Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Een samenleving van individuen

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Een samenleving van individuen

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

Zou hij geweten hebben of ze nog leefde? Zou hij het zich afgevraagd hebben? De chauffeur van de minibus die doorreed nadat hij over een peuter is gereden. Of stopt en er nog eens overheen rijdt. Een dood kind kost immers minder dan een ziek kind. De koele berekening van deze anonieme automobilist die, al bellend met zijn mobiel, over Ying heenreed, is pas het begin van deze schokkende gebeurtenis.

Na de eerste aanrijding lag Ying bloedend op straat, waarna een tweede voertuig over haar heenreed. Er kwamen fietsers en wandelaars voorbij. geen van hen stak een hand uit. Een oude schoonmaakster pakt het slappe lijfje uiteindelijk op en legt het langs de weg.
Luguber, schrikbarend en angstaanjagend, maar helaas werkelijkheid. Het geeft een beeld van het nieuwe individualisme in China, waar men de ander niet meer durft te helpen uit angst voor claims. Omdat steeds vaker ongevallen worden aangegrepen als mogelijkheden om geld te verdienen.2 In China is dit een vrij nieuw verschijnsel. In het Westen is dit proces al veel langer aan de gang. De vraag hoe het in dit voorbeeld zo uit de hand heeft kunnen lopen, wordt verschillend beantwoord. Uit de meeste reacties die volgden, blijkt dat mensen zich steeds minder van elkaar aantrekken en zich niet meer interesseren voor het lot en het leed van andere mensen. Is het individualisme dan nog verder doorgeschoten dan we misschien denken?

Het individu
Individualisering is een historisch, sociaal en cultureel proces dat zich al enkele eeuwen in de westerse samenleving voltrekt. Dit proces is niet los te zien van de Romantiek waarin het authentieke ik centraal staat als hoogste maatstaf in het leven. De Romantiek legt de nadruk op de uniciteit van het individu.3 Het individu is hierdoor steeds onafhankelijker komen te staan van het object, namelijk dat wat boven of buiten het individu om wordt gelegd. Hier tekent zich ten diepste het probleem van onze liberale samenleving af, namelijk in het uitgangspunt dat door individuele vrijheid en onafhankelijkheid geluk te vinden is. Niettemin moeten al die individuen samen een samenleving vormen.4
De westerse mens worstelt dan ook met de vraag hoe het individu zich zal verhouden tot zijn naaste, tot de gemeenschap, tot dat wat het individuele overstijgt.

Gemeenschap
In scherp contrast met de westerse cultuur van het individualisme staat het zogenaamde community denken oftewel gemeenschapsdenken in Afrikaanse landen, het Midden- Oosten en Azië. Deze culturen laten zich vooral kenmerken door een sterke wederzijdse afhankelijkheid in de verhoudingen tussen mensen. In Westerse landen is er eerder sprake van een toenemende zucht naar onafhankelijkheid. Een CPB-rapport schrijft hierover: “(..) directe en totale afhankelijkheid van mensen van elkaar is vervangen door een gegeneraliseerde afhankelijkheid, waarin alle mensen elkaar een beetje nodig hebben, maar niemand voor zijn bestaan afhankelijk is van één of enkele anderen.”5 Individualisering is dan ook een luxe die alleen rijke samenlevingen zich kunnen veroorloven.

Nog niet zo heel lang geleden was dat bij ons ook anders. Kinneging beschrijft hoe we als familie in gemeenschappen leefden. Hij onderscheidt grofweg twee typen gezins- en familieleven: de Grossfamilie en de Kleinfamilie.
De kleine is ons gezin, zoals we dat nu nog kennen. Vader, moeder en eventuele kinderen. Zelfs dit is al geen vanzelfsprekendheid meer. De Grossfamilie omvat de grotere familiekring - grootouders, naaste familieleden, buren of kennissen die voor elkaar zorg dragen. 6
De Grossfamilie staat in feite ook model voor gemeenschappen zoals het dorp. Het gaat niet goed met onze gemeenschappen. Als we daar al een band mee hebben, is het veelal online, via sociale media, of in onze dromen over het verleden, over vroeger, toen de familie elkaar nog kende, in de buurt woonde, toen men voor elkaar zorgde. Toen er nog liefde was.
Dit is echter niet overal ter wereld zo. Vooral in Afrika, het Midden-Oosten en Oost-Azië is men veel minder individueel ingesteld en meer gericht op de maatschappij. Een land wat hier als voorbeeld kan dienen is Ghana.
Daar is sprake van grote families die bij elkaar wonen en met elkaar een samenleving, een dorp vormen. De mensen zijn op elkaar aangewezen en afhankelijkheid van elkaar, ze moeten het samen zien te redden. Dat geeft een grotere solidariteit.

De cultuur in Afrika laat zien dat het leven in onderlinge afhankelijkheid nog steeds mogelijk is. Enerzijds dwingt de noodzaak hen ertoe, anderzijds is er vaak in die gemeenschappelijke nood een gemeenschappelijke hoop, die zich baseert op hun geloof. Veel Afrikaanse landen zoals Ghana, zijn christelijk en baseren hun handelen op christelijke waarden en aloude tradities. De familieband is een groot goed. De familie leeft dan ook samen, werkt samen, eet samen, bidt samen en staat samen om een zieke of stervende. De keerzijde daarvan is dat er niet altijd openheid is naar anderen toe.

De Ander
Nu de westerse maatschappij een crisistijd doormaakt, zijn het de Afrikaanse landen die de westerse liberale cultuur een spiegel voorhouden. Het gemeenschapsdenken biedt een fundamenteel ander mensbeeld en grotere betrokkenheid op de naaste. Het leven in een gemeenschap impliceert namelijk een afhankelijkheidsrelatie ten opzichte van de ander.
Het is een samenleving waarin geloof, hoop en vertrouwen gemeenschappelijke zaken zijn. Deugden als trouw en dapperheid zijn zaken die het fundament raken van de onderlinge gemeenschap.

Het is de Frans joodse filosoof Emmanuel Levinas die zich verzet heeft tegen de oprukkende, radicale vorm van individualisering.
Levinas heeft een uitgesproken opvatting over hoe de relatie met de ander (medemens) vorm zou moeten krijgen. Hierbij stelt hij de ander in het middelpunt in plaats van het ego. Bewustwording van je eigen ik en een ontwikkelde identiteit worden hierbij gezien als voorwaarde om zich te kunnen verdiepen in de ander.7 Dit geeft ten diepste weer wat God ons meegeeft in het grote gebod om je naaste lief te hebben als jezelf. Anders gezegd: liefde tot jezelf en tot de ander zijn niet van elkaar los te koppelen.

Vrijheid
Het is typerend voor de moderne mens om alles in het werk te stellen om deze afhankelijkheidsrelatie van zich af te schudden. Het is niet verwonderlijk dat vrijheid tot de hoogste waarde verheven is in onze westerse cultuur.
Persoonlijke autonomie en keuzevrijheid staan centraal. Investeren in een collectief bewustzijn is niet nodig zolang men elkaars rechten maar accepteert. De mens wil vrij zijn om te doen wat hij wil in relatie tot zichzelf en de ander.

De voortgaande individualisering van de westerse samenleving wekt bij veel mensen dan ook de illusie dat we steeds vrijer en gelukkiger worden. Maar schijn bedriegt. Vrijheid is namelijk niet de afwezigheid van grenzen en beperkingen. Echte vrijheid kan alleen ontstaan door het vinden van de juiste grenzen en een verlies van onafhankelijkheid. Zo kan een relatie met de ander niet zonder een verlies van onafhankelijkheid.8 Alleen door de liefde wordt de kloof tussen subject en object, tussen het individu en de ander overbrugd. In de huidige morele toonzetting van individuele zelfontplooiing is de mens dan ook overgeleverd aan de leegte van het bestaan. Dr. W. Aalders (1909-2005) schrijft hier kernachtig over: “De moderne mens heeft het gezag van traditie, religie en moraal van zich afgeschud om zich vrij te noemen, doch hoe onzalig, verachtelijk, eenzaam en bedreigd is het leven buiten die bedijking.”9 Het is dan ook weinig verbazingwekkend dat zingeving in onze moderne tijd enorm belangrijk is geworden. Het individu is overgeleverd aan zichzelf en altijd op zoek naar zingeving. Het individu is onrustig aan het zoeken naar de diepste wortels van het bestaan.

Een vrijheid die slechts ogenschijnlijk is want men kan niet vrij zijn, liefde en geluk ervaren zonder zich te verbinden aan de Bron van vrijheid, liefde, geluk en moraal. De moderne mens denkt het juk van regels en kaders van zich te hebben afgeschud, maar heeft daarmee een last van eenzaamheid en leegheid over zich heen gehaald. Er is maar één Mens die de ander volmaakt liefhad als zichzelf. Zo lief dat Hij Zijn leven voor de ander gaf! Alleen in het volgen van Jezus Christus is de ware vrijheid en het ware geluk te vinden.


Noten
1 Zie www.novini.nl.
2 Marije Vlaskamp, 'China in rep en roer na negeren overreden kind’, Trouw, 19 augustus 2011
3 A.Kinneging, Geografie van goed en kwaad (Utrecht 2005) 60-62.
4 A.Th.van Deursen, De geest is meer dan het lichaam. Opstellen over geschiedenis en cultuur (Amsterdam 2010) 230.
5 P. Snabel (red.), CPB-rapport Individualisering en sociale integratie (Den Haag 2004) 12.
6 A. Kinneging, Geografie van goed en kwaad (Utrecht 2005) 180-184.
7 G. van den Brink, Oriëntatie in de Filosofie (Zoetermeer 2007) 310-314; C. Unen, Bij de gratie van de relatie (Delft 2009) 19,20.
8 T. Keller, In alle redelijkheid. Christelijk geloof voor welwillende sceptici (Franeker 2008) 66.
9 W. Aalders, Burger van twee werelden (Den Haag) 199.

Geert Kraaijeveld en Gert-Jan van Panhuis MA, redactieleden van Novini1

Dit artikel werd u aangeboden door: Wetenschappelijk Instituut voor de Staatkundig Gereformeerde Partij

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 maart 2012

Zicht | 98 Pagina's

Een samenleving van individuen

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 maart 2012

Zicht | 98 Pagina's