Hoogbegaafde kerkhervormer

In 1519, twee jaar nadat Luther de 95 stellingen op de deur van de slotkapel te Wittenberg spijkerde, benoemd de plaatselijke universiteit een nieuwe hoogleraar. Het is de 22-jarige Philippus Melanchthon. Al snel stijgt de ster van Melanchthon. Veel studenten komen naar zijn colleges luisteren, soms wel tweeduizend. Hij wordt qua kennis en invloed vergeleken met zijn beroemde tijdgenoot, de Rotterdamse humanist Erasmus. Door zijn kennis van de klassieke talen is Melanchthon machtig in de Hoogbegaafde kerkhervormer Luthers rechterhand gaf Reformatie vorm Schriften. Dat zal hem te pas komen bij allerlei theologische kwesties die zich spoedig aandienen.

Onrust in Wittenberg
In 1521 is het gedaan met de vrede voor Melanchthon. Het is het jaar dat Luther Wittenberg verlaat om naar Worms te gaan. Daar moet hij voor de keizer komen om zijn ‘ketterijen’ te verdedigen. Luther herroept niet, maar blijft bij dat wat hij uitdraagt. Het levert hem een banvloek vanuit Rome op. Vanaf dat moment is Luther vogelvrij verklaard en is de jacht op de kerkhervormer geopend. Ook in Wittenberg is het onrustig. Op het moment dat Luther naar Worms vertrekt, ligt de feitelijke leiding in handen van Melanchthon. Dan gaat het mis. Er raast een beeldenstorm in Wittenberg. De onrust houdt aan; er steken allerlei dwalingen op. Sommige zijn tegen de kinderdoop, anderen vechten onderling over de sacramentsbediening, weer anderen disputeren over de ambten van Christus. Leidinggeven is niet de sterkste kant van Melanchthon. Hij is te voorzichtig, wil geen partij kiezen en stelt alles in het werk om de verschillende groeperingen bij elkaar te brengen. Als Luther hoort van de onrust in Wittenberg reist hij met gevaar voor eigen leven naar zijn vorige woonplaats om orde op zaken te stellen. De radicaliteit van Luthers boodschap overstijgt de verschillen. Spoedig keert de rust terug.

Augsburgse Confessie
Ondanks zijn vaak weifelende houding is de betekenis van Melanchthon voor de Reformatie in Duitsland enorm geweest. Tijdens de onrusten in Wittenberg schrijft de jonge classicus de Loci Communes. Dit geschrift is een soort dogmatiek van de Lutherse geloofsleer. Het levert hem bepaald geen lovende recensie op vanuit het Vaticaan. De paus verklaarde dit boek “gevaarlijker dan al Luthers geschriften.” In 1530 schrijft de Wittenberger de Augsburgse Confessie, de Lutherse variant van de Heidelberger Catechismus. In de Augsburgse Confessie wordt in 21 artikelen de Lutherse leer verdedigd. De overige zeven artikelen zijn gewijd aan de dwalingen van de Rooms-Katholieke Kerk. De toon van de geloofsbelijdenis is verzoenend, zowel Luther als Melanchthon hoopten in de toekomst op een toenadering tot Rome. Naast het uitbrengen van deze geschriften werkt Melanchthon met Luther en andere geleerden aan de vertaling van de Bijbel. Twaalf jaar is er gewerkt aan het overzetten van het Woord vanuit het Latijn in het Duits. Melanchthon heeft enorm veel gedaan voor de hervorming in Duitsland. Naast het schrijven van talloze geschriften heeft hij allerlei scholen gesticht. Hij wordt daarom ook wel ‘de opvoeder van Duitsland’ genoemd. Juist door het inrichten van het onderwijssysteem is de Wittenberger belangrijk geweest voor de verbreiding van de Lutherse leer.

Avondmaal
Door het werk van Luther en Melanchthon groeit de Reformatie hard. De gereformeerde leer breidt zich als een olievlek over Europa uit. Helaas wist ook de Reformatie haar eenheid niet te bewaren. De onderlinge verschillen tussen Calvijn, Zwingli en Luther kwamen vooral openbaar op de visie op het avondmaal. In 1529 besluiten de hervormers een gesprek te regelen om over dit leerstuk met elkaar door te praten. Luther en Melanchthon ontmoetten Zwingli en Oecolampadius in Marburg. Het gesprek loopt uit op een enorme teleurstelling. Ondanks verdriet van beide partijen komen de Zwitsers en de Duitsers niet dichter bij elkaar. Verwijten klinken over en weer. Melanchthon legt de Lutherse visie op het avondmaal uit, die dicht tegen Rome ligt. Volgens Melanchthon is in het avondmaal het bloed en lichaam van Christus aanwezig. Zwingli benadrukt dat het avondmaal vooral een maaltijd ter herinnering is aan het lijden en sterven van de Heiland. Met veelzeggende spot schrijft Melanchton in 1529 aan zijn broer: “Luther en Zwingli zullen zo lang blijven strijden, dat zelfs de heidenen het afschuwelijk vinden. Ze disputeren over het avondmaal, alsof elk van hen in de hemel is geweest en Jezus heeft gevraagd: ‘Wat bedoelde U nou precies met de woorden Dit is mijn lichaam?’”

Vriendschap
Luther en Melanchthon vullen elkaar aan. Ze zijn niet alleen geestelijke vrienden, ook op persoonlijk vlak kunnen ze elkaar niet missen. Luther over Melanchthon: “Martinus is mij liever dan mijn leven; wie mij van hem aftrekt, zou mij de dood aandoen.” Luther staat bekend om zijn felheid, Melanchthon om zijn mildheid. Luther is een prediker bij uitstek, Melanchthon een geleerde. Over hun verschil in karakter schrijft Luther: “Ik ben geboren om met de duivel te oorlogen. Maar Melanchthon gaat stil en eenvoudig zijn weg. Hij bouwt en plant, zaait en begiet met lust, zoals God hem de gaven daartoe gegeven heeft.” Als Luther in 1546 sterft, blijft Melanchthon achter. Hem resten nog veertien jaar om leiding te geven aan de Lutheranen. Jaren vol ruzie en meningsverschillen breken aan. Uiteindelijk sterft Melanchthon in 1560. Op een van zijn laatste dagen schrijft hij het volgende: “Ik zal gaarne uit dit leven scheiden, wanneer het Gods wil is. Zoals een wandelaar in de nacht wacht op het morgenrood, zo verlang ik vurig naar het licht van de hemelse academie.”


---
“Vrome man”
Melanchthon werd in 1497 geboren in Bretten, in het zuidwesten van Duitsland. Hij komt uit een welgesteld gezin: zijn vader is wapensmid, zijn moeder een dochter van een burgemeester. Op dertienjarige leeftijd gaat hij in Heidelberg theologie en klassieke talen studeren. Op verzoek van keurvorst Frederik de Wijze wordt Melanchton hoogleraar in Wittenberg. Twee jaar na zijn benoeming trouwt hij met Katharina Kropp, de 23-jarige dochter van de burgemeester van Wittenberg. Zij schonk hem vijf kinderen. Ondanks zijn hoge positie had het gezin Melanchthon het bepaald niet breed. Na vier jaar huwelijk kon de kerkhervormer geen nieuwe kleren betalen voor zijn vrouw en kinderen. Melanchthon stierf in 1560. Hij leed in zijn laatste jaren onder kerkelijke twisten en de dood van zijn vrouw. Melanchton werd begraven in de slotkerk te Wittenberg. Op een metalen plaat staat in het Latijn: ‘Hier ligt het lichaam begraven van de vrome man Philip Melanchthon, die in 1560 op 19 april in deze stad gestorven is, nadat hij 62 jaar, 2 maanden en 2 dagen geleefd heeft.’

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen