Eerste wereldoorlog is nog steeds geen voltooid verleden tijd

Deze zomer is het 70 jaar geleden dat de Eerste wereldooriog uitbrak. Begin augustus 1914 ververklaarden Frankrijk en Engeland de oorlog aan het Duitse keizerrijk, nadat enkele dagen eerder Rusland in oorlog geraakt was met Duitsland en Oostenrijk-Hongarije.

Aanleiding tot deze oorlog was de moord op de Oostenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand en zijn vrouw door de Servische nationalist Gabriël Princip eind juni in Serajevo (thans in Joegoslavië gelegen).

Oude vetes, nationalistische gevoelens, romantische opvattingen over de ooriogsvoering, economische belangen en bondgenootschappelijke verplichtingen sleepten vele landen in de oorlog mee. Slechts enkele Europese landen bleven neutraal: Spanje, Zwitserland, de Skandinavische landen en - gelukkig ook - Nederland. Europa was toentertijdonmiskenbaar nog het centrum van de wereld. De Europese landen hadden in andere werelddelen uitgestrekte koloniën. Die werden automatisch bij de oorlog betrokken. Verder deed ook Japan mee. In 1917 schaarden de Verenigde Staten zich in het kamp van Duitslands vijanden. Zij zouden een jaar later de doorslag geven bij de Duitse nederlaag.

Westfront
Anders dan in de Tweede wereldoorlog, toen het Oostfront het belangrijkste gevechtsterrein vormde, viel in de Eerste wereldoorlog de nadruk op het Westfront. Daar viel de beslissing over de afloop van de oorlog. In het oosten wisten de Duitsers het door revoluties verzwakte Rusland wel de baas te worden. In het westen moesten ze na vier jaar de aftocht blazen.

De oorlog in het westen had, na de snelle Duitse opmars in 1914en hun nederlaag aan de Marne, sterk het karakter van een loopgravenoorlog. Bij de toenmalige stand van de militaire techniek waren de verdedigers duidelijk in het voordeel boven de aanvallers. Geweldige offensieven van de Engelsen en Fransen in Artois, aan de Somme en in Champagne en van de Duitsers rond Verdun, brachten de aanvallers veelal weinig of geen terreinwinst, maar kostten hen vele honderdduizenden doden. Hoewel ook de verdedigerzijn bloedige tol moest betalen, verkeerde hij dank zij loopgraaf en mitrailleur, toch in een gunstiger positie. Bij Verdun sneuvelden in 1916 700.000 soldaten. Het geallieerde Sommeoffensief in datzelfde jaar kostte meer dan een miljoen doden.

Herinneringen
Waar Nederland in de Eerste wereldooriog neutraal bleef, heeft deze wereld brand in ons land nooit zoveel aandacht gekregen, zeker niet na de ellende van de Tweede wereldoorlog. Wiebijonsover,,deoorlog" spreekt, doelt daarbij altijd op de jaren'40-'45. In Frankrijk en België daarentegen is de Eerste wereldoorlog, ook na 70 jaar, nog steeds geen voltooid verleden tijd. Zelfs het kleinste Franse dorpje heeft zijn oorlogsmonument, waarmee de gevallenen uit de Eerste wereldoorlog (la grande guerre —de grote oorlog) herdacht worden. Soms zijn de gevallenen uit de Tweede wereldoorlog er later aan toegevoegd. Dat zijn er altijd veel minder. Ook de burgerbevolking had veel meer te lijden onder de Eerste wereldoorlog. Zeker in het Noordfranse frontgebied, waar vier jaar lang bitter gevochten werd.

In dat frontgebied, dat zich uitstrekte van het Belgische Nieuwpoort en leper over Arras. Soissons, Rheims en Verdun naar Elzas-Lotharingen, komt men ook thans nog vele herinneringen tegen aan deze bloedige oorlog. Al waren het alleen maar de talloze kerkhoven, waar de stoffelijke resten van de gesneuvelden rusten. Soms tienduizenden, soms enkele honderden. Kerkhoven, veelal voorzien van ooriogsmonumenten. De Franse het meest heroïsch, de Engelse wat ingetogener, terwijl de Duitse begraafplaatsen het soberst zijn. Zij waren immers de verliezers, al zijn de Duitse soldatenkerkhoven bepaald niet verwaarloosd.

Belangstelling
De generatie van de strijders uit de Eerste wereldoorlog is thans al overleden of in ieder geval hoogbejaard. Toch worden er nog wel reizen georganiseerd naar de soldatenkerkhoven uit de Eerste wereldoorlog. Kinderen die zelf nu al een jaar of zeventig zijn, willen (nog eens) het graf van hun gesneuvelde vader opzoeken. Ook worden er nog steeds nieuwe monumenten opgericht.

Bij het dorpje Longueval, 40 kilometer ten oosten van Amiens, waar zich reeds een Zuidafrikaans ooriogsmonument bevond, is thans een museum in aanbouw ter nagedachtenis van de 25.000 Zuidafrikaners die in de beide wereldooriogen (en de Koreaanse ooriog) gesneuveld zijn. Premier Botha legde dit voorjaar op zijn Europese toernee de eerste steen daarvoor.

De oud-president van de Afrikaanse staat Senegal, Leopold Sedar Senghor, liet vorig jaar in het gedachteniskerkje bij de Chemin des Dames een plaat aanbrengen ter herinnering aan zijn gesneuvelde broers en andere Senegalese soldaten. Die Chemin des Dames tussen Soissons en Rheims, waar de Duitsers zich in rotsholen verschanst hadden, wasjarenlang het toneel van een bloedige strijd. Franse aanvallen hadden geen resultaat, maar leidden- vanwege de zware verliezen - in 1917 zelfs tot muiterij in het Franse leger. ,, Wij laten ons niet langer voor vier stuivers per dag afslachten", zo schreeuwden groepjes soldaten naar hun meerderen.

Koloniale troepen
De Fransen recruteerden tijdens de ooriog op vrij grote schaal troepen uit hun koloniën, met name uit Noord- Afrika. Evenzo wierven de Engelsen vele tienduizenden Indiërs aan, die voornamelijk in het Midden Oosten werden ingezet.
Op de Franse soldatenkerkhoven zijn de graven van deze koloniale troepen herkenbaar door een afwijkend grafteken. Waar de Franse graven gemarkeerd werden door een kruisteken, werd dit als christelijk symbool voor de islamitische soltaten ongepast geacht. Zij kregen een grafsteen met een Arabische inscriptie. Trouwens ook de joodse gevallenen kregen geen kruis, maar een steen meteen Davidsster. Ook op de Duitse soldatenkerkhoven is dit onderscheid tussen joden en ,,christenen" zichtbaar.

Verwoestingen
Uiteraard zijn na 70 jaar de sporen van de strijd grotendeels uitgewist. Alleen wie er speciaal op let, zal constateren dat allerlei dorpen in het voormalige frontgebied geen oude middeleeuwse kerk meer hebben - zoals er zoveel in Frankrijk staan - maar een die onmiskenbaar uit deze eeuw dateert. Veel is trouwens ook weer in oude stijl herbouwd. Zo zijn de fraaie oude gebouwen met hun arcades aan de beroemde pleinen van Arras allemaal,,namaak oud". In 1918 lag hier alles in puin. Maar wie het niet weet, heeft er geen erg in.

Loopgraven
Van de oude frontgebieden en loopgraven is hier en daar het een en ander in stand gehouden, België heeft zelfs een Route '14- ' 18, als een soort toeristische route. Ook in het Franse Artois zijn bij Vimy en bij Beaumont-Hamel delen van het slagveld bewaard gebleven. Daar kan men de loopgraven zien (soms maar met een tussenruimte van 15 of 20 meter) van waaruit men elkaar naar het leven stond en de vele kraters en heuveltjes, als gevolg van het inslaan van duizenden granaten. Het geeft een zeker beeld van de toenmalige situatie, al krijgt men uiteraard maar een flauwe indruk van de ellende en de ontberingen die in die jaren aan beide zijden van het front moesten worden doorstaan. De monumenten van Vimy en Beaumont-Hamel herdenken de meer dan 60.000 gesneuvelde Canadezen. Dat van Beaumont- Hamel speciaal de New Foundlanders onder hen. Op 1 juli 1916, tijdens het Somme-offensief, werd een heel New Foundlands regiment door de Duitsers vanuit hun loopgraven tot de laatste man toe weggemaaid. Die dag sneuvelden trouwens meer dan 57.000 soldaten uit de Britse gebiedsdelen. Het Somme-offensief, bedoeld om de druk van de Duitsers op Verdun te verlichten, was dan ook slecht voorbereid. Zonder veel bescherming moesten de Britse infanteristen de Duitse loopgraven bestormen. In feite pasten de Britse generaals nog dezelfde strategie toe als waarmee ze een eeuw daarvoor bij Waterloo Napoleon verslagen hadden. Wat toen effectief was. leidde nu tot een zinloos bloedbad.

Na vier jaar van bloedige gevechten in Noord-Frankrijk, Rusland, Italië, de Balkan en het Midden-Oosten moesten Duitsland en zijn bondgenoten uiteindelijk het hoofd in de schoot leggen. De nederlaag leidde in Duitsland tot revolutie en onlusten. De Duitse vorsten - keizer Wilhelm II voorop — verloren hun kronen. Ook kwam een einde aan het eeuwenoude keizerrijk van de Habsburgers in Wenen. Toch had het er in het voorjaar van 1918 eerst nog op geleken dat de Duitsers het zouden winnen. Door de instorting van het tsarenrijk in 1917 konden zij hun troepen grotendeels van het Oostfront terugtrekken en in het westen inzetten. Zomer 1918 bedreigden zij opnieuw Parijs. Het Duitse leger bleek echter tezeer uitgeput om de beslissende overwinning te behalen. De geallieerden daarentegen werden elke dag versterkt met 8.000 man Amerikaanse troepen, die vers van over de oceaan werden aangevoerd.

Wapenstilstand
Vandaar dat de Duitsers zich uiteindelijk gewonnen moesten geven. Op 11 november 1918 werd in een spoorwegwagon in Compiègne, 70 km ten noorden van Parijs de wapenstilstand getekend. Deze dag wordt in Frankrij k en België altijd nog als Wapenstilstandsdag herdacht. Terwijl de Duitse afgevaardigden in Compiègne besprekingen voerden met de geallieerde delegatie onder maarschalk Foch, trad de Duitse keizer af en vluchtte hij vanuit zijn hoofdkwartier in Spa naar Nederland.

De Fransen zouden geen Fransen geweest zijn als ze de historische plaats waar de wapenstilstand getekend werd, niet in ere hadden gehouden. De spoorwegwagon, een restaurantwagen van Wagon Lits, werd in een museum geplaatst. Maarschalk Foch, de geallieerde opperbevelhebber, kreeg een groot standbeeld en ook werden alledei andere overwinningssymbolen en gedenktekens opgericht.

Hitlers wraak
Toch zouden de Duitsers nog één keer wraak nemen. Toen in juni 1940 Hitler in het westen de overwinning had behaald, moesten de Fransen op hun beurt om een wapenstilstand vragen. Nederland en België hadden al eerder gecapituleerd. De Engelse troepen waren via Duinkerken het vasteland ontvlucht. De positie van het Franse leger was onhoudbaar geworden. Hitler liet toen de historische spoorwagon uit het museum halen en op dezelfde plaats neerzetten waar hij in 1918 gestaan had. Daar moesten de Franse afgevaardigden - die door deze,,ontheiliging van hun overwinningssymbool zeer geschokt waren - de Duitse voorwaarden in ontvangst nemen. In de ooriogsjaren werd de wagon naar Berlijn versleept. Daar werd hij door Britse bombardementen vernietigd. De wagon die er thans (sinds 1950) weer staat, is dan ook niet de oorspronkelijke, maareen van hetzelfde type. Ook het interieur is zoveel mogelijk aangepast aan de situatie van 11 november 1918. Nog altijd trekt deze historische plaats veel bezoekers. Hier werd immers wereldgeschiedenis geschreven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen