De eenzame doolweg van Piet Mondriaan

„Dat kan een kind op de lagere school ook: vierkante vlakken, groter en kleiner, ogenschijnlijk zonder al te veel systeem gerangschikt en geschilderd in felle primaire kleuren." Compositie in rood, geel, blauw en zwart heet die olieverf van plm. 60 bij 60 cm. De titel wijst wèl op een zorgvuldige opbouw, maar de lekenogen zien alleen wat vierkanten en rechthoeken.

Als je een zelfde soort schilderij maakt en het vierkant nu aan één der hoeken ophangt, heet het „ruitvormige compositie". En de kunstwereld betaalt er vele duizenden guldens voor. Is het „echte kunst" of is het nep, flauwekul? Ik heb het over een paar werken van Piet Mondriaan. Men kan ze o.a. zien in museum Kröller-Müller bij Otterlo op de Hoge Veluwe en in het Haags Gemeentemuseum.

Het zijn abstracte „voorstellingen" in hun meest „concrete" vorm en de reacties van het publiek erop zijn zeer gevarieerd: van (kwasi?) wijsgerig-beschouwelijk bewonderend tot „wat is dit voor belachelijk simpel kleurwerk".

Groen en Kuyper
Het is op 1 februari veertig jaar geleden dat Piet Mondriaan (junior) als een bekend Nederlands schilder in New York overleed. Hij was op 7 maart 1872 aan de Kortegracht te Amersfoort geboren, maar degenen die hem alleen kennen van zijn latere abstracte werken en van zijn latere leven weten meestal niet van de banden tussen de familie Mondriaan en Groen van Prinsterer, tussen de Mondriaans en Abraham Kuyper en Donner.

Zij weten niet van de jonge Piet die bijna zeker de bijbelse allegorie „Uw Woord is de Waarheid" schilderde, met daaronder infrarood zichtbaar gemaakt de tekst uit Rom. 8 vs. 38: „Ik ben verzekerd dat noch leven. . .". Piet Mondriaan was zoon van het hoofd der christelijke school te Amersfoort. Piet Mondriaan was een bekwaam tekenaar evenals zijn broer Frits, die naast pruikenmaker ook kunstschilder was.

Calvinistisch
In kunsthistorische werken over de jonge Piet en zijn (tijdelijke) vrienden van „De Stijl", zoals Theo van Doesburg, komen we nogal eens opmerkingen tegen over de lange en zware weg die hij te gaan had om zich te ontworstelen aan het - uiteraard als benepen en kleinburgerlijk voorgestelde - calvinistische milieu van zijn familie tot hij eindelijk in Parijs de „grote openbaring" krijgt die hem van dat slaafse juk zou hebben bevrijd.

Inderdaad, het is een lange weg van de jonge schilder van „Uw Woord is de Waarheid" tot aan zijn ovale en ruitvormige en vierkante composities in lijn en kleurvlak. Maar het is onjuist te veronderstellen dat Piet junior nooit een kunstenaar van formaat - wat hij volgens sommigen was! - kon worden als hij de Schrift en de erve der vaderen trouw was gebleven. Zijn milieu was trouwens niet zo cultuur-vijandig.

Noch het Réveil noch Kuyper wezen de menselijke verfraaiing van de geschapen werkelijkheid als onbijbels van de hand; het tegendeel was waar.

Als Van Gogh
Ik kan hier in kort bestek geen kunsthistorisch of kunstkritisch betoog houden over de ontwikkeling van de jonge Piet, die al vanaf zijn veertiende tekengaven ten toon spreidde, maar pas vanaf z'n veertigste tot een doorbraak kwam. Mensen die hem kenden, bleven hem zien als de „blikken dominee uit de provincie" met een wonderiijk taalgebruik, sprekend vanuit „een kerkachtige leegte" en handelend in strijd met zijn beleden opvattingen.

Van Amersfoort via Winterswijk naar het kluizenaarsleven in Parijs en het overlijden in New York: een ontwikkeling is het wèl, maar niet één die hem echt gelukkig heeft gemaakt. Zijn levensgang lijkt wat op die van de domineeszoon uit Nuenen, Vincent van Gogh, die ooit evangelist was, maar die ook het geloof der vaderen de rug toekeerde. Posthume roem op veilingen en in handboeken is beider deel. Maar is de prijs - hun leven, hun heil daarvoor niet veel te hoog geweest? Zij werden immers de verloren zonen die níet terugkeerden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen