„Soms zit ik hele verhalen tegen hem op te hangen"

Als Christa Greene in 1991 haar mavo-diploma haalt, lijkt de wereld voor haar open te liggen. Ze heeft een goed verstand, een fris uiterlijk en een lenig lichaam. Als tienjarig meisje doet ze mee aan het Nederlands kampioenschap turnen. Op de middelbare school zet ze de sportbeoefening op een lager pitje. De voorbereiding op een carrière in de maatschappij eist al haar aandacht.

Met het behalen van haar mavodiploma is de eerste etappe afgelegd en kan ze enkele maanden vakantie houden, om energie op te doen voor een vervolgstudie. Die plannen worden abrupt afgebroken. Bij een ongelukkige val uit een slaapkamerraam breekt de Apeldoornse haar nek. Na een halfjaar verlaat ze als ernstig gehandicapte rolstoelrijdster het ziekenhuis en wordt opgenomen in De Hoogstraat in Utrecht. Daar wordt ze tot mei '93 gerevalideerd.

Inmiddels hebben haar ouders door een tv-uitzending het werk van de stichting Sociale Honden voor Gehandicapten Nederland (SOHO) leren kennen. Na enkele gesprekken met werkers van deze stichting krijgt Christa bericht dat ze in aanmerking komt voor een hulphond. Een week na haar ontslag uit De Hoogstraat kan ze al naar Herpen komen, om met twee andere gehandicapten te trainen met de beschikbare honden. De Apeldoornse tiener krijgt Bowie toegewezen, een uit de kluiten gewassen golden retriever.

Moderne techniek
Sinds juni woont het gehandicapte meisje met haar viervoetige metgezel op zichzelf in een zogenaamde Fokus-woning. Op de begane grond van de Apeldoornse flat, waarin tien van deze woningen zijn gerealiseerd, zijn 24 uur per dag medewerkers van Fokus aanwezig, die de bewoners bijstaan in alle handelingen die ze niet zelf kunnen verrichten.

De moderne techniek heeft de onafhankelijkheid van de gehandicapten sterk vergroot. Vanuit haar rolstoel kan Christa op afstand de lampen aandoen, de tv bedienen, de intercom inschakelen. En met een vlinderlicht kokertje, waarin een miniscuul lampje is verborgen, bedient ze haar computer door het kokertje in de mond te nemen en te richten op het toetsenbord dat reageert op lichtsignalen.

Maar niets weegt op tegen de waarde van haar levende helper. De hulphond, die bij m'n komst argwanend om me heen liep, is na een commando van zijn bazin gehoorzaam naast haar rolstoel gaan liggen. De kop op de voorpoten. Maar bij elke beweging die het meisje maakt, reageert hij onmiddellijk. „Hij verliest me geen moment uit het oog", lacht ze. „Zelfs als-ie vrij mag rennen, zal hij geen vijf meter van m'n rolstoel vandaan gaan."

Veilig
Doordeweeks vergezelt het dier haar naar de Revalidatie Scholengemeenschap Arnhem. Daar ligt hij geduldig zijn tijd uit en komt alleen overeind als er iets op de grond valt. „Dat legt-ie dan weer op m'n schoot of op tafel." Op zaterdag gaat de golden retriever mee naar de stad om in winkels de portemonnee te overhandigen en waar nodig deuren te openen.

Ook als liftboy werkt hij perfect. „Het enige probleem is dat-ie niet weet welke knop hij moet hebben, dus hij gaat met z'n poot over alle knoppen. Staat er iemand anders, dan vraag ik het liever. Maar ben je alleen, dan kun je je met zo'n hond toch redden. Zonder hem ben ik altijd afhankelijk van anderen. Nu kan ik gaan waar ik wil. En hij vindt het vreselijk leuk om weg te gaan.

's Morgens voordat de taxi komt laat ik hem uit, tussen de middag, om vijf uur en voor het naar bed gaan nog eens. Ik vind dat wel lekker. Zo kom je nog eens buiten. Je krijgt ook veel sneller contacten. Tegenover een gehandicapte in een rolstoel weten veel mensen hun houding niet te bepalen. Loopt er een hond bij, dan hebben ze een aanknopingspunt voor een gesprek. En je voelt je veilig."

Opleiding
Het idee van de hulphond wordt in het begin van de jaren tachtig geboren in het Nijmeegse verpleeghuis Margriet. Een jonge patiënte vraagt of ze een hond mag houden. Haar wens wordt ingewilligd.

Directeur P.R.M. Beek, inmiddels algemeen directeur van De Efteling, besluit een hond op te laten leiden, zodat het dier tegelijk tot steun kan zijn. De publiciteit eromheen maakt tal van andere gehandicapten geïnteresseerd. Voor Beek is dat reden om het idee uit te bouwen. In Californië vindt hij een opleidingscentrum van honden voor gehandicapte oorlogsveteranen.

Een Nederlandse hondentrainer doet daar de benodigde kennis op en keert met enkele opgeleide honden en wat puppy's terug. Inmiddels is in 1984 stichting SOHO opgericht. Die kan daadwerkelijk van start als serviceclub de Nederlandsche Tafelronde zich in 1986 bereid toont om de stichting voor vijf jaar te financieren. Het jaar daarop wordt een voormalige kleuterschool in Herpen aangekocht en omgebouwd tot trainingscentrum.

Selectie
De honden van SOHO komen voor het overgrote deel uit Engeland. Voor de hulp bij Activiteiten in het Dagelijks Leven worden ADL-honden opgeleid. Meest golden retrievers, een vriendelijk en leergierig ras.

Daarnaast traint de stichting voor doven signaalhonden, die alle mogelijke geluidssignalen aan hun baas of bazin doorgeven. Uitermate geschikt voor dat doel is de border collie, het bekende hondje van de schaapherder. De hondjes worden geselecteerd in het nest. Met zeven weken gaan ze naar een puppypleeggezin, waar ze een jaar blijven om te socialiseren.

De pleeggezinnen, volgens SOHO-directeur Jan Lamers van vitaal belang voor de stichting, doen dit belangeloos. Alleen het voer en de medische kosten voor het dier worden vergoed. Onder verantwoordelijkheid van puppy-trainster Jacqueline Verweij worden in het eerste jaar zo'n vijftig Engelse basiscommando's aangeleerd. Eens per veertien dagen komen de vrijwilligers met hun pleeghond naar Herpen, om daar te trainen.

Pleeggezin
Anneke van 't Hof uit het Brabantse Lith draagt zorg voor Wouter. Het is haar vierde SOHO-hond. In 1990 las ze in een regionaal blaadje een onopvallende advertentie, waarin door de stichting in Herpen puppy-pleeggezinnen werden gevraagd.

„Van SOHO hadden we nog nooit gehoord, maar een puppy wilden we wel hebben. De oudste van onze twee honden was overleden en het leek ons leuk om er weer een bij te nemen." Na de kennismaking met SOHO werd de motivatie veelzijdiger. De inwoonster van Lith is gegrepen door het ideaal van de stichting en trekt nu als voorlichtster het land door. Naast haar besognes als huismoeder en een part-time functie als lerares aan een basisschool.

„Wouter gaat altijd mee. Dat is een voorwaarde die SOHO stelt. Er moet 24 uur per dag iemand bij de hond zijn. Hij slaapt ook bij ons, in een mand naast het bed. Officieel ben ik voor hem verantwoordelijk, maar je hele gezin doet natuurlijk mee. Het kan niet zo zijn dat hij van mij niet op de bank mag en van de anderen wel."

Flexibel
Belangrijk is dat een SOHO-hond een groot aanpassingsvermogen heeft. „Je bereikt dat door hem altijd mee te nemen", is de ervaring van Anneke van 't Hof.

„Naar school, op familiebezoek, naar de supermarkt, met vakantie. Daarnaast zoeken we bewust bepaalde situaties op. Op een gegeven moment was er kermis in Herpen. Ik vind dat een vreselijk spektakel, maar we zijn er toch naartoe gegaan. Die hond vond het ook niet leuk, maar de tweede keer reageerde hij er al nauwelijks meer op.

Of je gaat eens met een bus of een trein mee. Aan het eind van dat jaar moet hij aan zo veel mogelijk situaties geroken hebben." Voor Wouter zit de helft van z'n verblijf in huize Van 't Hof er op. Z'n gehoorzaamheid laat weinig meer te wensen over. Na het commando "down" is hij aan de voeten van z'n bazin gaan liggen.

Slechts één keer komt hij omhoog, om meteen weer terug te zakken als z'n bazin het commando opnieuw geeft. „Straks kan hij z'n energie kwijt, dan ga ik met hem dollen in de tuin. Maar dat gebeurt pas als ik "release" heb gegeven."

Afscheid
Het afscheid is elke keer weer moeilijk. „Je bent een heel jaar met zo'n hond in touw geweest. Het is net een beetje of je een kind weggeeft. Ik ben echt niet zo sentimenteel, maar op zo'n moment zit ik met een brok in m'n keel. Vooral met Boris had ik een speciale band. Vanaf het begin vond ik dat zo'n leuk beest he. Zelfs bij het overdragen ervan aan de gehandicapte heb ik staan brullen.

Het afscheid van Gipsy, een half jaar geleden, ging me gelukkig wat gemakkelijker af. Je weet ook waarvoor je het doet. Boris zit bij een vrouw die al na twee weken belde dat ze niet gedacht had dat het zo leuk zou zijn."

De enige bij de familie Van 't Hof die blij is als de SOHO-hond het veld ruimt is Zita, de Duitse staander. „Ze accepteert dat er elk jaar weer een nieuwe pup komt. Zal ook nooit lelijk doen als zo'n jong dier aan haar staart gaat hangen of in haar oor bijt. Maar ik merk wel dat ze het heerlijk vindt als hij na een jaar is ingeleverd en ze een paar weken het rijk alleen heeft."

Training
Het aftrainen van de SOHO-honden in Herpen, door professionele trainers, kost gemiddeld een halfjaar. Marijn Weijnen is vanaf '86 in dienst van de stichting. Ze volgde de landbouwschool in Oss, met als specialisatie varkens en koeien.

„Dit is inderdaad wat anders", lacht ze. „Voor dit werk bestaat geen opleiding. Je moet het in de praktijk leren. Ik heb een paar specialistische cursussen gevolgd, maar het belangrijkste is dat je liefde voor dieren hebt. En geduld."

In het opleidingscentrum leert de hond er twintig nieuwe commando's bij, terwijl de vijftig bekende worden geperfectioneerd. De meeste "praktijklessen" worden in Nijmegen gegeven.

Met een SOHO-bus vol toekomstige hulphonden trekken Marijn en haar collega Saskia bijna dagelijks naar verpleeghuis Margriet, dat nog steeds nauw betrokken is bij het werk van SOHO. Daar staan twee rolstoelen gereed, waarmee de trainsters uit oefenen gaan.

Spasmen
De ADL-honden krijgen een gevarieerde cursus aangeboden. De lift van het verpleeghuis bedienen. Papieren afleveren bij de balie. Door weer en wind de stad in. Winkelen bij V&D. Geld halen bij het postkantoor. Alles om het dier zo goed mogelijk voor te bereiden op z'n toekomstige taak.

De honden worden voor hun diensten beloond door de toonhoogte waarop de trainsters spreken. Commando's worden op lage toon gegeven, goedkeuring wordt op hoge toon geuit. De training is voor alle dieren gelijk. Alleen in uitzonderlijke gevallen wordt rekening gehouden met de specifieke handicap van een toekomstige bezitter.

„Zo hebben we een meisje gehad dat echt alles met de mond moest aanpakken. Dan leer je de hond om sleutels of andere voorwerpen naar de mond te brengen, de hoorn van de telefoon te nemen en meer van dat soort handelingen. Ook als iemand erg spastisch is, moet je daar in de training rekening mee houden. Je moet weten hoe de hond met spasmen omgaat.

Om dat te ontdekken zitten we af en toe te schudden in de rolstoel. De hond die daar het minst op reageert, is het beste voor die persoon."

Indicatiecommissie
Niet alleen de honden, maar ook hun toekomstige baas of bazin moeten worden geïnstrueerd. Als vijf of zes honden zijn afgetraind, komt een zelfde aantal gehandicapten voor veertien dagen naar Herpen. Daar krijgen ze een intensieve training: zeven dagen theorie, zeven dagen praktijk.

De eerste dagen wordt ook bekeken welke hond naar welke gehandicapte trekt en omgekeerd. Na drie dagen worden de combinaties bekendgemaakt. De training wordt op de tweede vrijdagavond afgesloten met een feestelijke overdracht van het dier. De cursisten zijn dan volgens Marijn Weijnen werkelijk aan het eind van hun Latijn.

„We bieden bewust een zwaar programma aan. Niet alleen om de training zo kort mogelijk te houden, maar ook om te kijken hoe de gehandicapten zich onder zulke omstandigheden houden. Al zijn ze nog zo moe, het kan niet zo zijn dat ze dat op de hond afreageren." Voor de toewijzing van de honden beschikt de stichting over een medische en een praktische indicatiecommissie.

De medische commissie bepaalt of een handicap te combineren is met het houden van een hond. De praktische commissie let op zaken als huisvesting en de affiniteit van de gehandicapte met honden. Alleen als beide commissies een aanvraag positief beoordelen, komt een aanvrager voor een hond in aanmerking. De gemiddelde wachttijd is inmiddels opgelopen tot achttien maanden.

Sociaal dier
Woensdag 28 september, een zachte najaarsdag. In de binnenstad van Nijmegen rijden vijf rolstoelrijders het overdekte winkelcentrum Molenpoort binnen, elk met een golden retriever aan de lijn. Het logo op het tuig van de dieren maakt duidelijk dat het honden van SOHO zijn. Toegekend aan drie mannen en twee vrouwen, allemaal nog betrekkelijk jong.

Wim Roelofs is sinds twee jaar verlamd aan het linkerbeen en de rechterarm. Gevolg van een fout uitgevoerde ruggeprik, die van de vitale kerel een zwaar gehandicapte rolstoelrijder maakte. Omdat hij zijn vrouw en drie kinderen zo min mogelijk met zijn handicap wil belasten, liet hij zich inschrijven voor een hulphond. Begin september kreeg hij bericht dat al een dier voor hem beschikbaar was. Het werd Habor.

Hij is tevreden met die keus. „Het is een heel sociaal dier, dat voor mij veel uit handen kan nemen. Hij is perfect in het openen van deuren en het oprapen van voorwerpen. Dat zijn voor mij essentiële dingen. Ik ga binnenkort computercursussen geven op een hobbywerkplaats voor werklozen. Dan moeten we het samen zien te redden."

Mevrouw kapelaan
De meest opvallende cursist is Jeroen Greveling uit Breda, bisschop van de Oud-episcopaal Katholieke Kerk. Onder z'n blauwe overjas is een deel van z'n tabberd zichtbaar. De slappe zwarte hoed op z'n weelderige haardos zou een clochard niet misstaan.

De door multiple sclerose getroffen geestelijke was al aan zijn rolstoel gekluisterd, toen hij tot bisschop werd gekozen. Zijn ambtsgebied beslaat de gehele Benelux. Een groot deel van het jaar is hij op reis. In de toekomst zal hij daarbij worden vergezeld door Gaby. „Die naam is afgeleid van Gabriël. Held Gods. Mooier kan toch niet.

Toen ze me voor het eerst zag, kwam ze meteen naar me toe en bleef bij me liggen. Ik heb niet haar, maar zij heeft mij uitgekozen. Volgende week mag ze al mee naar Kopenhagen. Daar doe ik mee aan het wereldkampioenschap pijproken." De eerste ervaringen van Greveling met het dier zijn positief.

„Van 't weekend is ze mee naar huis geweest, omdat ik dienst moest doen. Ze heeft de hele tijd keurig netjes onder het altaar gelegen. Op 26 november maakt ze helemaal wat mee. Dan gaan we naar de wijding van de nieuwe rooms-katholieke bisschop van Breda. Als enige bisschop in een rolstoel was ik al een bezienswaardigheid. En nou met hònd. Mevrouw kapelaan."

Levend wezen
Esther van Oest heeft Gipsy gekregen, een hond die werd opgevoed door Anneke van 't Hof. Met een kalm gangetje trekt het duo door een vestiging van Xenos, langs schappen en stellingen vol breekbaar goed. Het gehandicapte meisje is zichtbaar nerveus, maar de hond sjokt bezadigd naast haar rolstoel.

Marijn Weijnen heeft plaatsgenomen achter een kleurig kraampje, waar ze Adrie van den Hurk en zijn kwispelende metgezel laat oefenen met het aanpakken van een boek en een portemonnee. Tot verbazing van passanten, die erbij komen staan of het een voorstelling betreft. De overmaat aan aandacht is niet bevorderlijk voor de concentratie van de dieren. Waar nog bij komt dat ze de neiging hebben om naar hun kennelgenoten te trekken of naar de trainsters, met wie ze het achterliggende halfjaar hebben opgetrokken.

„De gehandicapte en de hond moeten op elkaar ingespeeld raken", zegt Marijn. „Dat lukt niet in twee weken trainingsschool. Hier wordt de basis gelegd, thuis moeten de puntjes op de i worden gezet. Dat kost tijd. Een hond blijft een levend wezen, dat ook wel eens z'n dag niet heeft."

Evaluatie
Tot nu toe heeft SOHO 120 honden afgeleverd, voornamelijk ADL-honden. Bij het huidige budget kunnen ongeveer 25 honden per jaar worden getraind. Daarvoor is een bedrag van 650.000 gulden nodig, dat volledig bijeen wordt gebracht door sympathisanten. De honden blijven eigendom van SOHO.

De gebruikers betalen naast de 25 gulden aan inschrijvingskosten alleen het voer en de medische kosten van het dier. Het eerste jaar stuurt de gehandicapte elke maand een evaluatieformulier op. Aan de hand daarvan wordt bekeken hoe de hond functioneert. Dat maakt het mogelijk om, indien nodig, snel in te grijpen. Iets wat overigens zelden voorkomt.

De meeste honden functioneren naar wens. „Ik had het voordeel dat ik 'm net voor de grote vakantie mee kreeg", zegt Christa Greene. „Ik ging vaak met hem naar buiten, een beetje de stad in weet je wel, om alle commando's bij te houden. Nu hoef ik nauwelijks meer iets te zeggen. Hij begrijpt meteen wat ik wil."

Hele verhalen
Hoewel de praktische waarde van een SOHO-hond moeilijk naar waarde is te schatten, is de sociale betekenis nog groter. Christa zou hem niet meer kwijt kunnen. „Hij is gewoon altijd bij je, weet je wel. 24 uur per dag. Waar ik ben, is Bowie ook.

Je hebt aan zo'n hond vaak meer dan aan een mens. Als je een probleem hebt, zeg je het tegen hem. Hij zit er toch niet mee. En hij luistert altijd. Soms zit ik hele verhalen tegen hem op te hangen. Ik moet er niet aan denken dat hij dood zou gaan. Dan ben je in één keer weer alleen he."

Volgende keer: de speurhond.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen