Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De herroeping van het Edict van Nantes (II)

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De herroeping van het Edict van Nantes (II)

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

De r.k. een(vormig)heidsbeweging was niet te stuiten. Herroeping van het Edict van Nantes (1598) was bovendien noodzakelijk geworden. Als gevolg van de gevreesde dragonnades waren er zoveel 'nieuwe' r.k. gekomen, dat het onmogelijk was door te gaan met het belonen van - overigens alleen in naam - bekeerden. Om nu te voorkomen dat zij, als de storm nu eenmaal geluwd was, zouden terugkeren tot hun oude 'dwaalleer', moesten al hun predikanten verbannen worden. Daar de meeste kerkgebouwen gesloten of afgebroken waren, kwamen tal van protestanten naar Charenton waar een grote, voor de Parijzenaars bestemde kerk was. Met Pasen en Pinksteren 1685 waren er respectievelijk 3000 en 4000 avondmaalsgangers geweest. Dat bleek uit de ingenomen 'méreaux, door het kerkbestuur afgegeven penningen, die toegang gaven tot de viering van het sacrament. (Viénot: Histoire de la Réforme française, II).

De hervormden voelden dat het weldra afgelopen zou zijn met de, zij het beperkte, godsdienstvrijheid. In één van zijn laatste te Charenton gehouden preken, zei dominee Claude tot zijn gehoor: 'Gij zult ons woord niet meer horen. Gij zult geen kerken meer hebben, maakt daarom, verenigd in het geloof, van uw harten een heiligdom naar de geest.' (E. Gaujoux, biograaf van Claude).

Het herroepingsbesluit werd, op 17 oktober 1685, door Lodewijk XIV getekend in het nog bestaande kasteel Fontainebleau, 60 km. ten zuidoosten van Parijs. De tekst van het Edict van Fontainebleau was opgesteld door de kanselier en minister van justitie Le Tellier, vader van de eerder genoemde protestantenvervolger Louvois. (Het document is, evenals het Edict van Nantes, te zien geweest in het Delftse Prinsenhof tijdens de Hugenotententoonstelling van 1963/64).

Op 18 oktober 1685 werd het Edict van Fontainebleau voorzien van het groene zegel van de Staat, waarna het geregistreerd kon worden door het parlement (hoogste rechtbank) van Parijs. Met de uitvoering ervan werd gewacht tot de 22ste. Op zondag 21 oktober 1685 zouden huurlingen, onder bescherming van politie en leger, de afscheidsdienst in de kerk van Charenton verstoren, door luidkeels te roepen: Réunion, Réunion! (Hereniging met Rome). De aanwezige aartsbisschop van Parijs en de bisschop van Meaux zouden dan, plechtig, de schare die het verlangen naar de gemeenschap met Rome zo luide te kennen gaf, opnemen in de brede schoot der H. Kerk. Claude, die hiervan op de hoogte was, liet de afscheidsdienst afgelasten. Zodoende werd het schandaal van een gefingeerde massabekering voorkomen. Claude's straf bleef niet uit! Binnen 24 uur moest hij het land verlaten. Hij ging naar Den Haag, waar zijn zoon Waals predikant was. Alle andere voorgangers kregen 14 dagen tijd om te vertrekken, met achterlating van hun kinderen ouder van 7 jaar.

Volgens het Edict van Fontainebleau was het 'beste deel' van de Franse z.g. hervormden reeds r.k. geworden. De overigen mochten ongehinderd wachten, totdat ook zij 'verlicht' werden. Desondanks begonnen de afschuwelijke dragonades opnieuw. Strenge straffen stonden op het houden van protestantse diensten (de galg), en óp het onwettig verlaten van het koninkrijk: galeien, kerker, klooster. (Zie P.N.: april/sept. /okt. '82). Toch slaagden velen erin om te vluchten. Hoeveel réfugiés zijn er geweest? Minstens 250.000, misschien zelfs 2 miljoen. (Gaxotte: la France de Louis XIV). Ons land, met een bevolking van nog geen 2 1/2 miljoen, nam 70.000 hugenoten op.

In Franse kringen jubelde men over het Edict van Fontainebleau. De uit de literatuur bekende brievenschrijfster met haar levendige stijl, markiezin de Sévigné, noemde de herroeping het 'grootste en het mooiste wat ooit bedacht en uitgevoerd was'. (Malet) Na de ondertekening van het Edict van Fontainebleau, verklaarde de (reeds zieke) kanselier Le Tellier, dat dank zij de koning de ketterij niet meer bestond. Evenals Simeon (Luc. 2 : 29) kon hij nu 'in vrede' heengaan. Bij zijn begrafenis, korte tijd later, hield aartsbisschop Bossuet de lijkrede. Hij zei o.a. dat dank zij de koning de ketterij niet meer bestond: 'God alleen had dat wonder kunnen doen'.

Slechts enkele kritische tijdgenoten veroordeelden de herroeping, niet in het minst om het verlies van zoveel waardevolle landgenoten. De vestingbouwer Vauban schreef: 'De koningen zijn heersers over levens en bezit van onderdanen, maar nooit over hun gedachten, omdat innerlijke gevoelens buiten hun machtsbereik liggen'. De hertog de Saint-Simon, auteur van posthume memoires over de tijd van L.XIV, veroordeelde de herroeping in bewogen bewoordingen, omdat deze 'het koninkrijk ontvolkte, zijn handel verzwakte, en de protestanten overleverde aan de plunderingen, kwellingen en pijnigingen van de dragonders'.

In de 17e en 18e eeuw werden in ons land kranten (gazettes) uitgegeven in de Franse taal. Deze werden ook in Frankrijk gelezen! De 'Gazette de Harlem' van 9 oktober 1685 bracht een bericht van de Parijse correspondent, waaruit bleek dat de koning hoopte dat, wanneer zijn (in 1682 geboren) kleinzoon tot de jaren des onderscheids zou zijn gekomen, hij alleen uit de geschiedenis kon weten, dat er ooit hervormden waren geweest in het koninkrijk (Viénot). Die hoop is niet verwezenlijkt. Toen de koninklijke kleinzoon in 1712 reeds overleed, begon het Franse protestantisme zich in de clandestiniteit langzaam te herstellen. In 1715 kreeg het een rudimentaire organisatie. Tenslotte heeft het weer zijn vrijheid herkregen. Hierover in een slotartikel.

Dit artikel werd u aangeboden door: Protestants Nederland

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 1 april 1983

Protestants Nederland | 8 Pagina's

De herroeping van het Edict van Nantes (II)

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 1 april 1983

Protestants Nederland | 8 Pagina's