Kerk als gemeenschap

De eerste drie bijdragen in dit nummer gaan over het thema ‘gemeenschapsdenken’. Ze vormen de weerslag van het GWG-congres over ‘de kerk als gemeenschap’ dat op 24 november 2001 werd gehouden in Amersfoort. De aanleiding voor dit congres was de volgende. Ongeveer anderhalf jaar geleden werd binnen de redactie van Radix doorgepraat over actuele thema’s die van belang zijn voor het reilen en zeilen van de kerk. Thema’s die niet alleen gaan over de kerk zoals die nú functioneert. Maar die ook voor de toekomst van de kerk aan het begin van een nieuwe eeuw van belang zouden kunnen zijn. Daarbij kwam de rol van de kerkgemeenschap als het gaat om de ontwikkeling van christelijk ethiek ter sprake. Het boek van Bert Loonstra was nog niet zolang geleden verschenen (Loonstra 2000). ’Naar een ethiek van de christelijke gemeente’ is de ondertitel ervan. In ons gesprek speelde de Amerikaanse ethicus Stanley Hauerwas een grote rol. Binnen de christelijke ethiek is de rol van de gemeenschap al een aantal jaren voorwerp van intensieve bespreking, zo bleek. In de Engelstalige ethiek duikt de naam van Stanley Hauerwas vaak op. Hauerwas is een markante Texaan die keer op keer benadrukt hoe belangrijk de tradities van een gemeenschap zijn voor de moraal. Hauerwas volgt daarbij gemeenschaps-denkers als Alisdair MacIntyre en Charles Taylor. Zijn ethiek stoelt voor een groot deel op de hun communitaristische kritiek op het Verlichtingsdenken. De christelijke moraal kan, volgens Hauerwas, niet hetzelfde zijn als een set regels die – mits voorzien van een degelijke argumentatie – voor iedereen inzichtelijk is. Het is geen moraal die redelijkerwijs door ieder individueel toegepast kan worden. Integendeel, je leert als christen wat het is om christelijk te handelen door je te oefenen in de morele tradities van de christelijke gemeenschap, aldus Hauerwas. Het denken van Hauerwas is tot op zekere hoogte gestempeld door een vorm van ‘dopers’ denken. De gemeenschap van christenen onderscheidt zich zó sterk van ‘de wereld’, dat zij tot op zekere hoogte ook apart komt te staan binnen de samenleving. Vooral Hauerwas’ nadruk op de geweldloosheid van de christengemeenschap is daarvan een uitdrukking.1 En daarmee was de opzet van de najaarsconferentie van het Gereformeerd Wetenschappelijk Genootschap eigenlijk geboren. Het denken over de kerk in termen van gemeenschap is in opkomst. Verschillende factoren spelen daarbij een rol, zoals het groeiende besef dat de christelijke kerk een relatief nieuwe minderheidspositie heeft binnen de samenleving, en een afnemende belangstelling voor leerstellige exposés over ecclesiologie, of wellicht een toenemende behoefte aan een vorm van gemeenschap die het midden weet te houden tussen staat en individu. Bovendien is het ‘gemeenschapsdenken’ zelf nog niet zo lang geleden herontdekt. Filosofen en cultuurcritici als de reeds genoemde MacIntyre en Taylor zijn voorbeelden bij uitstek van dit denken. Zij gaven zich uitgebreid rekenschap van het inzicht, dat ons denken niet mag streven naar universele waarden, tenzij het zich realiseert dat het zelf ingebed is in een traditie, in een gemeenschap. Bij de ontdekking van de ‘gemeenschap’ als bron voor het denken zochten zij aansluiting bij de aristotelische polis-gedachte. Vooral in de ethiek heeft dit gemeenschapsdenken grote opgang gemaakt, zowel binnen als buiten de christelijke theologie. Deze vorm van ethische bezinning wil vanuit de inzet bij de eigen, specifieke (christelijke) gemeenschap niet tot het formuleren van algemeen geldende normen en waarden komen, maar tot een manier van leven opvoeden die overeenkomt met die van de christelijke traditie. Voor de christelijke ethiek betekende dit dat tegenover een ethiek die zich baseert op regels (geboden) een deugdethiek komt te staan: deugden die worden aangeleerd en geoefend binnen de context van de christelijke gemeenschap. Over het algemeen wordt gemeente- en deugdethiek beschouwd als een typisch 20e eeuwse herontdekking van de waarde van gemeenschap zoals die bijvoorbeeld in de Griekse ethiek van de polis-gemeenschap werd beoefend. Het evangelie van Jezus Christus, zo wordt verondersteld, heeft transformerende kracht. Door te leren leven binnen de context van de christelijke gemeenschap, kan een vorm van ‘gemeente-ethiek’ worden ontwikkeld, die het denken, leven en werken van haar leden vormt en ondersteunt. Tegelijk pretendeert deze vorm van ethische bezinning zeker niet een antwoord op alle vragen te hebben. Integendeel, zij richt zich meer op het vormen en leren van een levenshouding, attitude, ‘deugden’, dan op het oplossen van allerlei casuïstische problemen. Vanuit deze benadering kan de rol van de kerk als gemeenschap binnen de samenleving opnieuw worden belicht. Onze West-Europese cultuur is in afnemende mate een ‘christelijke cultuur’, en het lijkt steeds moeilijker om christelijke waarden in het publieke debat een plaats te geven. Het is wellicht de vraag, of het publieke debat geheel overgelaten dient te worden aan de politiek, of dat de kerkgemeenschap op dit terrein een eigen geluid dient te laten horen. Gemeenschap en gemeenschapsdenken (communitarisme) – Wat is het? Waar komt het vandaan? Welke wortels heeft het? Wat beoogt het? Hoe invloedrijk is het? Vragen die tijdens de ochtend van zaterdag 24 november 2001 in Amersfoort aan de orde kwamen. Govert Buijs (als politiek filosoof verbonden aan de VU) bood ons toen de gelegenheid een ‘familieportret’ van het ‘gemeenschapsdenken’ te ontwaren. Het communitarisme is grotendeels een reactie op de modern-liberale samenleving, waarin critici waardevolle belangen zagen verkommeren. Tegelijk blijkt uit Buijs’ evaluatie van het communitarisme dat met deze tegenbeweging niet alle problemen zijn opgelost en zelfs dat hierdoor weer andere problemen ontstaan. Het referaat van Govert Buijs vormt dan ook een belangrijk onderdeel van dit nummer van Radix. In de middagbijeenkomsten stonden twee thema’s centraal. In één groep werd doorgesproken over de kerk als gemeenschap temidden van de samenleving. Hier dienden Roel Kuiper (directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristuenUnie) en Kees Haak (docent missiologie en evangelistiek aan de Theologische Universiteit Kampen [B]) de bezoekers met hun deskundigheid. Een tweede groep, met Bert Loonstra (christelijk gereformeerd predikant) en Ad de Bruijne (docent ethiek aan de Theologische Universiteit Kampen [B]), boog zich over de probleemvelden die cirkelen rond het thema ‘kerk als morele gemeenschap’. Gepoogd is in dit nummer van beide middagbijeenkomsten een impressie te geven die de bezinning handen en voeten kan geven. In een apart artikel komt het thema ‘kerk als morele gemeenschap’ nader aan de orde in verband met Loonstra’s boek en het handboek Christelijke Ethiek van J. Douma (Douma 1999).

Gemeenschap en gemeenschapsdenken (communitarisme) – Wat is het? Waar komt het vandaan? Welke wortels heeft het? Wat beoogt het? Hoe invloedrijk is het? Vragen die tijdens de ochtend van zaterdag 24 november 2001 in Amersfoort aan de orde kwamen. Govert Buijs (als politiek filosoof verbonden aan de VU) bood ons toen de gelegenheid een ‘familieportret’ van het ‘gemeenschapsdenken’ te ontwaren. Het communitarisme is grotendeels een reactie op de modern-liberale samenleving, waarin critici waardevolle belangen zagen verkommeren. Tegelijk blijkt uit Buijs’ evaluatie van het communitarisme dat met deze tegenbeweging niet alle problemen zijn opgelost en zelfs dat hierdoor weer andere problemen ontstaan. Het referaat van Govert Buijs vormt dan ook een belangrijk onderdeel van dit nummer van Radix. In de middagbijeenkomsten stonden twee thema’s centraal. In één groep werd doorgesproken over de kerk als gemeenschap temidden van de samenleving. Hier dienden Roel Kuiper (directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristuenUnie) en Kees Haak (docent missiologie en evangelistiek aan de Theologische Universiteit Kampen [B]) de bezoekers met hun deskundigheid. Een tweede groep, met Bert Loonstra (christelijk gereformeerd predikant) en Ad de Bruijne (docent ethiek aan de Theologische Universiteit Kampen [B]), boog zich over de probleemvelden die cirkelen rond het thema ‘kerk als morele gemeenschap’. Gepoogd is in dit nummer van beide middagbijeenkomsten een impressie te geven die de bezinning handen en voeten kan geven. In een apart artikel komt het thema ‘kerk als morele gemeenschap’ nader aan de orde in verband met Loonstra’s boek en het handboek Christelijke Ethiek van J. Douma (Douma 1999).

Noot
1. Voor een boeiende introductie in het denken van Hauerwas, zie Wells 1998.

Literatuur
Douma, J. 1999. Grondslagen (Christelijke ethiek 1). Kok: Kampen
Loonstra, Bert. 2000. Zo goed en zo kwaad. Naar een ethiek van de christelijke gemeente.
Boekencentrum: Zoetermeer
Wells, Samuel. 1998. Transforming Fate into Destiny. The Theological Ethics of Stanley Hauerwas. Paternoster Press: Carlisle

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen