Isaac da Costa

(i) Onder de mannen van het Reveil, heeft Da Costa een belangrijke plaats ingenomen. Was Bilderdijk de „vader" van het Reveil, Da Costa heeft men genoemd de „held" van genoemde beweging. Krachtig heeft hij gestreden tegen de geest van die tijd, tegen het zelfgenoegzame liberalisme. In hem brandde het vuur van de Oosterling. Hij is wel in Nederland geboren, maar was zeker geen nuchtere Nederlander. Zelf zegt hij het zó:

„Neen, ik ben geen zoon der lauwe Westerstranden, Mijn vaderland is waar de zon ontwaakt, En als de gloed der Libiaanse stranden, Zo is de dorst der dichtkunst, die mij blaakt".

Zijn voorvaderen hadden in Spanje gewoond'. Ze waren daar heen getrokken, direct na de Babylonische ballingschap. Ze hadden dus niet meegedaan aan de kruisiging van de Heiland op Golgotha. Een feit, later door Da Costa met dankbaarheid vermeld. Daar in Spanje hadden deze Joden verkeerd met hoogadellijke edellieden. De familie Da Costa behoorde dan ook tot de aristocratie van de Portugese Joden. Iets van de trots, iets van het superieuriteitsgevoel van de aristocratise Israëliet, was ook in Isaac.

Een begaafde jongen

Isaac da Costa werd geboren op 14 jan. 1798 in de stad Amsterdam. Eersteling van vader Daniël da Costa en moeder Rebekka Ricardo, zou hij enig kind blijven. Vader da Costa was een geacht wijnhandelaar. De familie leefde enigszins op zich zelf. Daniël da Costa, die tegen alle nieuwigheden dus ook tegen de franse revolutie was, vond de gang van zaken in de wereld maar teleurstellend. Deze houding van teruggetrokkenheid tegen de omgeving, had invloed op Isaac. Hij moet een eenzelvig kind zijn geweest. Zelf heeft hij van zijn jeugd gezegd, dat hij er geen dag gelukkig in is geweest. Een gevoel van melancholie, een neiging tot zwaarmoedigheid, is hem altijd bijgebleven. Omgang met jongens van zijn leeftijd was er weinig. Alleen met Abraham, Capadose was er vriendschap. Beide families Da Costa en Capadose waren in de 17de eeuw als Jood gevlucht uit Portugal naar Amsterdam.

Men kon niet zeggen, dat deze Joodse families streng orthodox waren. Zeker niet de familie Capadose. Vond vader Da Costa het toch wel nodig, dat de godsdienstplichten in zijn huis werden waargenomen, veel minder was dat het geval bij Capadose. Dientengevolge kreeg de jonge Abraham geen godsdienstige opvoeding.

De kleine Isaac da Costa bleek een begaafde jongen. Zó zelfs, dat hij een „wonderkind" mocht worden genoemd. Als hij 5 jaar oud is, zegt hij in de synagoge in het Hebreeuws een gedeelte uit het boek Habakuk op. Toen hij jaren later in één van zijn Bijbellezingen dezelfde passage uit hetzelfde boek Habakuk zou behandelen, heeft hij zijn hoorders deze gebeurtenis uit zijn kleuterjaren verteld.

Die vroegtijdige ontwikkeling zette zich voort. Op 8-jarige leeftijd toegelaten tot de latijnse school, doet hij daar de onderwijzers versteld staan van zijn buitengewone gaven en super-snelle vorderingen, 5 jaar later doet hij er eindexamen en leest bij die gelegenheid een door hem gemaakt latijns gedicht over de „twaalf werken van Hercules" voor.

In 1811 wordt hij student. Hij gaat naar het Athenaeum in zijn geboortestad. Professor van Lennep is hier één van zijn meest geliefde leraars.

Zijn studie richtte zich op de oude dichters en daarvan met name de Griekse poëten. Later komt er ook belangstelling voor Nederlandse gezangen. Het eerste gedicht in de Nederlandse taal verschijnt, als hij 15 jaren telt. Een jaar eerder was hij al lid geworden van een letterkundig genootschap. En in 1815, nauwelijks 17 jaar, wordt hij er voorzitter van op grond van zijn activiteit en het niveau van de door hem verrichtte werkzaamheden.

Contact met Bilderdijk

En dan komt er het contact met Willem Bilderdijk, dat van zulk een grote invloed zou zijn op het leven van Da Costa. God richtte zijn schreden naar het huis van Bilderdijk, want de vader yan het Reveil, zou voor Da Costa de geestelijke vader worden, die hem tot Christus zou mogen leiden. Het eerste contact met Bilderdijk kwam tot stand door een joodse leermeester van Da Costa, die, met verwondering het ontluikend dichterstalent van zijn leerling bespeurend, Bilderdijk daar op attendeerde. Ook deze werd door wat Da Costa op papier had gezet, zodanig getroffen, dat hij leermeester en leerling uitnodigde voor een bezoek. En zo zien we Isaac met zijn onderwijzer naar de armelijke woning van Bilderdijk gaan. Het bezoek aan de grimmige, weinig aantrekkelijke Bilderdijk, met zijn vreemd hoofddeksel en zijn wat slordig aanzien duurde 3 uur.

Er ontstond tussen beide geleerde mannen een gesprek over de Hebreeuwse taal en letterkunde, door Da Costa met belangstelling gevolgd. Bilderdijk nodigde bij het afscheid nemen de jonge dichter uit voor een volgend bezoek. Teruggekomen in zijn huiskamer, zei Bilderdijk tot zijn vrouw: „Uit die jongen zal iets groots groeien." Hier was het begin van een band, die beide mannen voor lange tijd zou binden. Als Da Costa daarna bij Bilderdijk een privaatcollege volgt in Romeins recht en Nederlandse taal, is er reeds zoveel verwantschap van geest aanwezig, dat de college-uren soms uitliepen tot halve dagen, waarbij menige intieme gedachtenwisseling plaats vond. In 1816 vertrok Da Costa voor verdere studie naar Leiden. Een jaar later trekt ook Bilderdijk naar deze stad. Hij gaat er privé-lessen verzorgen voor studenten. Dat Da Costa ook deze lessen bezocht, zal de aandachtige lezer al hebben begrepen.

Da Costa bekeerd

Groot is de invloed van Bilderdijk op Da Costa geweest. Vooral geestelijk was dit zo. In het hart van Da Costa leefde een groot heimwee naar de harmonie met God en de wereld. Er was de weerklank in van Augustinus woord: „ons hart is naar U toe geschapen, o God".

In de ziel van Da Costa was het nog duister. Noch de heidense wijsbegeerte, noch de joodse ceremonieëndienst, noch de aanbidding van de menselijke Rede, deden die duisternis verdwijnen.

Het is Bilderdijk geweest, die, naar Gods

bestel, hem oog gegeven heeft voor het heil in Jezus Christus. Een woord van Bilderdijk over Israëls Messias, deed een eerste lichtstraal vallen in zijn duistere ziel. Niet dat hij zich zo maar gewonnen qaf. Eerst moest de Heere hem te sterk worden, zoals bij de profeet Jeremia: „Gij zijt mij te sterk geweest Heere, Gij hebt overmocht". Zijn oog werd nu geopend om in het geloof te zien op Jezus de Nazarener, de Koning van Israël, de Zaligmaker der wereld.

Door Woord en Geest ging het zieleduister wijken voor het Licht, zo groot, zo schoon, gedaald van 's hemels troon en dat volk bij volk in d' ogen straalt. Nu erkende Da Costa in Jezus Christus de Zoon van God. En die erkening werd overgave aan Hem! De schellen vielen hem van de ogen nu hij, die droomde van de komst van de Messias, die zijn rijk zou stichten met het joodse volk en het oude Palestina weer zijn roem zou hergeven in de gekomen Messias zijn heil vond.

Het heeft hem in vuur en vlam gezet voor deze Jezus Messias 1 Hij heeft er van gezongen en het werd een machtig lied: „Gij God des ontfermens, Gij zaagt op mij neder En ik werd tot een nieuwe bevatting herteeld, In de Eniggeborene, keert God tot ons weder, In de Eniggeborene, Zijn uitgedrukt beeld. Mijn Redder, mijn Goël, mijn Zondevernieler, Mijn Meester, mijn Heiland, mijn Heer' en mijn God, Mijn Onheilverwinner, mijn Levensbezieler, Gezegend, geheiligd, beslist is mijn lot. Zijt Gij, o, mijn Koning tot mij gekomen, Hebt Gij hem gezocht, die naar U niet en zag, Zo was mij, zö baadt mij in louterende stromen des Geeste, Die Gij uitzond ten vijftigste dag."

Da Costa gedoopt

In het jaar 1818 behaalde Da Costa in Leiden de doctorale graad in de rechtsgeleerdheid en in 1821 promoveerde hij in de letteren. Voorwaar een unieke prestatie! Vader Da Costa wilde blijkbaar de intelectuele begaafdheid van zijn zoon op nog hoger niveau hebben, want toen Isaac 23 jaar werd, kreeg hij van pa te horen: „Zo zijt ge dan nu 23 jaar geworden en wat ben je nu nog? Ik heb altoos wel voorspeld, dat er niets van je groeien zou."

Da Costa had zijn bekering voor zijn ouders geheim gehouden. Toen hij op 11 juli 1821 huwde met Hanna Belmonte, vertelde hij haar wel hoe het geestelijk met hem stond. Tot beider dankbare verrassing mocht zij onder tranen getuigen ook zelf niet vreemd te zijn aan de genade Gods in Jezus Christus.

Nog meer viel er te roemen in de ontfermende genade van God. Want ook Abraham Capadose kwam langs de weg van naarstig onderzoek van de Schrift tot. bekering. In tegenstelling met Da Costa maakt Capadose zijn ouders wel deelgenoot van zijn geestelijke ommekeer. Prompt werd hij door zijn familie als afvallige verstoten. 20 oktober 1822 werd Capadose en het echtpaar Da Costa door ds. Egeling gedoopt. Plaats van handeling: de Pieterskerk in Leiden.

W. de Clercq schreef over deze plechtigheid: Dirk Hogendorp kwam over uit Den Haag. De dag was zo onbekend gehouden, dat Egeling die niet eens aan zijn huisgenoten had meegedeeld. In de ouderlingenbank zat Dirk Hogendorp en Carbasius, twee leerlingen en geestverwanten van Bilderdijk. Daar zat, eenzaam, niet in de ouderlingenbank, Bilderdijk, met een onderwerping, een ontvangbaarheid en aandacht, die ik wens mij lang te kunnen herinneren..."

Ook stond, vlak bij het hek, aandachtig een weldra diep geroerd, de student Groen van Prinsterer.

De dooppreek hield ds. Egeling over Romeinen 11 : 5 (verkiezing der genade).

Bilderdijk bood de dopelingen een doopmaal aan in zijn huis. Na afloop getuigde Da Costa: „Ja, vandaag ben ik gelukkig en ik dank God met mijn gehele leven, dat Hij mij deze dag heeft doen beleven."

(Wordt vervolgd)

Bolnes/Ridderkerk.

H. H.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen