De herroeping van het Edict van Nantes (1)

In een vorig artikel memoreerden wij een kernachtige uitspraak van paus Clemens VIIL Toen deze, in 1598, het bericht kreeg van de uitvaardiging van het Edict van Nantes, verklaarde hij dat dit het 'allerergste' was wat had kunnen gebeuren. De Franse koning Hendrik IV had het Edict van Nantes bedoeld als een grondwet, die zijn protestantse onderdanen vrijheid van godsdienst en burgerrechten zou waarborgen. Maar de r.k. clerus ging er bij zijn opvolgers op aandringen, om het 'Eeuwig en onherroepelijk' edict zodanig uit te hollen, dat het tenslotte kon worden ingetrokken.

Onder het persoonlijk bewind (sinds 1661) van de autocratische Lodewijk XIV, die geen enkele vorm van dissidentie dulde, werd het E. van N. in steeds sneller tempo ontkracht. Onder de morele invloed van de opvoedster van zijn natuurlijke kinderen de markiezin de Maintenon, een werktuig van de Jezuïten, was Lodewijk omstreeks 1680 weer godsdienstig geworden. De partij der 'vromen', onder leiding van aartsbisschop Bossuet - oud-leermeester van de kroonprins- wilde, dat de herleving van 's konings religieuze gevoelens gelijke tred hield met de uitroeiing van de protestantse ketterij. De berouwvolle koninklijke zondaar meende, dat hij niet beter boete kon doen voor zijn zondige verleden, dan door met krachtige hand de kerkelijke een(vormig)heid in Frankrijk te herstellen.

Nu de vorst 'vroom' was geworden, ging de minister van oorlog Le Tellier, markies de Louvois, militair geweld gebruiken om de protestanten te 'bekeren'. Zodoende hoopte hij bij zijn machtige meester in het gevlei te komen. In de provincie Poitou ten oosten van La Rochelle, werden in 1681 voor het eerst dragonders ingekwartierd bij protestanten. De ruwe soldaten mochten hun gastheren ongestraft beroven en mishandelen. Het resultaat van deze 'dragonnades' -schijnbekeringen door militaire terreur- waren 40.000 nieuwe roomsen, 'nouveaux catholiques' zoals men zei. (Zie P.N.: jan./febr./mrt. '81). Men toonde de verraste koning lange lijsten met namen van bekeerde protestanten. Aanvankelijk wist de vorst niet, wat er precies gebeurd was. Later gaf hijzelf opdracht om te dragonneren.

In 1682 werd in alle nog bestaande hervormde kerkgebouwen een, op koninklijk bevel, door Bossuet opgestelde 'Waarschuwing' voorgelezen. De arme protestanten werden daarin met de grootste rampen bedreigd, tenzij ze ijlings r.k. werden. Maar in datzelfde jaar, kwam Lodewijk XIV in conflict met paus Innocentius XI, over een reeds lang slepende kwestie van financiële (!) aard. De Gallicaanse bisschoppen kozen partij vóór hun koning, tegen de paus. Om hen te belonen voor hun trouw, maar ook om de paus te tonen hoe goed-rooms hij wel was, ging Lodewijk zijn arme protestantse onderdanen nog harder aanpakken.

Reeds op zevenjarige leeftijd konden protestantse kinderen die rooms wilden worden, in kloosters worden opgevoed, op kosten van hun ouders. Steeds meer hervormde kerkgebouwen werden gesloten en afgebroken, om futiele redenen. Bij voorbeeld, als er toevallig (?) een r.k. aanwezig was geweest tijdens een kerkdienst. De clerus deinsde niet terug voor bedrog, als het erom ging een protestantse kerk te laten veroordelen. Op initiatief van de advocaat Brousson (zie P.N.: april '82), ontstond er in het protestantse zuiden een beweging van lijdelijk verzet. Op de plaatsen van afgebroken hervormde kerken, werden weer diensten gehouden. Zoals het onder een totalitair regime gebruikelijk is, werd het passieve verzet gewelddadig gebroken. Opnieuw begonnen de dragonnades, waardoor 240.000 dwangbekeringen geregistreerd konden worden.

In 1693 was de koning weduwnaar geworden. Het volgend jaar sloot hij, ten overstaan van zijn biechtvader de Jezuïet La Chaise, een geheim huwelijk met markiezin de Maintenon. Nu waren de 'vromen' oppermachtig geworden. Louvois dragonneerde waar hij maar kon. Hij had de vrije hand gekregen door de dood van zijn collega Colbert (1683). Deze bekwame minister van financiën en economie, met zijn praktische zin, had altijd de protestanten beschermd, omdat zij door hun handelsactiviteiten een groot aandeel hadden in Colberts strijd tegen buitenlandse concurrentie.

In 1684 schreef dominee Claude van Charenton bij Parijs - i n de hoofdstad mochten de protestanten geen voorgangers hebben- aan zijn zoon die reeds uitgeweken was naar Nederland: 'Er wordt gewerkt aan een herroeping, dat is zeker'. Toch koesterde hij met velen de hoop, dat de koning het niet tot het uiterste zou laten komen. Daarom richtte hij, in januari 1685, een laatste 'Verzoekschrift van de Franse protestanten' tot Lodewijk XIV. Eerbiedig somt Claude de rechtsverkrachtingen op, die men het eeuwig en onherroepelijk E. van N. heeft doen ondergaan. 'De godsdienstvrijheid', schrijft hij, 'is wettelijk gegarandeerd. Heft men haar op, dan worden de wetten geschonden. Bovendien is godsdienst onafhankelijk van de menselijke wil'. Tenslotte ontkent hij, dat de protestanten, die de hoofdzaken van het christelijk geloof belijden, ketters zouden zijn. Uit hun naam vraagt hij dan de koning, opnieuw het E. van N. ten volle te doen uitvoeren. Uiteraard werd er niet de minste rekening gehouden met dit rekest.

(Wordt vervolgd)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen