Individualisering kenmerkt de maaltijd in onze tijd

De opkomst van de snackcultuur
Vroeger at de gewone man zo mogelijk drie maaltijden per dag thuis en heel af en toe buiten de deur. Na 1950 veranderden onze eetgewoonten door de opkomst van de snack – het snelle eten. Mensen konden het zich permitteren om steeds gemakkelijker en sneller en steeds vaker buitenshuis te eten of eten te halen.
Nog altijd leggen mensen de koppeling tussen contact en maaltijd. Is er iets te vieren, dan regelen ze een maaltijd, thuis of bij de Chinees. Ben je verliefd, dan ga je samen uit eten. Als je contact met de buren wilt krijgen, organiseer je een straatbarbecue.
In de kern is er toch iets veranderd. Het normale, dagelijkse eten en drinken is door de snackcultuur een individualistische bezigheid geworden. De sociale bezigheid – samen om een tafel zitten tijdens een maaltijd – staat onder druk.

De maaltijd als sociale gebeurtenis
De maaltijden waren altijd de leerscholen van beschaving. Dieren eten de hele dag, vallen aan wanneer ze trek hebben. Het beest met de grootste mond krijgt het meeste voedsel. Het beest dat zijn eigen voedsel niet kan veroveren, gaat dood. Mensen leerden daartegenover rondom de maaltijd de basis van sociaal gedrag. Denk daarbij aan:
- helpen voorbereiden van de maaltijd
- helpen afruimen en schoonmaken
- leren wachten op een gezamenlijk begin en einde van de maaltijd
- op de plaats blijven zitten
- dankbaar genieten van het voedsel
- wie niet zelf kan eten (kleintjes, gehandicapten, ouderen, zieken) helpen bij het eten en drinken
- eerlijk delen van het voedsel, ook van wat lekker en misschien niet voldoende aanwezig is
- (leren) eten wat de pot schaft
- aandacht geven aan elkaar en aandacht vragen van elkaar
- luisteren naar elkaar zonder door elkaar heen te praten of te schreeuwen
- dreigende conflicten beheersen; ergernissen aan elkaar in goede banen leiden
- tafelmanieren die bij eten en drinken horen in acht nemen
- beteugelen en kanaliseren van lusten (hebzucht, schransen)
- gasten hartelijk bedienen en te woord staan
- vormgeven aan het christelijk geloof rondom de maaltijd
Je kunt het in een paar woorden samenvatten: samen eten rondom de tafel bood warmte en leerde discipline. Gezamenlijke maaltijden waren bron van broodnodige vitaminen, lichamelijk en psychologisch! De sociale vaardigheden die je bij de maaltijd leerde, had je ook nodig in het maatschappelijk functioneren

De gezamenlijke maaltijd verdwijnt
Als mensen al ontbijten, doen ze dat meestal alleen en gehaast. Slechts in gezinnen waar de ouders geen baan buitenshuis hebben of gunstige werktijden hebben, is er soms nog sprake van een gezamenlijk ontbijt. Sommigen ontbijten in de auto of op de fiets.
De lunch brengen bijna alle gezinsleden buitenshuis door, op school of bij de baas. Meestal is dat een maaltijd in tien minuutjes en veel mensen nemen er niet eens pauze voor. Ook de lunch is dikwijls versnackt en de kantines in bedrijven en op scholen werken daaraan mee.
De avondmaaltijd thuis is chaotisch. De één komt te laat voor de maaltijd en de ander gaat vroeg weg. De fast-food-industrie bedient de haastige en onregelmatige eters met snelle producten. De magnetron doet het werk. Mensen nemen geen tijd meer om de dagelijkse warme maaltijd rustig voor te bereiden. Moderne huisvrouwen laten hun dagelijks voedsel niet meer wellen, trekken, sudderen of stoven en koken geen pap. In maximaal een halfuur moet het eten op tafel staan. De warme maaltijd wordt bovendien verstoord door de elektronica: radio, TV, mobieltjes. Zelfs in de weekenden komt het er in veel gezinnen maar twee keer van om echt samen te eten en dan nog zo makkelijk mogelijk (soep, patat).
De maaltijd is hierdoor in veel gezinnen geen ontmoeting en sociale leerschool meer. Het is slechts het moment om calorieën in je mond te stoppen. Dat kan in de snackbar of kantine of op straat net zo goed. Of dat kan thuis de hele dag door ook, zonder aan tafel te zitten. Maaltijden kunnen afgeschaft worden en vervangen worden door individueel eten wanneer je trek hebt.

Hoe erg is het?
Waarschijnlijk wordt in ongeveer 50 procent van de huizen niet meer dagelijks de pan op tafel gezet. In veel gezinnen is geen huiskamertafel meer, omdat ze toch op de bank voor de televisie eten. Wat zijn de gevolgen? Mensen worden te dik (permanent snoepen verzadigt niet, fast-food-producten zijn ook dikmakers). En: mensen verliezen sociale vaardigheden. De pijlers onder een samenleving zijn taal, religie en eetgewoonten. (Ook) de laatste pijler wordt nu ondermijnd. Kun je, als je de pijlers onder een beschaving wegslaat, de beschaving zelf nog redden?

Drie tegenbewegingen
- De eerste tegenbeweging is de voedingsesthetiek. Er is veel belangstelling voor leuke recepten, lekker koken, mooi gedekte tafels, in bladen, op internet, voor radio en TV. Wat is hiervan de echte invloed op eetgewoonten? Die is waarschijnlijk gering. Af en toe, bij feestelijke gelegenheden, als er ook nog gasten zijn, sloven mensen zich uit en richten ze een prachtig diner aan. Dat is compensatiegedrag. De dagelijkse, gezellige gezinsmaaltijd wordt er niet door gered. Wat heb je aan een culinair hoogtepunt eens in de zoveel maanden?
- De tweede tegenbeweging is de verwetenschappelijking van de eetcultuur. We kunnen veel over voeding napluizen in literatuur of op internet. We lezen wat cholesterol met onze gezondheid doet. Bij een deel van de mensen leidt dit tot meer bewuste keuzes voor wat ze eten. Soms voert het tot fanatisme. Anderen trekken zich overigens niets aan van de gezond-eten-adviezen. Ze proppen zich vol met ongezondheid. Als ze echter tot inkeer komen, zijn er weer vele wetenschappelijk onderzochte afslankmethoden.
Wetenschap is echter eenzijdig. Een fantasievoorbeeld: als voedingsdeskundigen constateren dat kinderen te veel chips en chocola eten, kunnen ze een pleidooi voeren voor vetarme chips en chocola met minder suiker. Vervolgens willen ze chips en chocola verrijken met vitamines en ze goedkoper maken dan ongezonde chips en chocola. Dat klinkt logisch. Toch is het het paard achter de wagen spannen. Veel kinderen leren namelijk thuis niet meer gezond te eten. Dát is het probleem.
- De derde tegenbeweging is protest. Omdat maaltijden verslonzen en vaak slechts de lichamelijke eetbehoeften bevredigen, komen de gezinsleden emotioneel te kort. Wat zie je vervolgens gebeuren? Een deel van de mensen gaat de groeiende innerlijke leegte door gemis aan emotionele betrokkenheid compenseren door ongezond veel te snoepen en te drinken. Dat biedt dan een beetje troost. Sommige mensen krijgen echte eetproblematiek. Over Anorexia Nervosa (bijna niets eten) en Boulimia Nervosa (veel te veel eten) valt veel te zeggen. Eén aspect is dit: ze zijn een tot verslaving geworden protest tegen een materialistisch-rijke en liefde-arme cultuur. Zowel AN- als BN-patiënten zijn vervreemd van de gezelligheid en de discipline van het gezamenlijke eten.

Aandachtspunten voor ons
Waarom zouden wij weerstand bieden aan de snackcultuur en de ontmanteling van de maaltijd in het gezin? Gemeenschap moet het kernwoord van de maaltijd blijven; dat hoort bij beschaving en bij de christelijke levensstijl.

1 Met God: De praktijk bewijst dat gezinsmaaltijden de belangrijkste punten zijn in het gezin van huisgodsdienstoefening. Die koppeling is niet alleen praktisch, maar kent ook een lange traditie.

2 Met elkaar: Regelmatig samen aan tafel gezond eten, is zowel voor ons lichaam als voor ons psychisch welzijn belangrijk. Het is belangrijk voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. We leren hen zo ook structuur aan te brengen in het dagelijkse levensritme. We moeten overigens in gezinsoverleg wel keuzes maken om maaltijden tot een succes te maken (geen mobieltjes aan onder het eten...; ook vader moet vroeger thuis komen...)

3 Met anderen: Laten we de waarde van het samen eten ook inzien als het om mensen gaat buiten het eigen gezin. Gastvrijheid is een deugd. Juist in de zorg voor ouderen en zieken kan het goed zijn om bij hen niet even op de koffie te gaan, maar om samen met hen te eten.

Extra service
Een idee is om scholen de kinderen een goed ontbijt en een warme maaltijd te laten aanbieden. Dat gebeurt al (vaker) in het buitenland. Het gevolg is wel dat het eten in de huizen nog verder zal versloffen. Zomaar een berichtje van internet bevestigt de tendens om de warme maaltijd naar buiten het gezin te verplaatsen. Timpaan Kinderopvang uit Friesland biedt warme maaltijden aan op verscheidene kindercentra. Dat doet ze met de volgende tekst:
„Hoewel warm eten op een kindercentrum nog niet vanzelfsprekend is, biedt het veel voordelen voor zowel ouders als kinderen. Na een drukke werkdag is het prettig om te weten dat je kind al heeft gegeten. Daardoor verdwijnt het stressmoment rond de avondmaaltijd en is er meer tijd om nog iets leuks te gaan doen.
Met de start van deze nieuwe dienst kunnen kinderen nu naar keuze, één of meerdere dagen per week, gezamenlijk een gezonde warme maaltijd nuttigen. Zo spelen ze niet alleen samen, maar leren ze ook gezellig met elkaar eten en andere smaken te proberen. Zien eten, doet eten!

Samen eten is moeilijk geworden
Er doen nog veel ouders hun best om in elk geval voor een gezamenlijke warme maaltijd te zorgen. Ze klagen helaas regelmatig dat de maaltijden bij ons nooit gezellig zijn. Er is zoveel ruzie aan tafel! Dat kan kloppen. Aangezien de gezinsleden vaak niet thuis zijn en, als ze thuis zijn, vooral alleen op hun kamer achter hun computer zitten, is de gezamenlijke maaltijd de enige ontmoeting die ze met elkaar hebben. Bovendien is die maaltijd op het tijdstip waarop iedereen het meest moe is van de hele dag. Is het verwonderlijk dat er dan vaak ruzie gemaakt wordt? Eventuele ergernis aan gezinsleden komt tijdens het eten boven en als je die er niet direct uitgooit, kan het al niet meer, want dan gaat het gezin weer uit elkaar. Dit is niet alleen de schuld van kinderen, ouders doen er zelf aan mee. Omdat ook voor hen de maaltijd dikwijls slechts de enige gelegenheid is waarbij ze hun kinderen spreken, proberen ze soms iets te nadrukkelijk op te voeden. Dat werkt dan weer averechts. Bovendien hebben ouders soms te hoge verwachtingen van de gezamenlijke maaltijd. Het móet gezellig zijn, terwijl de werkelijkheid druk en chaotisch is. Dat leidt tot gefrustreerde reacties van ouders op de tafelmanieren van hun kinderen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen