Hulshorsterzand in de herfst

Aan de horizon kleurt de lucht rood en boven me twinkelen de sterren. Het is nog vroeg als ik een fraaie vliegden opzoek om de zonsopkomst te fotograferen. In deze tijd van het jaar kondigt de zon zich al vroeg van tevoren aan, voordat ze boven de kim verschijnt. De kleuringen in de lucht zijn dieper dan in de achterliggende zomerperiode. Het is herfst.
De vliegden staat al een beetje scheef en heeft moeite om te overleven in het kale en droge zand. De wortels zijn goed zichtbaar. De wind heeft de lange tentakels bloot gelegd. Aan de oostkant van het heuveltje heeft de boom nog grip in het zand. Daar ligt het zand beschut omdat de wind meestal uit het westen komt.
Dit is in het gebied goed te zien. De grote duinen liggen in het oosten van het Hulshorsterzand. Storm na storm wandelen ze verder. Ze omsluiten de boomstammen, waardoor soms alleen de kruinen nog maar boven het zand uit steken.
In 1995 en 1996 is in het gebied, dat beheerd wordt door Natuurmonumenten, een flink stuk bos gekapt. Dit was nodig voor het voortbestaan van het stuifzandgebied. De wind heeft veel ruimte nodig om op snelheid te komen en het zand in beweging te zetten. Uit onderzoek is gebleken dat de wind hiervoor dertig maal de lengte van een boom nodig heeft.

Veluwedieren
Het Hulshorsterzand is nog stil en verlaten op deze herfstmorgen. Geen vogel laat zich horen. Wel hoor ik de autos op de A28. De zon verschijnt boven de horizon en doet de lange wortels van mijn vliegden oplichten.
De zandverstuiving zelf is ongeveer 100 hectare groot, maar maakt wel deel uit van de Noord-Veluwe. Nu het goed licht wordt, zie ik de uitgestrektheid van het gebied. Je komt er dan ook de typische Veluwedieren tegen, zoals edelherten en wilde zwijnen. De sporen in het zand verraden hun aanwezigheid.
Het natuurgebied ligt tussen Harderwijk en Nunspeet. Het is vanuit het noorden te bereiken via Hulshorst, vanuit het zuiden via Staverden. Een fiets is wel handig, want het Hulshorsterzand ligt nog kilometers verderop.

Korstmossen
Niet alleen in het bos vindt je paddestoelen, ook op het voedselarme zand komen ze voor. De heideknotszwam, de stuifzwam en ook de paarse rode koolzwam. In het mulle zand groeien ook pioniersplanten als buntgras, zandzegge en haarmos. (Bunt is een oud Nederlands woord voor slechte grond.)
Andere planten, die overigens nauwelijks als zodanig te herkennen zijn, zijn korstmossen. In het voorjaar zijn de korstmossen prachtig groen, maar in de zomer verdrogen ze tot bruine puntjes in het hete zand. Deze pioniersplanten kunnen er overleven en het zand vasthouden. Zo scheppen ze een omgeving voor heide, andere grassen en mossen. En als er heide en grassen groeien, is de omgeving geschikt geworden voor berk en grove den. Zure regen versnelt het dichtgroeiproces op de stuifzanden, want in de zure regen zit veel voeding.
In het Hulshorsterzand groeit ook kraaiheide, een heidesoort uit noordelijke streken. In Scandinavië komt deze heide veel voor. Nederland is eigenlijk het zuidelijkste land waar het nog groeien wil. Kraaiheide bloeit in april en mei en krijgt de maanden daarna diepblauwe bessen.

Zandgraaf
Zandverstuivingen zijn mensenwerk. Het zand kreeg de overhand na het intensief begrazen en afplaggen van de heide. De heide werd gebruikt voor bezems, borstels, als plaggen in de schaapskooi, maar ook werd de oven van de bakker ermee aangemaakt. In feite kon je spreken van een heide-industrie. Bijna 40.000 schapen bevolkten de Veluwse heidegebieden. Ze zorgden voor vlees, wol en mest.
Zou de mens niet ingrijpen, dan zou het stuivende zand zich alleen maar uitbreiden. Daarom werd tegen het einde van de 18e eeuw op diverse plaatsen een zandgraaf aangesteld, die het zand in bedwang moest houden. De situatie verbeterde door het aanplanten van grove den.
In 1818 deden de Gelderse bestuurders een beroep op de minister van Binnenlandse Zaken, maar deze vond „de lijdende streken van de Veluwe niet van genoegzaam belang om er gelden uit de rijksschatkist voor te besteden. Een beroep op de koning leverde Gelderland 5000 gulden op. De voorwaarde was wel dat er een nieuwe verordening op de stuifzanden werd afgekondigd, waarin de eigenaren en gebruikers van de gronden opgedragen werd de stuifzanden bij voortduring te bestrijden. Dit is gelukt, want het areaal stuifzand is nog maar een tiende deel van wat het vroeger was.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen