Buiten onze grenzen

SOCIALISME OF DE DOOD!

Het politieke veranderingsproces in de Sovjet-Unie heeft niet alleen grote gevolgen voor de Oosteuropese landen, maar laat ook communistisch georiënteerde landen in andere delen van de wereld niet onberoerd. Te denken valt hierbij aan het communisitsiche regime van Fidel Castro op Cuba. Vorig jaar nog werd het dertigjarige bestaan van de Cubaanse revolutie gevierd, nu zijn er signalen dat Castro's machtsbasis toch aan het afbrokkelen is. Ook op Cuba wordt er af en toe een protest gehoord tegen de grote schaarste aan consumptieartikelen en de lange rijen wachtenden voor de staatswinkels. Eind vorig jaar pleitte de Cubaanse rooms-katholieke kerk voor grotere betrokkenheid van de diverse maatschappelijke groeperingen bij het poHtieke en economische leven. In het openbaar verzet Fidel Castro zich nog altijd met felheid tegen Gorbatsjov's politiek van perestrojka en glasnost. Tijdens een toespraak merkte hij op: „Het kapitalisme en het imperialisme denken dat de idee van het marxisme-leninisme ten onder gaat, maar wij hebben daar nu meer dan ooit vertrouwen in. Socialisme of de dood!"

Het is de vraag hoelang Castro het op Cuba nog kan volhouden met een dergelijk star en dogmatisch uitgangspunt. Als de steun vanuit de Sovjet-Unie gaat verminderen, en er zijn duidelijk aanwijzingen dat de geldkraan dichter wordt gedraaid, wordt het voor Cuba wel erg moeilijk om zich te handhaven. Anderzijds is Cuba door zijn eiland-situatie niet zonder meer te vergelijken met de Oostbloklanden en bovendien geniet Castro volgens velen nog altijd een redelijke aanhang onder de Cubanen en kan zijn positie dus niet vergeleken worden met bijvoorbeeld die van wijlen Ceaucescu in Roemenië. Dat laatste heeft ook te maken met het feit dat in de achterliggende dertig jaar al Castro's critici gevangen zijn genomen of de wijk hebben genomen naar de Verenigde Staten. In dit land leeft een grote gemeenschap van Cubaanse ballingen die de laatste maanden met hooggespannen verwachtingen de politieke ontwikkelingen op Cuba gadeslaan en proberen in te schatten.

DERTIG JAAR REVOLUTIE

Zoals al opgemerkt is het ruim dertig jaar geleden dat via een staatsgreep Fidel Castro op Cuba aan de macht kwam. Iedereen, de ouderen nog uit hun eigen herinnering en de jongeren van de geschiedenislessen op school. kent het verhaal van Castro's keus voor het marxisme. Een keus die hem deed belanden in Russisch vaarwater en tenslotte tot de beruchte , , Cubacrisis" in 1962 waarbij de wereld aan de rand van een atoomoorlog kwam te staan.

De slechte verhouding tussen de Verenigde Staten en Cuba zorgde voor een verdere radicalisering van de Cubaanse revolutie. De Verenigde Staten stelden een economische blokkade in tegen Cuba. Hierdoor gingen Castro en de zijnen zich steeds sterker op de Sovjet-Unie oriënteren, zowel politiek als economisch. Wel moet worden opgemerkt dat de linkervleugel van Castro's partij, onder leiding van zijn broer Raoul en de bekende Ché Guevara, vanaf het begin aankoerste op de marxistische ideologie. Voortaan noemde ook Fidel Castro zich een marxist-leninist en zijn partij kreeg als nieuwe naam: de Communistische Partij van Cuba. De partijleiding streefde niet alleen naar een marxistische samenleving, maar ook naar een nieuw „menstype". Centraal hierbij stond de figuur Ché Guevara, die zijn ministerszetel op Cuba opgaf om naar Zuid-Amerika te gaan waar hij de revolutie wilde verspreiden. Het nieuwe marxistische menstype werd omschreven als de „integrale mens". In een Cubaanse resolutie uit 1968 werd dat zo onder woorden gebracht: „De integrale mens is hij die een hoogontwikkeld sociaal bewustzijn bezit, en wel in die mate, dat hij in staat is zijn persoonlijke belangen te vereenzelvigen met de belangen van een maatschappij die, doordat zij de produktiemiddelen in handen brengt van het hele volk, afrekent met het individualisme . . •

De integrale mens is hij die doortrokken is van een diepe liefde voor zijn land en voor de progressieve mensheid, en die dat bewijst door een internationalist te zijn, door zijn actieve solidariteit met de volkeren die voor hun bevrijding strijden, door zijn afwijzing van agressieve oorlogen en zijn haat jegens het imperialisme, dat zulke oorlogen voorbrengt." Hier blijkt een rotsvast geloof in de „nieuwe mens" die aan de basis moet staan van de nieuwe samenleving.

In linkse kringen in Europa maakte deze mensvisie grote opgang. Het leidde tot kritiek op wat men noemde de „westerse consumptie maatschappij" en de „onderdrukking van de vrouw". Daarbij zat men zo „gevangen" in eenzijdig ideologisch denken dat men niet in staat was voldoende afstand te nemen en de gebeurtenissen in het Oostblok en Cuba in het bijzonder, op de juiste waarde te schatten. Toen al, aan het eind van de zestiger jaren, stonden duizenden Cubanen ingeschreven voor toestemming om het „arbeidersparadijs" te verlaten en naar de Verenigde Staten te vertrekken.

CUBA IN ISOLEMENT

Ondertussen heeft door de ontwikkelingen in de Sovjet-Unie en het Oostblok het marxisme als maatschappijmodel zijn laatste werfkracht wel verloren. Door deze ontwikkeling komt het Cuba van Castro ook zeer geïsoleerd te staan in de wereld. Nog altijd is de Sovjet-Unie de grote bondgenoot, die op economisch gebied tachtig procent van Cuba's invoer en uitvoer voor haar rekening neemt. Zij koopt de suikerrietoogst tegen hoge prijzen op en zij voorziet Cuba van de nodige goe­ deren. In de Sovjet-Unie zelf is steeds vaker kritiek te horen over de subsidiëring zonder einde van „Castro's experiment". Uit bij de Cubaanse Nationale Bank ontvreemde dokumenten blijkt dat de Sovjet-Unie al bezig is om haar omvangrijke steun, gesproken wordt over vijf miljard dollar per jaar, wat terug te draaien. In het eerste kwartaal van 1988 zou de handel met Cuba al met twaalf procent zijn verminderd. Verder zijn ook diverse Oostbloklanden, waarop Fidel Castro in het openbaar felle kritiek uit, nog onmisbaar voor Cuba als leveranciers van technologie. Door de Amerikaanse boycotmaatregelen kan Cuba daar langs andere weg immers niet of zeer mondjesmaat aankomen.

Toch zijn er geen aanwijzingen dat Castro de politiek van perestrojka en glasnost zal volgen. Zoals al opgemerkt blijft hij onverkort vasthouden aan de marxistische ideologie naar Cu­ baans model en duidt hij de politieke koers in Oost Europa aan als „kapitalistisch en anti-revolutionair". De vraag hoe lang hij het nog vol kan houden tegen de huidige ontwikkelingen in is niet direkt te beantwoorden. Cuba verkeert alleen al door de eilandligging in een wat andere positie.

Het is door Castro en zijn machtsapparaat makkelijker te controleren en af te schermen. Bovendien heeft Castro in de achterliggende decennia een taktiek gevolgd waarbij hij al zijn politieke tegenstanders het land uit zette. De oppositie tegen zijn bewind is dus zeker nog niet massaal en goed georganiseerd te noemen. Anderzijds bewijst de geschiedenis van Oost-Europa in de achterliggende jaren dat een vastlopende economie ook snel kan leiden tot veranderingen op politiek terrein.

Drs. H. Lenselink

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen