Buiten onze grenzen

GEEN PERESTROIJKA VOOR ROEMENIË

Vorige week werd bekend dat Roemenië per 2 juli van dit jaar niet langer de status van „meest begunstigde handelspartner van de Verenigde Staten" zal genieten. De Roemeense regering zelf maakte bekend niet te zullen vragen om verlenging van deze status na 2 juli. Het verlies dat de Roemenen hierdoor zullen lijden wordt geschat op 200 miljoen dollar per jaar! De oorzaak ligt in het feit dat het Amerikaanse Congres voorwaarden aan deze handelsconcessie verbindt op het gebied van de mensenrechten. Er was de laatste jaren vanuit de Verenigde Staten al vaker kritiek geuit op het mensenrechtenbeleid van de Roemeense leider Ceausescu. Enkele jaren geleden trad zelfs de toenmalige Amerikaanse ambassadeur in Boekarest boos af toen de regering Reagan besloot de status ten aanzien van Roemenië toch nog te handhaven. Het feit dat de Verenigde Staten Roemenië zo lang, sinds 1975, deze speciale handelsstatus verleenden, had te maken met Roemenië's onafhankelijke opstelling binnen het Warschaupact. Zo was Ceausescu in 1968 de enige Oostblokleider die de inval in Tsjechoslowakije veroordeelde! Verder riep hij nog in 1985 het Warschaupact op om de militaire kracht met tien procent te verminderen en pleitte hij voor , , ontspanning" in Europa. Deze lijn in de buitenlandse politiek is wat achterhaald door de veranderde opstelling van de Sovj et-Unie en het gesloten INF-akkoord. Bovendien begint het er steeds meer op te lijken dat Roemenië's onafhankelijke politiek wel erg grote offers vraagt van de eigen bevolking. Het persoonlijk bewind van de familie Ceausescu dreigt te ontaarden in een soort , , neo-stalinisme" waarbij de mensenrechten, als de vrijheid van godsdienst, steeds meer met de voeten worden getreden. Dat hiertegen verzet aan het groeien is, bleek eind november vorig jaar toen er in de grote stad Brasov ernstige onlusten uitbraken waarbij wel twintigduizend arbeiders betrokken waren.

VERSNELDE AFLOSSING WESTERSE SCHULD

De eigen lijn in de binnenlandse politiek van Roemenië ontstond in de jaren 1965-1970 toen het land zich met succes verzette tegen de Sovjet-plannen om het Roemeense landbouwpotentieel verder te ontwikkelen en Roemenië te maken tot de graanschuur van de COMECON. Hier tegenin koos de Roemeense regering juist voor een economische ontwikkeling waarbij Roemenië een sterke en vooral van het buitenland onafhankelijke industrie moest opbouwen. Deze economische politiek kreeg de van de president afgeleide naam: , , Ceausisme". In de loop van de jaren zeventig kreeg ook Roemenië te maken met de gevolgen van de oliecrisis, die al spoedig uitliep op een economische crisis. Zo had Roemenië eind 1980 een buitenlandse schuld van twaalf miljard dollar!

Er werd overleg gevoerd met het Internationale Monetaire Fonds (IMF), waarbij Roemenië gedwongen was, wilde het nog kredieten ontvangen, om bepaalde veranderingen in de economie door te voeren. Al in 1981 werden maatregelen genomen als beperking van het consumentenkrediet, energiebesparing en instelling van distributie voor bepaalde voedingsmiddelen als olie, suiker, meel en rijst. In 1984 wees Ceausescu het „diktaat" van het IMF af en weigerde alle verdere door het IMF gevraagde maatregelen te nemen. Daarbij viel men terug op de eerder gekozen lijn van volstrekte onafhankelijkheid ten opzichte van het buitenland. Elke versoepeling in de economische structuur werd afgewezen, terwijl door verkeerde keuzes de economie juist steeds meer schade opliep. Dat de terugbetaling van de buitenlandse schuld voor de Roemeense regering een ware obsessie werd, past helemaal in dit beeld van streven naar autarkie op economisch terrein. Alle andere doelstellingen moesten wijken voor het plan om in een versneld tempo deze schuld kwijt te raken en zo alle buitenlandse bemoeienis uit te sluiten. Alle nadruk viel daarbij op de export, terwijl men tegelijkertijd poogde om de import vanuit het Westen zoveel mogelijk terug te brengen. Dit alles ging zo geforceerd dat er binnenlands dramatische tekorten aan energie en voedsel ontstonden. Eind 1986 werden in Roemenië opnieuw een aantal maatregelen afgekondigd die er op gericht waren te bezuinigen op het energiegebruik. Een belangrijk deel van de beoogde energiebesparing moest daarbij door de huishoudens worden opgebracht. Dat betekende niet alleen regelmatig stroomonderbrekingen, maar ook een verbod op het gebruik van huishoudelijke apparaten als koelkasten, stofzuigers en wasmachines. Bovendien moest het aantal lampen per woning drastisch worden beperkt en werd het verboden in meer dan één kamer het licht aan te hebben. De verwarming moest op een ongekend laag pitje worden gezet en de straatverlichting moest grootdeels uitblijven. Als laatste in deze trieste rij wil ik nog noemen dat vanaf begin 1987 ook een verbod op particulier autoverbruik werd ingesteld.

EEN HARDE WINTER

Zo was begin vorig jaar het levenspeil aanzienlijk gedaald, zowel wat betreft de lonen als wat betreft het verzorgings- en voorzieningenniveau. Babyvoedsel, melk, boter, eieren, vlees en suiker waren amper meer te bemachtigen. Daarnaast leidde de energieschaarste soms tot dramatische situaties. Toch kondigde de regering aan het begin van deze winter opnieuw beperkingen af wat betreft het energiegebruik. Zo maakte ze eind vorig jaar bekend dat de bevoorrading van gezinnen en andere „niet-produktieve" consumenten opnieuw met dertig procent zou worden verlaagd! Volgens Westerse deskundigen is het nu toegestane energiegebruik net genoeg om in een gewone woning per dag twee of drie uur de verlichting aan te hebben, als daarnaast dan alle ander stroomverbruikers uit blijven. En een gemiddeld gezin hier zou met de in Roemenië gehanteerde gaslimiet nog geen week toekomen. Bovendien moet iedereen die de limiet met meer dan vijf procent overschrijdt een hoge boete betalen. Om de controle „efficiënter" te laten verlopen, staan de elektriciteitscentrales al meer dan twee jaar onder militair bestuur. Elk moment van de dag of nacht kunnen controleurs langs komen om het verbuik te controleren.

Ook aan het straatbeeld is te zien dat Roemenië een schaarste-economie heeft gekregen. Een journalist die er een week rondreisde schrijft: „Wanneer ik onze gehuurde Dahca de eerste middag in de buurt van ons hotel neerzet, valt me op dat van veel auto's in de omgeving de ruitenwissers ontbreken. Een schaars artikel. Om te voorkomen dat andere automobilisten de ruitenwissers zullen stelen, nemen mensen ze mee naar binnen." En vanwege de kou hebben de mensen overal in openbare gelegenheden hun jassen aan en hun bontmutsen op. Over de voedselsituatie in de winkels geeft hij o.a. het volgende beeld: , , Varkenskoppen, varkenspoten en salamiworsten zijn de enige vleeswaren die ik gedurende zeven dagen in de Roemeense winkels heb zien liggen. Kenmerk van winkels waar dat vlees lag: er stonden lange rijen voor. Tot dertig meter toe." Een andere landgenoot die Roemenië onlangs bezocht, schrijft: , .Arbeiders die de hele dag in een soms beijzelde fabriekshal hebben doorgebracht, kunnen hun huiskamer 's avonds niet warmer stoken dan een graad of negen". Zo wordt in Roemenië op rigoureuze wijze het peil van de binnenlandse bestedingen geknepen. Er wordt zo weinig mogelijk geïmporteerd en nieuwe investeringen worden ook nauwelijks meer gedaan. Onder het mom van onafhankelijkheid wordt het levens­ peil tot een onaanvaardbaar minimum teruggebracht.

OPSTAND IN BRASOV

Midden november vorig jaar bereikten het Westen berichten over ernstige onlusten in Roemenië's op één na grootste stad: Brasov. Uit verslagen van ooggetuigen werd duidelijk dat het hier om meer ging dan een plaatselijk incident. Er was sprake van openlijke kritiek op de rol van de communistische partij en op die van Ceausescu in het bijzonder. Het begon in de vrachtwagenfabriek Rode Vlag waar partijfunctionarissen de arbeiders kwamen vertellen dat ze de plancijfers niet hadden gehaald. Dat betekent in Roemenië: een korting op het salaris en vaak verplicht overwerken. Het is namelijk gebruikelijk dat arbeiders tot dertig of zelfs vijftig procent van hun loon niet krijgen als de plancijfers niet worden gehaald. Aangezien die altijd erg hoog zijn gesteld, komt het dus maar zelden voor dat arbeiders hun volledig loon ontvangen. De arbeiders ontstaken in woede en de direktie haalde in nood de politie erbij. Toen die in een vrachtwagen verscheen, werd deze in brand gestoken. Vervolgens marcheerden de arbeiders op naar het centrum. Onderweg kregen ze versterking van arbeiders uit twee andere fabrieken. In het centrum gekomen hieven de demonstranten leuzen aan als „Weg met de partij" en , , Dood Ceausescu". Vervolgens vielen ze het stadhuis en het hoofdkwartier van de communistische partij aan, waarbij twee politiemannen werden gedood en gebouwen in brand werden gestoken. Pas na zo'n zes uur slaagde de politie met behulp van het leger erin aan de grootscheepse onlusten, er waren wel twintigduizend arbeiders bij betrokken, een einde te maken. Deze onlusten maken duidelijk dat er onder de Roemeense bevolking wel verzet leeft tegen het bewind van Ceausescu.

Toch kunnen we niet verwachten dat het tot een georganiseerd verzet tegen het bewind zal uitgroeien. Een intellectueel die anoniem wenste te blijven, merkte tegenover een journahst op: „Het Roemeense volk is passief, ingeslapen. En dat komt doordat het leven hier te moeilijk is, het is te koud, het kost te veel energie om aan de beno­ digde levensmiddelen te komen. Niemand is nu in staat om actief te worden, de kracht, de vitaHteit ontbreekt Verder is er om te beginnen een minimum aan democratie nodig, willen we een stap verder kunnen zetten. En een samenwerking tussen arbeiders en intellectuelen, zoals in Polen, is hier voorlopig niet mogelijk. . .”

VERKRAMPT „NEO-STALINISME"

In januari vierde Ceausescu grootscheeps zijn verjaardag of er niets aan de hand was in het land. In de Roemeense pers werd een stuk persoonsverheerlijking opgevoerd, dat doet denken aan de tijd van het bewind- Stalin in de Sovjet-Unie. Men ontzag zich zelfs niet om vervalste gelukstelegrammen van Westerse staatshoofden te pubhceren en in de krant viel o.a. te lezen: , , Het gehele Roemeense volk bewijst hulde en drukt zijn diepe dankbaarheid uit tegenover kameraad Nicolae Ceausescu, secretaris-generaal van de partij, president van de republiek, de geliefde zoon van het volk, de buitengewone revolutionaire strijder, held onder de helden van de natie, architect van het moderne Roemenië, enz. enz. . ." Bovendien wordt het bestuur steeds meer een familiekliek, waar ook zijn vrouw, enkele zonen en andere familieleden hoge functies in staat en partij kregen toegeschoven. De al eerder geciteerde Roemeen merkt hierover op: „In de top van de partij en de regering is er slechts een handvol intelligente mensen, maar die spelen het spel van Ceausescu mee. Kritische geesten ontbreken, want alle functionarissen zijn geselecteerd op hun middelmatigheid, op hun onvoorwaardelijke trouw aan de machthebber en dat zijn meestal niet de moedigsten.

Het systeem zorgt ervoor dat onafhankelijk en creatief denkende mensen ver van invloedrijke posities worden gehouden " (Parool 20-2-'88) Het valt te begrijpen dat de Sovjet-leider Gorbatsjov met zijn plannen voor herstructurering van de economie erg populair is onder de Roemeense bevolking. Voorlopig lijkt die beoogde perestroijka er voor Roemenië helaas nog niet in te zitten.

Leusden

H. Lenselink

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen