Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Alle onderwijs bijzonder

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Alle onderwijs bijzonder

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

'Alle onderwijs bijzonder', met als ondertitel 'Levensbeschouwelijke waarden in het onderwijs', onder redactie van Siebren Miedema en Henk Vroom stelt een oude tegenstelling tussen openbaar en bijzonder onderwijs ter discussie. Die tegenstelling wordt kennelijk inmiddels als achterhaald beschouwd: alle onderwijs is immers bijzonder, ook het openbaar onderwijs. Alle onderwijs is in die zin bijzonder, dat neutraliteit onmogelijk is en dat overal in ons onderwijs waarden en normen worden overgedragen. En dan nog wel levensbeschouwelijke waarden, m.a.w. waarden en normen die verwijzen naar de bronnen van leven en denken!

Van Boxtel en art. 23

Op het moment dat ik deze recensie schrijf ligt de aanval van (nu voormalig) minister Van Boxtel op de vrijheid van onderwijs (artikel 23) achter ons. Hij gebruikte het argument: op school geef je les op een manier die niets te maken heeft met godsdienst of levensbeschouwing. Godsdienstige vorming doe je maar in het gezin, dus louter privé. Dit boek maakt duidelijk dat een dergelijke stellingname onhoudbaar is: in elk deel van ons verzuilde onderwijsbestel is sprake van waardenoverdracht vanuit (verschillende) levensbeschouwelijke bronnen.

Waardenvormend onderwijs

In deel I 'waardenvormend onderwijs' presenteren auteurs vanuit verschillende denominaties hun visie op levensbeschouwelijke waardenvorming. Het betreft Dick den Bakker voor het protestants-christelijk onderwijs, Dwarka Bangour voor het hindoe-onderwijs. Wil Eiting in samenwerking met Connie Aarsbergen voor het algemeen-bijzonder onderwijs, Bert Hovingh voor het openbaar onderwijs en Hoesein Nanhekhan voor het islamitisch onderwijs. Over welke waarden gaat het dan wel? Ik noem er enkele: liefde en gemeenschapsvorming (christelijk), afstand van het materiële, zelfbeheersing, geweldloosheid (hindoeïsme), omgaan met verschillen, eerlijkheid, gerechtigheid, soberheid (algemeen-bijzonder en openbaar), goedheid, gehoorzaamheid en afhankelijkheid (islam). Het boek bevat een bepaald spectrum van christelijke,

humanistische, hindoeïstische, islamitische en algemeen-maatschappelijke deugden. De godsdienstige bron van hindoeisme en islam is overigens in dit boek duidelijker en explicieter aanwezig dan de specifiek-christelijke Bron! Een boeiend geheel, dat zeker! Duidelijk wordt echter wel wat het betekent te leven in een pluriforme maatschappij.

Overdracht en toe-eigening

In deel II volgen beschouwingen en analyses. Van deze reflecties op het eerder geschetste palet wil ik speciaal de aandacht vestigen op de hoofdstukken 6 en 7, respectievelijk 'Overdracht of toe-eigening' door Siebren Miedema en 'Hoe geef je vorm aan de identiteit van de school? ' door Cok Bakker.

In de inleiding op zijn bijdrage citeert Siebren Miedema met instemming de Nijmeegse cultuur- en godsdienstpsycholoog Han Fortman, die een grote overeenkomst ziet tussen het boeddhistische spreken over het Hoge Licht en het christelijke spreken over het Eeuwige Licht. Het gaat hem - in navolging van Fortman - over het leven, bloeien en participeren aan de Godheid hier en nu. Hier en nu worden kennis en leven op elkaar betrokken. Vanuit deze levensvisie wil Siebren Miedema naar het onderwijs, de vorming en de opvoeding van kinderen en jongeren kijken. In zingeving en waardebepaling van het leven ziet hij binnen de verschillende levensbeschouwelijk bepaalde vormen van onderwijs veel gemeenschappelijks. Dat er op zichzelf sprake is van zingeving en waardenbepaling binnen alle in dit boek gepresenteerde vormen van onderwijs zou ik niet graag ontkennen. Maar gaat het daarbij in wezen om dezelfde zingeving en om dezelfde waarden of het gaat om bijvoorbeeld een christelijke of een hindoeïstische of een islamitische school? Op dit punt ben ik het met Siebren Miedema duidelijk oneens!

Vervolgens stelt Miedema twee visies tegenover elkaar: de zogenaamde overdrachtsvisie en de zogenaamde transformatieve visie. Wat verstaat hij daaronder? Bij de overdrachtsvisie denkt Miedema aan de gedachte dat de docent een mening, opvattingen en levensbeschouwelijke uitgangspunten overdraagt. In het jargon van het studiehuis zouden wij zeggen: sterk docentgestuurd. Helaas ontkomt ook Miedema bij de weergave niet aan karikaturen: de leerling is als een vat dat moet worden volgegoten! Ik vraag mij af of voorstanders van vorming door cultuuroverdracht zich in een dergelijke karikatuur zullen herkennen.

Tegenover deze overdrachtsvisie staat dan de transformatieve visie: de docent reikt mogelijkheden aan en de leerling verinnerlijkt deze via eigen keuzen.

Opnieuw in het jargon van de Tweede Fase: meer leerlinggestuurd; centraal staat een actief zelf normen en waarden verwervende leerling. Daarbij is de docent voorbeeldig zeker nog aanwezig, maar minder sturend!

Hierna gaat Siebren Miedema de opvattingen van de vertegenwoordigers van de verschillende stromingen binnen het onderwijs nog eens na en legt hij er de maatlat van de transformatieve visie - waarvoor hij zelf nadrukkelijk kiest! - naast. Het zal ons niet verbazen als hij vanuit dit zwart-wit-schema het meer levensbeschouwelijk bepaalde onderwijs veelal het stempel van de overdrachtsvisie opdrukt en de meer 'open' scholen kenschetst als aanhangers van de transformatieve visie. Eerlijk gezegd prikkelt Siebren Miedema mij persoonlijk op deze wijze juist om afstand te nemen van zijn transformatieve visie.

Op deze wijze wordt namelijk de keuze die leerlingen maken, zolang het hun eigen keuze is, tot een keuze die de docent kennelijk om het even is. Voor het reformatorisch onderwijs kan Miedema's voorkeur mijns inziens nooit richtinggevend zijn!

Vormgeven aan identiteit

De tweede reflectie op de schetsen van verschillende vormen van waardenvormend onderwijs, waar ik wat uitvoeriger bij wil stilstaan, betreft hoofdstuk 7 'Hoe geef je vorm aan de identiteit van de school? ' door Cok Bakker. Die vormgeving zal 'bewust en actief' moeten plaatsvinden. Terzijde wil ik opmerken dat de noodzaak tot explicitering van de identiteit toch ook verraadt dat de vanzelfsprekende en onbewuste identiteit steeds meer ontbreekt. Kennelijk dwingt de pluriforme maatschappij - ook ons! - tot steeds meer expliciteren en verantwoorden naar buiten toe!

Bakker onderscheidt twee wijzen van kijken naar de identiteit van de school: enerzijds is er de redenering vanuit de identiteit naar de alledaagse praktijk.

Anderzijds is er de redenering vanuit de alledaagse praktijk naar de kenmerkende schoolcultuur (waarbij de identiteit achteraf wordt geconstateerd). Anders gezegd: er is sprake van een deductieve of een inductieve benadering van de identiteit! Bakker kiest meer voor de laatstgenoemde benadering. Daarbij komt hij tot een accent op de leerkracht als belichaming van de identiteit op het niveau van professioneel handelen. Wij herkennen hierin iets van de onder ons vertrouwde uitdrukking: 'Het gaat om de man of vrouw voor de klas'. Toch zijn er ook verschillen. Meer dan in die oude uitspraak valt in Bakker's opvatting het accent op professioneel handelen en niet zozeer op de attitude of de belichaming van de identiteit. Ook is het de vraag of bij Bakker de bron (of Bron) van waaruit de leerkracht wordt gevoed, niet te veel op de achtergrond is geraakt. In ieder geval lijkt in Bakker's opvatting de subjectiviteit te overheersen. Deze subjectiviteit probeert hij dan wel te overstijgen door zijn suggestie om binnen het team te komen tot een structureel identiteitsberaad: via dit ovedeg zou een bovenpersoonlijke (toch meer gemeenschappelijke) identiteit moeten worden gerealiseerd. Voor het voeren van een dergelijk gesprek geeft Cok Bakker een aantal bruikbare praktische tips.

Henk Vroom

Tenslotte wil ik deze boekbespreking graag afronden door te verwijzen naar de bijdrage van Henk Vroom: 'Waarden-vormend onderwijs: op wiens gezag? ' Henk Vroom stelt daarmee de mijns inziens belangrijkste vraag met betrekking tot onderwijs in onze pluriforme cultuursituatie. Hij stelt de vraag: Hoe zit het met de relatie tussen de eigen levensvisie en die van anderen? Hij onderscheidt daarbij drie visies:

a. Wij respecteren opvattingen van anderen maar beschouwen onze traditie als de diepste waarheid over het bestaan en dus ook over het menszijn.

b. Wij helpen kinderen hun eigen ontwikkelingskracht te ontwikkelen en respecteren alle tradities.

c. Wij respecteren alle tradities maar leren kinderen dat alle mensen en heel de natuur vanuit dezelfde bron leven.

Vroom stelt terecht: 'Deze drie visies zijn alle drie levensbeschouwelijk; er is er niet één neutraal'. In het verlengde van deze visies onderscheidt hij ook drie typen scholen: a. de zuilschool, b. de ontmoetingsschool en c. de algemene of openbare school. Ik val Henk Vroom in ieder geval grotendeels bij als hij stelt: 'Een neutraal universeel mensbeeld bestaat niet. Wie durft na 11 september 2001 de verschillen tussen tradities en culturen nog te verdoezelen? ' Toch is er wel degelijk een universeel mensbeeld al is zij niet neutraal. En zeker, er zijn verschillende tradities en culturen, maar zijn zij in gelijke mate normatief? Ook dit boek weerspiegelt in zekere zin het moderne relativisme. Waarden- en normenoverdracht (bewust: overdracht) blijft mijns inziens meer dan ooit een noodzakelijke opgave voor ons onderwijs. Kennis nemen van de grote verscheidenheid, waarbinnen wij staan, is daarbij een 'must'. Als zodanig heeft dit boek ons veel te bieden.

Drs. D. Vogelaar

N.a.v. 'Alle onderwijs bijzonder. Levensbeschouwelijke waarden in het onderwijs'. Onder redactie van Siebren Miedema en Henk Vroom. Uitgave Meinema, Zoetermeer 2002. Prijs: € 17, 00.

Dit artikel werd u aangeboden door: De Reformatorische School

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van zondag 1 september 2002

De Reformatorische School | 48 Pagina's

Alle onderwijs bijzonder

Bekijk de hele uitgave van zondag 1 september 2002

De Reformatorische School | 48 Pagina's