Het hongerdoek

HOOFDARTIKEL

Uit het hoge noorden bereikte mij een brief van een collega, vergezeld van een knipsel uit een locale kerkbode, met het verzoek om daarop bij gelegenheid mijn visie eens te geven. Het gaat over een onderwerp dat past in de lijdensweken, of, zoals het bericht in de kerkbode het aanduidt, de veertigdagentijd. En het betreft een gebruik dat de laatste jaren snel terrein gewonnen heeft. Een merkwaardig verschijnsel is dat, niemand had er van tevoren ooit van gehoord, ineens duikt het ergens op, en binnen de kortste keren kun je het overal waarnemen.

Ik wil de lezers niet te lang in het onzekere laten, het gaat over het zogenaamde , , hongerdoek". Misschien hebt u er nooit van gehoord en in dat geyal denk ik niet dat u veel gemist hebt. Ik citeer nu uit bovengenoemde kerkbode:

„Vanaf zondag 16 februari, de eerste zondag van de veertigdagentijd, zal in heel veel kerken van Europa een hongerdoek hangen. En het hangt er niet zomaar. Zo'n hongerdoek, in de meeste gevallen afkomstig uit een land uit de Derde Wereld, hangt er ten gerieve van ons hier en van hen daar. Want de veertigdagentijd is catechesetijd”.

Betekenis

Vervolgens wordt dan uitgelegd wat de herkomst van dat doek is en welke betekenis eraan gehecht moet worden. In de vroege Middeleeuwen ontstond de gewoonte om in de vastentijd een eenvoudige linnen doek voor het altaar te hangen, het zogenaamde vastengordijn. Men wilde daarmee tot uitdrukking brengen dat het lijden van Christus een geheim was, en tegelijk wilde men de schatten van de kerk onttrekken aan de ogen van de kerkgangers. In de vastentijd moest men zich immers onthouden van alle luxe! Later werd dat vastengordijn versierd met voorstellingen die betrekking hadden op de lijdensweg van Christus. Daarmee kwam men tegemoet aan de velen die niet konden lezen, opdat die zich toch een beeld zouden kunnen vormen van de lijdensgeschiedenis. Vandaar dat het doek wel , , de bijbel van de armen" werd genoemd.

In de volksmond echter ging het doek , , hongerdoek" heten, omdat het er hing in de vastentijd, en dat was immers een periode van onthouding en ontbering. Op deze manier dacht men dichter bij de lijdende Christus te staan.

Onderwijs

Nadat het hongerdoek eeuwenlang in onbruik was geweest, is het in 1976 weer in ere hersteld, allereerst in Duitsland, tijdens de vastenactie. En daarna is het overgewaaid naar ons land. De huidige hongerdoeken worden meestal vervaardigd door mensen uit de Derde Wereld en bedoelen weer een verbinding te leggen tussen het lijden van Christus tóen en de armoede van de mensen in de Derde Wereldlanden. Ook nu willen de kerken dus met het hongerdoek onderwijs geven: mensen bewust maken van de nood die heerst in de Derde Wereldlanden. Ik citeer nog een keer:

„Door over de afbeeldingen van het hongerdoek na te denken en er met elkaar van gedachten over te wisselen, ontstaat een betrokkenheid die leidt tot mede-verantwoordelijkheid. En als mensen zich voor elkaar verantwoordelijk weten, dan is dat voor de hele wereld een zegen”.

De levende verkondiging

Wat valt daar nu over op te merken? Mijn collega uit het noorden schreef terecht dat je in zulke gevallen niet meteen een pasklaar weerwoord paraat hebt. Frappant is wel dat kerkelijke leidslieden lijken op kuddedieren, ze apen elkaar na. Nu is men zo'n twintig jaar geleden ergens op het idee gekomen dat dat oude Middeleeuwse gebruik toch eigenlijk wel zinvol was, en dat het in ere moest worden hersteld. Vervolgens breidt het zich als een olievlek uit en binnen niet al te lange tijd word je voor achterlijk versleten wanneer je er niet aan meedoet.

Laat ik allereerst zeggen dat het hongerdoek van origine een door-en-door Rooms gebruik is, en dat moet ons al waakzaam maken. Het stamt uit de Middeleeuwen en was bedoeld voor mensen die niet konden lezen. Bovendien is het weer door een vastenactie (dus Rooms!) in Duitsland opgepikt. En dat het in ons land in zwang gekomen is in kringen waarin men niet spreekt over de lijdensweken, maar bij voorkeur over de , , veertigdagentijd" maakt het plaatje compleet.

Vervolgens doet het wat merkwaardig aan dat er zonodig een hongerdoek in de kerk moet worden opgehangen om er iets van te léren! Het staat in het teken van de catechese. Door middel van het hongerdoek moet de gemeente onderricht worden inzake het lijden van Christus. En dan te bedenken dat in deze kringen de gewone catechese vaak een kwijnend bestaan lijdt. Er is, zeggen we vandaag, , , geen hond" die de catechisatie nog bezoekt. En dan worden volwassen mensen behandeld als onmondige kinderen. Ze mogen plaatjes kijken, net als ons verre voorgeslacht in de Middeleeuwen, dat niet lezen kon...

Mijn grootste bezwaar is dat het lijden van Christus dikwijls totaal anders wordt geïnterpreteerd. Dat lijden was toch allereerst plaatsvervangend? Christus leed en stierf toch in plaats van zondaren? Maar in bovengenoemde kringen wordt daarop meestal niet het accent gelegd, zo het al niet wordt tegengesproken. Het lijden staat in het kader van de sohdariteit; Christus lijdt méé met de armen en de ontrechten, met de kansarmen in de Derde Wereld.

Ik ben het helemaal eens met mijn ambtsbroeder in het noorden, die in zijn brief de vrees uitsprak dat de aandacht maar wordt afgeleid van de prediking van de lijdende Christus. Terwijl dat nu juist de kern van het Evangelie is. En daarom denk ik dat ook van deze nieuwe modegril in de kerken kan worden gezegd wat de Heidelbergse Catechismus opmerkt naar aanleiding van het tweede gebod: , , wij moeten niet wijzer zijn dan God, Die Zijn christenen niet door stomme beelden, maar door de levende verkondiging van Zijn Woord onderwezen wil hebben".

W.v.G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen