HET GEBRUIK VAN CATECHISATIEMATERIAAL IN ONZE KERKEN

Aanleiding

Door de redactie is mij gevraagd wat te vertellen over het materiaal dat onder ons op de catechisaties wordt gebruikt. Dat schijnt van een grote verscheidenheid te getuigen. Moet dat zo blijven of is meer eenvormigheid gewenst? Is het voor het kerkelijk onderwijs van de kerkjeugd aan te bevelen ook op dit vlak meer eenheid te bevorderen en te proclameren? Al deze situaties en vragen vormen de aanleiding voor dit artikel.

Metterdaad grote verscheidenheid

Als universitair docent in het vak catechetiek aan onze Theologische Universiteit te Apeldoorn is mij o.a. opgedragen de stages catechese te organiseren en te begeleiden. Dit betekent concreet dat de studenten van het vierde jaar een aantal catechisaties onder supervisie van een predikant of catecheseteam in één onzer gemeenten moet geven. Liefst in zoveel mogelijk groepen van catechisanten, zodat de studenten het werk met jongelui van verschillende leeftijden leren kennen. Steeds wordt dan gevraagd aan de begeleidende persoon of instantie mij een evaluatierapport of verslag van dit werk van studenten te doen toekomen. Daarin wordt o.a. een weergave gegeven van de behandelde catechesestof.

Vanaf 1979 wordt door mij dit stukje opleidingswerk gedaan. In mijn bezit zijn daarom de gegevens van twaalf jaar stageverslagen. Uit deze gegevens wordt duidelijk de grote verscheidenheid van catechisatieboekjes en eigen stencils, die worden aangewend voor het catechisatie-onderwijs in onze kerken.

Daarnaast is in mijn bezit een overzicht van catecheseboekjes, zoals die in de bibliotheek van onze Theologische Universiteit aanwezig zijn. Dat overzicht bevat een honderd titels van boekjes van allerlei auteurs en van allerlei aard.

Verder kan ik nog wijzen op de ‘Wegwijzer voor godsdienstonderwijs en katechese. Dokumentatiemateriaal bijeengebracht en beschreven door de bijbelwerkplaats te Amsterdam. Deel IV Buitenschoolse Katechese’ (Uitgave van de Prot. Stichting tot Bevordering van het Bibliotheekwezen en de Lectuurvoorlichting in Nederland, Parkweg 20a, Voorburg). Deze uitgave loopt vanaf 1975 en wordt telkens aangevuld. Hierin vindt u wel een duizend titels van catechisatieboekjes, verdeeld over een 300 auteurs. De verscheidenheid van catechisatiemateriaal blijkt dus een zeer algemeen verschijnsel te zijn en in vele kerken voor te komen!

Nader gerubriceerd

Wij beperken ons nu in het vervolg tot onze eigen kerken. Daarbij houd ik de volgorde van de jaren aan, zodat ook zichtbaar zal worden welke boekjes in het gebruik afnemen of verdwijnen en welke nieuwe boekjes ingevoerd worden. Het is niet doenlijk aan te geven over welke groepen de boekjes verspreid zijn; dat zou een uitgebreidere weergave vereisen. Wel wordt aangegeven uit welke kerkformatie de auteur van het boekje komt. Wanneer er niets achter het materiaal vermeld wordt, is de uitgave afkomstig van christelijke gereformeerde zijde.

Uit de genoemde verslagen over stagecatechese vanaf 1979 komt dan het volgende overzicht van de lesstof en de lesboekjes naar voren:

J.H. Velema, Bijbel en Belijdenis.

J.H. Velema, Catechismus Catechisatie.

J.H. Velema, Een levend lidmaat.

L.H. Beekamp, Beknopt vraagboek over de Gereformeerde Geloofsleer.

A. v.d. Weerd, Heidelbergse Catechismus (eigen stencil).

H. Veldhuizen/W. Verboom, Wij geloven (van hervormde zijde).

G. Spilt, Korte Catechismus (van hervormde zijde).

G. Spilt, Werkboekje bijbelkennis.

H. Faukelius, Kort Begrip der Christelijke religie (ed. J. van Amstel).

H. Biesma, Kleine Kerkgeschiedenis (eigen stencil). Leergang: Tempel en Kerkdienst; Credo; Onze Vader (eigen stencil).

W. Kats, Wegwijs in Spreuken (van gereformeerd-synodale zijde).

W. Kats, Gaandeweg. Leer- en werkboekje over bijbel en geloof. Voor jongeren (van gereformeerd-synodale zijde).

J.H. Donner, De goddelijke waarheden.

H.H. Klomp, Gereformeerde geloofsleer (eigen stencil).

Commissie van Chr.Geref. Predikanten Studiekring ‘Calvijn’, Vast en Zeker. Catechisatieboekje over de Gereformeerde Geloofsleer.

Commissie van Chr.Geref. Predikanten Studiekring ‘Calvijn’, Onderzoekt de Schriften.

J. van Amstel, Wegwijs.

A. Hellenbroek, Goddelijke Waarheden (uit Nadere Reformatie).

C. van Atten e.a., Rondom de Bijbel (van christelijke en nederlands gereformeerde zijde).

N. Ribbers, De zendingsreizen van Paulus (eigen stencil).

J. Germs, Samen luisteren (eigen stencil).

J. Germs, In Jezus’ voetsporen (eigen stencil).

H.J.Th. Velema, Geloof (eigen stencil).

H.J.Th. Velema, Apokalyps (eigen stencil).

J. Brons, De Catechismus (eigen stencil).

J. Brons, De Dordtse Leerregels (eigen stencil).

Wij zijn ons bewust, dat er in heel onze kerk nog meer boekjes in omloop zullen zijn.

Dat zou door een breder opgezette enquête duidelijk kunnen worden.

Enige conclusies

Wie dit overzicht bekijkt, merkt dat er boekjes van achttien auteurs in omloop zijn in de twaalf jaar, dat er gecatechiseerd werd door studenten in gemeenten, verspreid over het hele land. En dat is nog maar een beperkt overzicht. Onder deze achttien auteurs zijn er vier van een andere kerkformatie dan de christelijke gereformeerde, nl. uit hervormde, gereformeerd-synodale en nederlands-gereformeerde kring. Opvallend dat er geen boekjes van gereformeerd-vrijgemaakte en gereformeerde-gemeente zijde in gebruik zijn. Verder nog twee uit de tijd van de 17e/18e eeuw. Ook zijn er zeven predikanten van onze kerken, die naast alle beschikbare boekjes met eigen stencils aan de slag gaan. Wat een werk om die allemaal klaar te maken!

Het valt op in de stageverslagen, dat in het begin de boekjes van ds. J.H. Velema en later die uit de reeks ‘Rondom de Bijbel’ het meest veelvuldig gebruikt worden.

Deze veelheid en verscheidenheid van catechisatiemateriaal betekent dat, wanneer gezinnen en jongelui gaan verhuizen, de catechisanten weer met nieuw materiaal en nieuwe onderwijsmethoden te maken krijgen. Want achter elk boekje en elke auteur gaat een bepaalde leermethode schuil - zie hiervoor de weergave in ‘Wegwijzer voor godsdienstonderwijs en katechese’. Om dat te verduidelijken zou een uitgebreider artikel nodig zijn. We poneren dit hier alleen.

Ook de praktische vorming van toekomstige catecheten aan onze Theologische Universiteit wordt door deze veelheid en verscheidenheid bemoeilijkt. Was bekend welke boekjes er gebruikt worden in onze kerken, dan zouden de studenten een proefcatechisatie kunnen houden tijdens de collegetijd over de stof van deze boekjes, zodat zowel methodisch als inhoudelijk de voorbereiding meer adequaat zou kunnen plaatsvinden.

Enkele aanbevelingen

Steeds hebben de generale synoden der Afgescheiden en Christelijke Gereformeerde kerken zich ervoor behoed bepaalde catechisatieboekjes voor te schrijven. Zo kwamen er op de synode van 1922 drie instructies die vroegen om een algemene regeling aangaande te gebruiken vraagboekjes, om een eigen leerboek en zelfs een eigen hand-boek voor het catechetisch onderwijs. Er is ‘behoefte aan een boek in meer bevattelijken vorm dan Hellenbroek, voor onze tijd geschikt, waarin de oude waarheid wordt behandeld’. Het preadvies van de docenten der Theologische School is homogeen: ‘Hellenbroek heeft waarde, maar is dikwijls zeer onduidelijk. Een goed duidelijk leerboek dat zich nauw aansluit bij de belijdenisgeschriften, waarvan zoo groote onbekendheid heerscht, is eisch van onze tijd. De samenstelling van zulk een leerboek kan van veel zegen zijn’. Er wordt een deputaatschap voor het redigeren van catechisatieboekjes (let wel: boekjes) benoemd, waarin zitting hebben: doc. A. van der Heijden, doe. F. Lengkeek, ds. J. Jongeleen, ds. L.H. Beekamp en oud. B. Nederlof (zie: Handelingen blz. 52,54). Doch wie de Handelingen van alle volgende synoden naziet, vindt niets meer over het produceren van catechisatiemateriaal. De zaak is afgevoerd van de synodeagenda en komt er niet meer op terug!

Slechts in het ‘Reglement op de kerkvisitatie’ wordt onder II over de catechese gehandeld en komen ook de vragen aan de orde, of er een door de kerkeraad goedgekeurd leerplan is, en van welke boeken of andere middelen gebruik wordt gemaakt. Ziet de1 kerkeraad erop toe dat op de catechisatie behalve aan de kennis van de Heilige Schrift ook aandacht wordt besteed aan de belijdenis en de geschiedenis van de kerk? Ook dus hier geen directe voorschriften voor het lesmateriaal. Op dit gebied heerst blijkbaar grote vrijheid.

Maar vrijheid mag nooit willekeur worden. Het is juist vanwege de vrijheid goed om met elkaar rekening te houden, ook in het vormen en onderwijzen van de jeugd der kerk, de kerk van de toekomst. Ik wil hier geen pleidooi voeren voor één leerboek of één handboek voor de catechese van de Chr.Geref. Kerken en dat dan kerkelijk laten ijken. Maar wel een aanbeveling doen voor zoveel mogelijk overeenstemming met elkaar ten goede van de jeugd en van de gemeenschap der kerken in de toekomst. Er ligt speciaal een grote samenbindende kracht in het gebruik van de Bijbel. Als dit Woord van God overal het voornaamste leerboek voor de jeugd is, dan bevorderen we de eenheid en de gemeenschappelijkheid onder elkaar. Daarnaast vind ik het Kort Begrip en de Heidelbergse Catechismus nog altijd voortreffelijke leerstof. Vervolgens zullen kerkgeschiedenis en ethische vraagstukken aan de orde moeten komen. Hoewel de laatste steeds bij de bespreking van de Wet in de Heidelbergse Catechismus behandeld kunnen worden.

Laten catecheten kennis nemen van wat anderen behandelen en gebruiken aan catechesemateriaal en hun materiaal daar zoveel mogelijk op afstemmen. Het minst aan te bevelen lijkt mij het zelf samenstellen van lesstof in eigen stencils. Wat een tijd gaat daar inzitten! Gebruik dan liever wat anderen reeds gepubliceerd hebben, ook al zijn er gedeelten waar men niet zo gelukkig mee is. Desnoods kan men daarvoor dan zelf een eigen ontwerp opstellen of daarin correcties aanbrengen. De verscheidenheid en veelheid van catechesemateriaal mag niet oeverloos en onoverzichtelijk worden. Daarmee is niemand gediend.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen