Spiritualiteit in bijbels en historisch licht

(3)

Kerk en liturgie

In het laatste hoofddeel van dit standaardwerk worden diverse thema's belicht onder het gezichtspunt van de spiritualiteit. De lijnen worden hier doorgetrokken naar de praktijk toe.

Drs. K. Exalto bijt de spits af Hij schrijft over Kerk en vroomheid. In dit hoofdstuk signaleert hij twee gevaren: een vroomheid los van de kerk of een kerk zonder vroomheid. Hij wijst op de onverbrekelijke relatie tussen de ware leer en de ware vroomheid. De Reformatoren zijn niet doorgeslagen in de richting van een onkerkelijk spiritualisme. Calvijn spreekt in zijn Institutie boek IV over de kerk als moeder. Iemand die buiten de kerk wil geloven is een afgezaagde tak gelijk. Hij kan nog wel even nabloeien, maar geen vrucht dragen. We moeten dan ook oppassen met negatieve kritiek aan het adres van de kerk. Exalto wijst op de Ned. Geloofsbelijdenis art. 28. Ik kan daarbij de vraag niet onderdrukken wat er te doen staat, als de daar genoemde kentekenen van de ware kerk niet langer meer aanwezig zijn.

Prof dr. M.J.G. van der Velden beziet de relatie tussen Spiritualiteit en liturgie. De Reformatie heeft een liturgische vernieuwing teweeggebracht. De gemeente gaat weer zingen. Er is weer onderwijs. De tucht begint te fianktioneren. De auteur verzuimt in dit verband te spreken van de leertucht. Hij ziet het gebed als hart van de reformatorische kerkdienst en het Avondmaal als het hart van de spiritualiteit. Ik zou hier liever denken aan de prediking. Volgens hem is de liturgie tot verdieping en versterking van het geloof Ik mis hier het begin: de werking van het geloof Ook vraag ik me af of het formulier van het H. Avondmaal er echt van uit gaat, dat allen deelnemen aan het Avondmaal (p. 354). Van der Velden meent dat de liturgie na de tijd van de Reformatie is gestold. Dezelfde woorden hebben nu een andere betekenis en roepen niet meer dezelfde beleving op. Ze zijn ook ontoegankelijk voor buitenstaanders. Het is goed dat de psalmen een vaste plaats houden ("de belijdenis mag de Schrift niet overheersen"), maar we moeten ook met nieuwe woorden zingen van het heil. Helaas gaat de schrijver voorbij aan de les van de geschiedenis in deze; juist het opening geven aan de gezangen voert doorgaans af van de Schrift èn de belijdenis!

Catechese en aktie

Dr. W Verboom richt zich op Spiritualiteit en geloofsonderricht. In zijn bijdrage staan leerzame opmerkingen waar de catecheet zijn winst mee kan doen. Hij stelt ook dat echte spiritualiteit zich niet laat organiseren, maar een geschenk is en blijft van de Heilige Geest. Anderzijds: "Ouders en leidinggevenden in de gemeente hebben de taak om een nieuwe generatie als kinderen van het verbond te leren dat verbond te beantwoorden. Vanuit zichzelf beantwoordt de mens dat ver­ bond niet. Hij moet het leren. Dat leren betekent zich bekeren, veranderen" (p. 358).

Ik zou hier toch meer nadruk willen leggen op de geestelijke doodstaat van de mens, die van nature een vijand van genade is. Hoe nodig is het om te (blijven) wijzen op het feit dat er tweeërlei kinderen des verbonds zijn en dat wij uit onszelf allen kinderen van Adam zijn.

Verboom prefereert de Heidelberger Catechismus boven het vragenboekje van Hellenbroek. Het eerste is spiritueel, de tweede geeft alleen informatie over spiritualiteit. De drie stukken van de Catechismus zijn volgens hem allerminst bedoeld als een systeem waarin het geloofsleven geperst moet worden. Ik laat deze opmerking voor rekening van de schrijver.

In een apart hoofdstuk gaat prof dr W.H Velema in op Spiritualiteit en aktie. Het is goed dat ook dit thema behandeld wordt. Ware spiritualiteit moet immers uit de vruchten blijken. Maar als onze aktiviteiten niet waarlijk spiritueel bepaald zijn, dan zijn het dode werken i.p.v. vruchten des Geestes.

Velema wil daarom dat we ons afvragen wat we beogen met onze aktie, uit welke bron we kracht putten en hoe we het volhouden. Óp pag. 375 spreekt hij over de verhouding van God, mens en naaste (incl. de schepping) onder het beeld van een driehoek. Enigszins onderbelicht is het bijbelse gegeven dat een mens, zelfs na ontvangen genade, vol zit met onwil, zelfbedoelen en arglistigheid. De auteur wil vooral een positieve boodschap brengen. In dat licht schrijft hij ook over zelfverloochening en zelfaanvaarding. We mogen onszelf beamen, niet in onze zondige zelfhandhaving, maar wel in ons door God geschapen zijn en ons door Christus verlost zijn. Velema gaat niet in op de vragen van een mens die nu juist worstelt met dat laatste.

Theologie en psychologie

Prof dr. W. van 't Spijker schrijft vervolgens over Spiritualiteit en theologie. Hij wil beide nauw met elkaar verbinden, zoals ook Voetius dat gedaan heeft. Een waar gelovige hoeft nog geen theoloog te zijn, zijn ervaring mag echter niet los komen te staan van Gods openbaring in Zijn Woord. En een theoloog moet spiritueel zijn in zijn hart en leven. In het begin van de kerkgeschiedenis is deze verbinding er nog. Aan het einde van de Middeleeuwen zet de vervreemding door.

De Reformatie brengt herstel, maar het is helaas van korte duur. Die ontkoppeling komt vandaag schrijnend aan het licht enerzijds in een maatschappijkritische theologie die walgt van persoonlijke vroomheid en anderzijds in een charismatische theologie die zich stelt boven Gods Woord.

Van 't Spijker eindigt met te zeggen dat de spiritualiteit in de theologie verborgen moet worden, zoals de vrouw deed met haar deeg in de drie maten meel (Mat. 13:33).

Heel interessant is de bijdrage van drs. B. Roukema-Koning over Spiritualiteit en psychologie. De schrijfster zoekt naar een integratie van beide en ziet die o.a. in de zg. contemplatieve psychologie. Het hart van de mens wordt daarin gezien als de diepste persoonskern. Het gaat erom de weg naar het (eigen) hart te vinden, los te komen van angst en zelfhandhaving en zo te worden tot een mens in vrijheid en verantwoordelijkheid voor elkaar. Deze psychologie staat echter buiten de hoofdstroom van de westerse academische psychologie. De auteur wijst dan op het psycho-analytische model van Sigmund Freud, waarin veel godsdienstige uitingen worden gezien als projectie van onbewuste driften en gevoelens, en vervolgens op het cognitieve model, waarin storingen op psychisch c.q. godsdienstig gebied worden herleid tot een verkeerd verwerken van aangereikte informatie. Zij meent dat beide modellen bruikbaar zijn, aangezien ze niet noodzakelijkerwijze verbonden zijn met atheïstische vooronderstellingen. Ik vind haar daarin wel wat erg onbevangen. Zelf lijkt zij vooral te kiezen voor de contemplatieve psychologie, die zich ook godsdienstig laat vertalen. Ze merkt op dat iemands relatie met God verbonden kan zijn met ervaringen van psychische groei en rijping.

De toepassing

Prof Velema geeft een praktische toespitsing van het thema in zijn opstel Spiritualiteit en persoonlijk geestelijk leven nu. Daarin zet hij de spiritualiteit in een pneumatologisch kaden Het gaat dan wel over de mens, maar niet èm de mens. In een vijftal punten geeft hij aan wat wezenlijk is voor gereformeerde spiritualiteit. Daarna spreekt hij over de verhouding van spiritualiteit en bevinding. Bevinding is méér dan beproefdheid (Rom. 5 : 5), zij is de afsterving van de oude mens en de opstanding van de nieuwe mens (Heid. Cat. Zondag 33). Tenslotte geeft hij een aantal waardevolle raadgevingen voor kerkgaan, bidden en bijbellezen.

Prof van 't Spijker is de hekkesluiter Zijn derde en laatste bijdrage heet Spiritualiteit en Spiritus Sanctus. Het is een theologische terugblik op het voorafgaande. Een aantal lijnen kunnen nu getrokken worden. Zo blijkt thans dat spiritualiteit, als het goed is, in trinitarisch licht staat. Het gaat om leven in vrijheid bij Gods Woord. Zonder gemeenschap met de kerk kan dit echter niet. Ook de schepping en de lichamelijkheid mogen niet vergeten worden. En tenslotte: spiritualiteit is een moment van de eeuwige vreugde.

Zo eindigt dit monumentale standaardwerk dat niet minder dan 480 pagina's beslaat.

Slotopmerkingen

We hebben uitvoerig stil gestaan bij de diverse onderdelen, omdat we van mening zijn dat dit boek het ten volle waard is.

Tenslotte nog enkele opmerkingen. Het bevreemdt enigszins dat er geen schrijvers zijn uit de Ger. Gemeenten, de Oud Ger. Gemeenten, de Ger. Gemeenten in Nederland en de kring rondom "Het gekrookte riet". Zijn die er niet? Of zijn ze niet aangezocht? De zaak waarover het in dit boek gaat lijkt toch alleszins te rechtvaardigen dat juist ook uit die richting, en niet alleen uit Hervormde, Gereformeerde en Chr. Gereformeerde richting medewerkers zouden zijn aangetrokken.

Ook is het jammer dat er door de schrijvers wordt gewerkt met verschillende definities van het begrip spiritualiteit. Zo ziet drs. B. Roukema-Koning daarin een veel wijdere inhoud dan vele andere scribenten.

Verder verdient het aanbeveling om in de spelling wat meer eenvormigheid aan te brengen, alsmede in het gebruik van aanhalingstekens.

Het boek is in een keurige vormgeving op de markt gebracht. De prijs is er dan ook naar.

Spiritualiteit. Onder red. van prof. dr. W. van 't Spijker e.a. Uitg. De Groot-Goudriaan, Kampen. Geb.; 480 pag.; prijs f95, —.

Krimpen aan den IJssel,

ds. C. Sonnevelt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen