echtscheiding? Als het huwelijk 'duurzaam ontwricht' is? Dat is de echtscheidingsgrond in het burgerlijk recht. Je begrijpt, dat dit begrip net zo rekbaar is als elastiek. In de praktijk blijkt dat ook. Als een man en een vrouw samen naar de rechter stappen en beiden van oordeel zijn dat hun huwelijk duurzaam ontwricht is, dan zal de rechter aan hun verzoek om het huwelijk te ontbinden gevolg geven, als hij tot de conclusie komt dat een herstel van de normale goede verhouding binnen het huwelijk niet meer kan worden verwacht. Ook als alleen de man of alleen de vrouw zo'n verzoek doet, dan zal de rechter de ontbinding uitspreken. Het enige verschil is dat de rechter dan nog wel de andere partij moet horen en ook nog een poging tot verzoening moet doen.

Ook uit deze wetgeving, die vanaf 1971 van kracht is geworden, blijkt dat de mens zichzelf tot norm wil zijn. Het gezag van Gods Woord is niet meer normgevend, het gezag van de kerk en van de traditie wordt verworpen. De breuk met God, in het paradijs geslagen, komt daarin openlijk tot uiting.

Het gaat echter niet om wat de autonome mens denkt, maar om wat de Heere in Zijn Woord zegt. Dat moet norm en richtlijn voor ons leven zijn. Ook op het terrein van het huwelijk en van de huwelijksontbinding.

We zagen reeds dat het huwelijk naar de Schrift een verbond tussen man en vrouw is voor het hele leven. Echtscheiding verdraagt zich niet met het wezen van het huwelijk. Bij huwelijksproblemen zal dan ook altijd eerst geprobeerd moeten worden de situatie zodanig te veranderen, dat man en vrouw elkaar weer in liefde en trouw kunnen aanvaarden. Niet in de eerste plaats moet de vraag centraal staan of de gehuwden wel of niet uit elkaar mogen gaan, maar of het huwelijk weer een 'huwelijk in de Heere' kan worden. Daarbij is het zelfs mogelijk te denken aan een tijdelijk niet bij elkaar wonen van de echtgenoten om de zaken weer op orde te krijgen, de zogenaamde 'scheiding van tafel en bed'. Alles moet erop gericht zijn dat de huwelijksgemeenschap weer functioneert zoals het zou moeten. En als dan de liefde misschien ver te zoeken is, dat dan de trouw bij elkaar zou mogen houden. Wellicht dat uit de trouw de liefde weer voortspruit! Toch kan er sprake zijn van zo'n verwording door de macht van de zonde, dat van een verder samenleven van de echtgenoten moet worden afgezien. Het huwelijk is onontbindbaar, tenzij... De invulling van de puntjes moet beantwoorden aan de norm van de Heilige Schrift. In Bijbels licht bezien zijn er twee echtscheidingsgronden. We vatten die meestal samen met de woorden: overspel of buitenechtelijk geslachtsverkeer en redenen van religieuze aard.

Buitenechtelijk geslachtsverkeer

De ontrouw van het volk van Israël jegens de Heere wordt in de Bijbel dikwijls aangeduid als overspel. Als het volk de Heere niet dient met een volkomen hart, maar het zoekt bij de afgoden, het 'met een ander houdt', dan wordt dat als een overspelige verhouding aangemerkt. In Ezechiël 16 wordt het ontrouwe volk vergeleken met een overspelige vrouw: 'O, die overspelige vrouw! Zij neemt in plaats van haar Man de vreemden aan' (vers 32). Het is verbondsbreuk! In diezelfde zin spreekt de Heere Jezus daarvan in Mattheüs 5: 32 en 19: 9: 'Maar Ik zeg u, dat zo wie zijn vrouw verlaten zal, anders dan uit oorzaak van hoererij, die maakt dat zij overspel doet; en zo wie de verlatene zal trouwen, die doet overspel' en 'Maar Ik zeg u, dat zo wie zijn vrouw verlaat, anders dan om hoererij, en een andere trouwt, die doet overspel, en die de verlatene trouwt, doet ook overspel.'

In het Grieks wordt hier voor overspel het woord 'porneia' gebruikt. Het ziet op alle vorm van buitenechtelijk geslachtsverkeer. Overspel of porneia is dus een reden voor het toestaan van echtscheiding. Dat wil niet zeggen, dat de onschuldige partij móet scheiden, maar dat hij mag scheiden. Hij hoeft zijn vrouw of zij hoeft haar man niet te verlaten. Als de overspelige schuld belijdt en het leven betert, dan is, waar werkelijk sprake is van liefde, het geenszins ondenkbaar en ook in alle opzichten aan te bevelen dat de huwelijksband weer wordt voortgezet. De Generale Synode van de Gereformeerde Gemeenten heeft uitgesproken dat bij deze echtscheidingsgrond moet worden gekeken naar de strekking van de woorden van Christus. Er wordt echtbreuk gepleegd door élke seksuele handeling buiten het huwelijk. In het huwelijk mag nooit een derde in het spel komen. Daarom kan het 'met-een-ander-houden' ook betrekking hebben op een homoseksuele, lesbische of pedofiele relatie en dus een Bijbelse echtscheidingsgrond opleveren.

Affectieve relatie

Niet altijd zal het feitelijke buitenechtelijke geslachtsverkeer, met nadruk op feitelijke, de grond voor de echtscheiding zijn. Het kan ook zijn dat er sprake is van een zodanige affectieve relatie, dat deze gelijk moet worden gesteld aan overspel. Wat bedoelen we met een affectieve relatie? Natuurlijk gaat het dan niet om vriendschappelijke contacten met een ander, die door iedereen positief worden uitgelegd, maar door een jaloerse echtgenoot of echtgenote worden gezien als een bewijs van huwelijksontrouw. In een rapport van een commissie, ingesteld door de Generale Synode van de Gereformeerde Gemeenten, spreekt men van: een overspelige verhouding die blijkt uit contacten van zeer bedenkelijke aard. Als gereformeerd man loopt men niet gearmd met de vrouw van een ander in de bossen van de Veluwe. En een gehuwde vrouw kan nu eenmaal in het licht van het Woord niet met een andere man dan de hare gaan winkelen of dineren in het centrum van een stad-op-afstand en daarbij met hem omgaan als een verliefd meisje. Is vooral het laatste, het omgaan met hem als een verliefd meisje, de uitdrukking van het contact van bedenkelijke aard, het lijkt mij dat het winkelen of dineren al bedenkelijk is en verder gaat dan alleen de schijn des kwaads.

Redenen van godsdienstige aard

Over redenen van godsdienstige aard spreekt de apostel Paulus in 1 Korinthe 7: 15: 'Maar indien de ongelovige scheidt, dat hij scheide; de broeder of de zuster wordt in zodanige gevallen niet dienstbaar gemaakt, maar God heeft ons tot vrede geroepen'. Wat bedoelt Paulus hier eigenlijk? De apostel gaat in op de situatie dat er in zijn dagen heidense mannen zijn die hun vrouwen wegsturen omdat ze christin zijn geworden. Die mannen willen het huwelijk met de christenvrouw niet voortzetten. In de tijd van de Reformatie heeft men daaruit afgeleid dat zo'n vrouw vrij was om een nieuw huwelijk aan te gaan. Om der wille van de godsdienst (religionis causa) heeft de man metterdaad zijn huwelijk met zijn vrouw ontbonden. Zij is weggestuurd. Hij wil niet langer met haar samenleven, noch voor haar zorgen. Om het voor onze tijd toe te passen kun je zeggen, dat hier de gevallen worden bedoeld waarin een ongelovige weigert om een huwelijk met een christen voort te zetten: de gelovige wordt voor de keus gesteld om het geloof de deur uit te zetten of zelf de deur uit te gaan... Christenen verlaten hun echtgenoten niet, maar zullen het soms wel te dragen krijgen, dat deze hen verlaten. In deze gevallen is er duidelijk sprake van haat alleen omwille van het geloof. In dat geval, zo zeggen de kanttekeningen bij de Statenvertaling, is de gelovige niet verplicht van zijn of haar zijde de band van het huwelijk verder in stand te houden of ongetrouwd te blijven.

Oprekken echtscheidingsgronden

We hebben gezien dat er in Bijbels licht maar twee echtscheidingsgronden zijn. Overspel en redenen van godsdienstige aard. Alleen als een huwelijk op één van deze gronden ontbonden is, zal ook kerkelijk mogen worden meegewerkt aan de sluiting van een nieuw huwelijk door de onschuldige partij.

De laatste tijd vernemen we steeds meer gedachten die oproepen tot een ruimere interpretatie van de Bijbelse echtscheidingsgronden. Soms gaan die zover, dat het criterium dat de overheid hanteert 'duurzame ontwrichting' heel dichtbij komt. Men stelt dan dat er zodanige situaties binnen een huwelijk kunnen zijn, dat het niet verantwoord is dat huwelijk nog langer te laten voortduren en dat het vervolgens onchristelijk is om de onschuldige echtgenoot altijd tot de staat van het ongetrouwd-zijn te veroordelen. Ook niet als het gaat om iemand die door zijn echtgenote of haar echtgenoot definitief in de steek wordt gelaten. Wat moeten we hiervan denken en hoe moeten we hiermee omgaan? Ik zal niet ontkennen dat er zeer ernstige situaties in een huwelijk kunnen zijn. Een man die zijn vrouw lichamelijk of in het bijzonder seksueel mishandelt. Dit kan zelfs levensbedreigende vormen aannemen. Of een vrouw die haar man volstrekt negeert en hem ontoelaatbaar psychisch mishandelt waardoor het voor die man nagenoeg ondraaglijk wordt in de huwelijksgemeenschap voort te leven. De ontwrichtende en verwoestende werking van de zonde in het huwelijksleven komt ook bij mishandeling op een wijze openbaar, die soms werkelijk alle verbeelding te boven gaat. Als het gaat om kwaadwillige verlating kan soms geconstateerd worden dat het is ter wille van het geloof of uit haat tegen het geloof. Maar zeker niet in alle gevallen kan die conclusie getrokken worden. Dus dan moet de achterblijvende maar altijd ongetrouwd blijven? Ons gevoel heeft daar moeite mee. Maar het is niet ons gevoel dat de norm moet zijn, waarnaar we deze dingen moeten beoordelen, maar het onfeilbare Woord van God. Het ongetrouwd moeten blijven, kan een kruis zijn dat de Heere ons oplegt. En als de Heere ons iets oplegt, wie zijn wij dan om dat kruis van ons af te schudden? Er zijn mannen en vrouwen die nooit in het huwelijk treden. Menigeen ervaart dat ook als een kruis. Gelukkig als we dat kruis achter de grote Kruisdrager aan mogen dragen.

Ons gevoel en de normen van het Woord

Maar hoe zit het dan met mishandeling? Moeten de echtgenoten dan maar bij elkaar blijven met het risico dat er vandaag of morgen iets onherstelbaars gebeurt? Berusten in de situatie kan niet, maar Bijbelse grond voor de ontbinding van het huwelijk is het niet. Wat dan? Hulpverlening inschakelen. Een man die zijn vrouw mishandelt is ziek. Dat is geen normaal gedrag. Hij heeft hulp nodig. Een vrouw die haar man psychisch tot in het diepst van zijn bestaan beschadigt, heeft hulp van buiten nodig. Het probleem hierbij is vaak dat men de mishandeling zo lang mogelijk probeert toe te dekken. Pas in de uiterste nood worden er signalen opgevangen. Maar waar die signalen worden opgevangen, moet actie worden ondernomen door de kerkenraad of door anderen.

Tucht

Zij die op onschriftuurlijke gronden gescheiden zijn, maken zich tuchtwaardig. Kerkelijke tucht is bedoeld om de overtreder tot inkeer te brengen en hem terug te doen keren van zijn zondige wegen. Dus iemand die van zijn vrouw of van haar man scheidt om andere redenen dan overspel of redenen van godsdienstige aard, stelt zich bloot aan kerkelijke tucht. Behalve dat de kerkenraad de stille vermaning kan toepassen en daartoe ook geroepen is, kan die tucht ook gestalte krijgen in het weigeren van toestemming tot het aangaan van een nieuw huwelijk, althans tot het weigeren van kerkelijke bevestiging daarvan. Het zou in het verband van dit artikel te ver voeren daarop uitvoerig in te gaan.

Blijvende verwondering

Jongelui, ik hoop dat ik er enigszins in geslaagd ben iets over het wezenlijke van het huwelijk te zeggen. Dat een man zijn vader en moeder zal verlaten en zijn vrouw aanhangen en dat die twee tot één vlees zullen zijn, is een grote verborgenheid. Het is het mysterie van de liefde dat verwondering geeft in het hart dat er iemand is die in bijzondere zin liefde voor jou heeft opgevat. Een goed huwelijk zal zich kenmerken door de blijvende verwondering dat er iemand is die je liefheeft ondanks je gebreken en tekorten. Dat zo het huwelijk onder ons mag worden gezien als een afschaduwing van het hemelse huwelijk. In dat huwelijk zal de verwondering dat er Eén is Die ons heeft liefgehad nooit ophouden. Ik wens je boven alles dat geestelijke huwelijk toe.

Het in het huwelijk treden is een mijlpaal op de levensweg van een mens. Een onomkeerbare. Tot de dood ons scheidt. Voorbereiding daarvoor is nodig. Spreken met elkaar over wat de wederzijdse gedachten en verwachtingen zijn, kan niet achterblijven. Als je het niet doet, roept dat later allerlei teleurstellingen op. Spreek er over en vraag of de Heere door Zijn Heilige Geest daarbij leiden wil.

Als tweede deel van dit onderwerp verschijnt in het volgende nummer 'Voorkomen beter dan genezen' door H. van Groningen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen