Diakenen. Om u te dienen

(1)

Het is zo vertrouwd. De dominee preekt, bedient de sacramenten, catechiseert en bezoekt zieken. De ouderlingen doen huisbezoek, lezen preken en catechiseren wanneer er geen predikant is en bezoeken ook zieken. Samen met de predikanten geven ze leiding aan de gemeente. En de diakenen zijn er voor de armen. Maar wat de gemeente ervan ziet is doorgaans nogal anders. Ze behartigen kennelijk heel wat geldzaken, ook andere dan de puur diakonale. Ik vermoed dat niet weinigen onder ons dit beeld hebben van de taak van ambtsdragers. Zo komt het in ieder geval vaak over naar de gemeente. Of gaat het ook werkelijk zo toe in de praktijk?

In deze artikelen willen we vooral het werk van de diakenen wat meer van dichtbij beschouwen. Weten we eigenlijk hoe het diakonaat is ontstaan en dat de visie op het werk van diakenen lang niet bij allen gelijk is?

We zullen merken dat er sprake is geweest van verschuivingen in de taken en dat die ook heel goed zijn te verklaren. Toch willen we ons afvragen of de afstand tussen het bevestigingsformulier en de werkelijkheid soms niet wat groot wordt. Is de zakelijke diaken in de bouwcommissie (hij weet wat van de bouw), of in het bestuur van het bejaardenoord (hij heeft zo grote bestuurlijke talenten), of als penningmeester van de kerkfinanciën (hij werkt immers op het belastingkantoor) nog een ware afbeelding van de ambtsdrager uit het formulier die armen met een bewogen hart en troostelijke redenen uit het Woord Gods hulp bewijst? We zullen zien.

Bij de voorbereiding van deze artikelen heb ik me vooral laten leiden door de Schrift, onze liturgische formulieren en door een drietal boeken. Dat is "Het ambt der diakenen" van dr. H. Bouwman (1907), "De ge­ meente en haar diakonaat" van ds. D.J. Karres (1969) en "Zaaien op dankdag" onder redactie van A. Kooij en C. Trimp (1988). Met dank aan de volijverige bibliothecaris van de Theologische School die mij daarop heeft willen attenderen. En met zo mogelijk nog meer dank aan de jeugdvereniging die tot deze bezinning aanzette met haar vraag wat te vertellen over de diaconie. Het boek "Lof en Dienst" onder eindredactie van ds. . den Boer (1987) en het boek "Zichtbare liefde van Christus" onder redactie van D. Koole en dr. W. H. Velema (1991) kwamen te laat onder mijn aandacht om er mijn winst mee te doen.

De eerst diakenen

Maar weinig mensen onder ons zullen moeten nadenken over het ontstaan van het diakenambt. De geschiedenis van Handelingen 6 is overbekend en wordt ons bij iedere bevestiging van ambtsdragers in het formulier voorgehouden. Toch mag de vraag worden gesteld wat daar werkelijk plaats vond.

In de jonge kerk na Pinksteren was reeds een grote mededeelzaamheid gegroeid. Onbaatzuchtig brachten de meer weigestelden hun gaven mee en legden die aan de voeten van de apostelen, die ze op hun beurt uitdeelden waar dat nodig was. Vermoedelijk hebben vrouwen daarbij geholpen, zeker als de gaven bij behoeftige weduwen worden gebracht. Mannen mochten niet komen in de woning van vrouwen. Dit gaat de apostelen steeds meer tijd kosten en leidt hen voortdurend meer af van hun eigenlijke taak, de Woordbediening. Uit Handelingen 6 weten we dat er ook onrust ontstaat onder de Grieken. Dit zijn griekssprekende Joden die buiten Israël waren geboren, in tegenstelling tot de Hebreeën, die wel in Israël zijn geboren en de Hebreeuwse taal spreken. Deze Grieksen verwijten de Hebreeën dat hun weduwen achtergesteld worden. Dat kan volgeng de Kanttekening betekenen dat hun behoeftige weduwen werden overgeslagen, maar evengoed dat hun weduwen niet werden betrokken bij het rondbrengen van de gaven.

Het lijkt alsof deze aanleiding detwaalven herinnert aan wat ooit Jethro zijn schoonzoon Mozes aanraadt. Je hoeft niet alles alleen te doen. Draag gerust en deel van je werk over aan anderen die dat even goed kunnen. De apostelen kunnen zich dan weer volledig wijden aan hun hoofdtaak, het Woord Gods verkondigen. Dit is trouwens ook een goede raad voor onze predikanten. En zo gebeurt bij de apostelen. De gemeente kiest zeven diakenen en de Heere gebiedt er merkbaar zijn zegen over. Onder de eerste zeven diakenen vinden we de getuigende martelaar Stefanus en de in zijn prediking later rijk gezegende Filippus.

Mij is opgevallen dat men in Handelingen 6 nergens leest van een gebod des Heeren. Nee, de discipelen vermenigvuldigen, de Grieksen gaan mopperen, de apostelen roepen de gemeente samen (er staat de menigte van discipelen) en geven bevel zeven diakenen uit te kiezen (mannen staat er in feite alleen maar) en dit woord behaagde aan al de menigte. Er staat niet eens uitdrukkelijk bij dat ze de Heere gevraagd hebben. Verder valt ook op dat men niet leest van een soortgelijke instelling van het ouderlingenambt. In ieder geval is het diakenambt ouder, want eerder ingesteld. Later lezen we in de brieven van Paulus over leraars, ouderlingen en diakenen als vanzelfsprekende zaken, maar hoe de ambten zich geleidelijk ontwikkelden, laat zich moeilijk afleiden uit de Bijbel. Daarvoor zijn we in hoge mate aangewezen op andere bronnen.

De tafeldienst

De twaalven hadden gezegd: "Het is niet behoorlijk dat wij het Woord Gods nalaten en de tafelen dienen". Bij deze tafelen kunnen we ons het volgende voorstellen. De predikende apostel zit op een gestoelte, wellicht wat verhoogd, en voor hem - "aan zijn voeten" - staat een tafel aangericht. Op die tafel leggen de rijken hun gaven neer en van daar worden ze uitgedeeld. Aan de tafel wordt dan een liefdesmaal gehouden, een vriendelijke maaltijd, waarbij de armen worden onthaald en van de tafel mogen meenemen naar huis. Van die tafel wordt ook aan de huizen bezorgd, zoals we al vernamen.

De tafeldienst heeft iets moois. Rijken geven niet aan de armen, maar aan de Heere. En de behoeftigen hoeven het niet aan te nemen van de rijken, maar zij ontvangen het van de tafel des Heeren.

Aan het eind van zo'n bijeenkomst wordt dan het Heilig Avondmaal gehouden, of misschien er aan voorafgaand. Het liefdesmaal en het Heilig Avondmaal waren wel onderscheiden, maar stonden toch in nauw verband met elkaar. Veel wijst er op dat de diakenen ook bij beide werden ingeschakeld, zeker in het begin. Aan de liefdestafel is de diaken sociaal en maatschappelijk bezig en aan de Avondmaalstafel liturgisch. Resten van de aanvankelijk nauwe relatie vinden we nog steeds terug in de hedendaagse Avondmaalspraktijk. Nog altijd brengen de deelnemers een (nu geldelijke) gave mee naar de Verbondsdis en de opbrengst van deze inzameling is voor de diakonie. Een sprekend voorbeeld is verder wat me werd verteld over de Gereformeerde Gemeente van Rotterdam-Centrum. Als daar tussen twee tafels de wijnkannen moeten worden bijgevuld, gebeurt dat door diakenen.

Het Nieuwe Testament geeft overigens weinig of geen aanleiding op de liturgische taak van de diaken erg op de voorgrond te plaatsen. In tegendeel, in Romeinen 12 wordt hun bediening nader aangeduid met uitdelen en barmhartigheid doen, wat alleen wijst op de sociale en maatschappelijke taak

Het bevestigingsformulier noemt ze daarom "behulpsels om de armen en ellendigen in nood te helpen".

Gouda,

J. Blaauwendraad.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen