Mr. Isaäc da Costa

RONDKIJK

Op 28 april 1960 is het honderd jaar geleden dat Mr. Isaac da Costa werd begraven in de Nieuwe Kerk te Amsterdam, dezelfde stad waar hij 14 januari 1798 uit Portugees-Israëlitische ouders werd geboren. Mr. Isaac da Costa staat bekend als dichter, hoewel de letterkundigen van onze tijd niet veel waarde aan zijn dichterlijke kwaliteiten hechten. Om zijn poëzie goed te begrijpen, dient men wel enige kennis te hebben van zijn theologische en staatkundige denkbeelden. Als Nederlands dichter van naam rust zijn stoffelijk overschot evenwel niet ver van het graf van Vondel. Als we bij de herdenking van de honderdste sterfdag van Da Costa een ogenblik stil staan, komen we als vanzelf terecht bij het Reveil, de geestelijke opwekking, die in het begin van de negentiende eeuw een groot deel van Europa met nieuw geestelijk leven bezield heeft. De oorsprong van deze beweging is in Gèneve te zoeken; vanuit Zwitserland verspreidde de beweging zich over Europa. Oorspronkelijk droeg deze reformatorische beweging een piëtistisch karakter; twee mannen uit Engeland en Schotland, n.1. de calvinisten Richard Wilcox en Robert Haldane hebben meer zuiverend en veredelend op deze beweging ingewerkt. Er werd door hen meer nadruk gelegd op de fundamentele waarheden der Gereformeerde Reformatie, waardoor de leer van verkiezing, erfzonde, verzoening, wedergeboorte, bekering en genade weer werd verkondigd. Bij dit Reveil in het buitenland hebben zich uitnemende mannen aangesloten, van wie we noemen Cesar Malan, Merle d' Aubigné e.a. Uit Zwitserland en Frankrijk kwam het Reveil ook in Nederland; Mr. Willem Bilderdijk, Mr. Isaac da Costa, Capadose, Willem en Dirk van Hogendorp, Elout van Soeterwoude e.a. werden er door geinspireerd.

Om nu van Da Costa in dit korte bestek iets te vertellen — hij studeerde te Amsterdam en Leiden en promoveerde in 1818 in de rechten en 1821 in de letteren. Bij zijn studie kwam hij in aanraking met Mr. Willem Bilderdijk, die het middel tot zijn bekering werd. Op 20 oktober 1822 werd hij door ds. Egeling in de Pieterskerk te Leiden gedoopt. Na zijn overgang uit het jodendom ging van deze man een bezielende kracht uit; reeds een jaar na zijn doop (1823) verscheen van hem het bekende geschrift „Bezwaren tegen de geest der eeuw" waarin hij optornde tegen de liberale denkbeelden, die in de Revolutie hadden gezegepraald. Zijn krachtig en levend geloof maakte hem tot de strijdbare figuur tegen allen, die de Christus der Schriften aantastten. In de daarop volgende jaren heeft hij met grote beslistheid en door zijn rotsvaste geloof positie gekozen tegen de toen heersende richtingen en theologie en kerk, o.m. de Groninger richting met Hofstede de Groot, de Tubinger School met Strauss en de moderne richting met Scholten. Op drie hoofdwaarheden werd de nadruk gelegd: de godheid van Christus, Zijn plaatsvervangend lijden en sterven en de goddelijke ingeving der Heilige Schrift.

De betekenis van Da Costa ligt in zijn persoonlijk geloof. Met de Afscheiding is hij niet meegegaan, al zag hij daar bij ogenblikken een werk Gods in en al had hij met mannen als Brummelkamp e.a. innige vriendschapsbanden. Ook zijn er nog eens plannen geweest om een seminarie op te richten tot opleiding van predikanten waar echter nooit iets van is gekomen. In de kerkelijke strijd heeft hij een apart standpunt ingenomen, wat in de kring van zijn vrienden — hoe nauw ze ook aan elkaar verbonden waren — veel verontwaardiging heeft verwekt. Stond hij aanvankelijk achter zijn intieme vriend mr. Groen van Prinsterer, later kwam hij op een tegengesteld standpunt te staan. Groen behoorde n.1. tot een van de zeven Haagse heren, die in 1842 een adres richten aan de Hervormde Synode met betrekking tot de belijdenisschriften in de kerk, waarin een duidelijke verklaring werd verlangd t.a.v. de formulieren van Enigheid en meer andere zaken. Toen de synode hierop afwijzend beschikte, verscheen van deze heren een uitvoerig geschrift gericht aan het kerkvolk, waarin de houding van de synode werd gelaakt. Da Costa was het daarmee niet eens; hij liet in 1843 een brochure verschijnen getiteld: „Rekenschap en gevoelens", waarmee hij eigenlijk de tegenstanders, de mannen van de Groninger richting, in de kaart speelde. Da Costa stond op het standpunt om het kwaad in de kerk te laten uitzieken, tegenover de z.g. medische weg die Mr. Groen v. Prinsterer wilde.

Hoewel dit te betreuren is, neemt het niet weg of er is van deze man van het Reveil een enorme invloed uitgegaan. Vooral zijn bijbellezingen hebben veel zegen gebracht. In zijn huis te Amsterdam verzamelde hij zijn vrienden, en hij hield ook wel wekelijks openbare voorlezingen, soms voor een talrijk gehoor. Om zijn krachting getuigenis van het geloof in Jezus Christus kreeg hij vele tegenstanders en hoewel zijn vrienden meer dan eens hebben gepoogd dat hij tot buitengewoon hoogleraar zou worden benoemd werd hij telkens van een proffessoraat uitgesloten. Wel was hij in het laatste tijdperk van zijn leven docent aan het seminarie van de Vrije Schotse Kerk te Amsterdam. Da Costa is — met de gebre-

ken die hij had — een geloofsheld geweest die het aandurfde tegen de hoogmoedswaan van zijn tijd te velde te trekken. Als we daarop zien kenmerkt onze tijd zich in een slapheid en beginselloosheid en ontbreken ons helaas de mannen die gestaald door een vurig geloof voor de rechten des Heeren en de handhaving van Zijn geboden pal staan. Het stoffelijk overschot van Isaac da Costa rust nu reeds een eeuw in de Nieuwe Kerk te Amsterdam. Door hem is in Christus de vervulling van de profetiën erkend en krachtig beleden en van hem kan gezegd worden wat Jezus van Nathanaël zei: „Zie, waarlijk een Israëliet in welke geen bedrog is."

Ik heb nu nog enige brieven te beantwoorden o.m. van een vriend uit Vlissingen, naar aanleiding van mijn vorig artikel over „Heidens gedoe". Ik heb daarin geschreven dat de franse vlieger Michelin voor het opstijgen enige malen rond zijn vliegtuig liep, om de boze geesten te verdrijven. De briefschrijver die in militaire dienst vaak op een vliegveld is geweest vermeld, dat hij vaak gezien heeft dat vliegers alvorens de lucht in te gaan rond het vliegtuig liepen om te kontroleren of er geen sabotage in het spel was. Dat is mij bekend, maar Michelin deed het (naar ik ergens heb gelezen) in hoofdzaak als een soort voorbehoed-middel. Daarom heb ik dit er bij aangehaald. Dan kreeg ik nog een brief van een verpleegster die mij schreef dat het in de Hervormde kerken voorkomt dat predikanten bij zieke en oude mensen die niet meer naar de kerk kunnen het H. Avondmaal thuis bedienen. Zij vraagt of dit geoorloofd is. Ik kan daar in 't kort op antwoorden; wanneer „de kerk thuis" gehouden wordt, d.w.z. wanneer de kerkeraad en enige leden daarbij vertegenwoordigd zijn dat er dan volgens mij geen bezwaar tegen is. De „Kerk" kan overal zijn, zelfs in scholen en spelonken, denk aan de catacomben tijdens de vervolging in Rome. Over het „hoe"; d.w.z. of de deelnemers(sters) er recht op hebben valt moeilijk te oordelen. Gewoonte mag het m.i. nooit worden, wel uitzondering.

Misschien kom ik er later nog eens op terug.

(R.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen