Het voorspel van de Tachtigjarige Oorlog.

Juist nu Nadat we in een zestal artikelen de situatie in ons land getekend hebben in de periode rond de reformatie, komen we ongemerkt bij onze aloude vrijheidsstrijd: de Tachtigjarige Oorlog. Hebben we iets gezien van de spanningen op geestelijk en religieus gebied, ook op politiek terrein was het allesbehalve rustig: het één is eigenlijk niet van het ander los te maken. Het lijkt ons juist nu zeer op zijn plaats aan het uitbreken van deze langdurige oorlog aandacht te schenken, daar het thans, in 1968, vierhonderd jaar geleden is dat de wapens van verzet werden opgenomen. De loop der historie, die ons tot deze strijd geleid heeft, zal ons enige tijd bezig houden.

Karei V

In het jaar 1500 kondigden de luid beierende klokken van Gent de geboorte aan van Karei V, zoon van hertog Filips de Schone, heer der Nederlanden, en zijn Spaanse gemalin, Johanna van Aragon.

Niemand kon toen nog vermoeden welk een zware taak en grote verantwoordelijkheid reeds op jeugdige leeftijd op de schouders van dit kind zouden komen te rusten. In datzelfde jaar werd zijn moeder, die de tweede dochter van Ferdinand van Aragon en Isabella van Kastilië was, door drie onvoorziene sterfgevallen erfgename van de Spaanse monarchie: in 1497 stierf haar broer, in 1498 haar oudere zuster en in 1500 de zoon van die zuster. Hierdoor zonden alle Spaanse bezitingen, waartoe Spanje, Zuid-Italië met Sicilië en de koloniën in Amerika behoorden, eenmaal in handen van haar zoon Karei V vallen. Dit gebeurde in 1516, toen zijn grootvader Ferdinand stierf. Twee natiën, de Nederlanden en Spanje, ver uiteen gelegen, die niets met elkaar gemeen hadden, werden op deze wijze als bij toeval aaneengekoppeld. Hoeveel bloed zou er stromen, hoeveel tranen zouden er geschreid worden, eer die onnatuurlijke vereniging weer verbroken zou worden.

Bovendien zou Karei eenmaal (in 1519) zijn grootvader Maximiliaan van Habsburg of van Oostenrijk opvolgen als keizer van Duitsland en heer van Oostenrijk. De zon ging in zijn rijk niet onder. Groot was zijn macht, nog groter waren de tegenslagen, de teleurstellingen die hij heeft moeten doormaken, zodat hij in 1555 als een stokoude grijsaard ondanks zijn 55 jaren, bitter ontgoocheld afstand van de regering deed.

Karei heeft geen gelukkige jeugd gehad. Als hij nog maar vier jaar oud is wordt zijn moeder krankzinnig. Twee jaar later sterft op slechts 28-jarige leeftijd zijn vader Filips de Schone in Spanje, naar men zegt tengevolge van het drinken van te koude dranken direct na intensieve sportbeoefening, waardoor het lichaam zeer verhit was. Landvoogdes voor de zesjarige Karei werd zijn tante Margaretha van Savoye, die dit bleef tot haar dood in 1530, ondanks het feit dat Karei in 1515 zelf de regering over de Nederlanden aanvaardde.

Aanvankelijk zwak van gezondheid heeft Karei zich door een verstandige opvoeding zowel lichamelijk als geestelijk goed ontwikkeld. Eén van zijn bekwaamste leermeesters is geweest Adriaan Florisz. uit Utrecht, die later als Adriaan VI de enige Nederlander is geweest, die ooit paus is geworden.

Eén geloof

Zoals gezegd, de moeilijkheden zijn hem niet bespaard gebleven. Toen de keizer 17 jaar oud was trad Maarten Luther in het openbaar op en deed de R.K. Kerk op zijn grondvesten schudden. Als trouw zoon van de oude Moederkerk koos Karei V partij tegen Luther. Hiervoor had hij ook zijn politieke redenen: hij meende dat verschil in geloof een bron van onenigheid zou worden onder zijn onderdanen. Zijn ideaal was juist: één rijk, één heerser, één (rooms-katholiek) geloof. In 1521 presideerde hij de beroemde rijksdag van Worms, waar Luther in de rijksban werd gedaan. Toch viel het hem in Duitsland niet mee krachtig tegen de Hervorming op te treden, daar hij aldaar slechts leenheer was. De vele leenmannen of vorsten (u kent natuurlijk de namen van keurvorst Frederik de Wijze van Saksen, die zoveel voor Luther betekend heeft en van Maurits van Saksen, de schoon-

vader van Willem van Oranje) hadden grote zelfstandigheid in hun gebieden. De godsdienstoorlog in Duitsland eindigde dan ook in 1555 met een nederlaag voor de keizer: de Duitse vorsten mochten bepalen, welke godsdienst in hun land de heersende zou zijn („wiens land, diens godsdienst"). In de overige landen heeft Karei wel alle machtsmiddelen waarover hij beschikte gebruikt om de Hervorming tegen te gaan; denk aan de vervolgingen in ons land. :

Eén rijk?

Daarnaast hoeft Karei vier nutteloze en bloedige oorlogen gevoerd tegen Frankrijk. Dit land voelde zich zeer bedreigd door de macht van Karei V, die met zijn gebieden Frankrijk geheel omsloot. In deze strijd werd Frankrijk geholpen door het in die tijd reusachtige Turkse Rijk, wier gebieden in Hongarije en Noord-Afrika aan de Habsburgse landen grensden. In 1529 heeft de Turkse legermacht zelfs voor Wenen gestaan.

Ook in ons land had Karei zware strijd te voeren. Toen hij n.1. in 1515 de regering over de Nederlandse gewesten aanvaardde, omvatte clit gebied het tegenwooi'dige België én Nederland, uitgezonderd de provincies Groningen, Friesland, Drente, Overijsel, Gelderland en Utrecht. Eén voor écn hebben deze gewesten het hoofd moeten buigen voor de Habsburger, het laatst Gelre in 1543. Berucht maakte zich in deze langdurige strijd de Gelderse aanvoerder Maarten van Rossum, die met zijn talloze strooptochten in Kareis gebied, zelfs tot Den Haag toe, zijn spreuk „hangen en branden" trachtte waar te maken.

Sinds 1543 regeert Karei dus over zeventien gewesten, die al spoedig de officiële naam cle Nederlanden kregen.

Afstand

Teleurgesteld in zijn grootse verwachtingen en afgeleefd voor zijn leeftijd, mede tengevolge van de jicht, deed Karei V in 1555 afstand van de regering. Zijn broer Ferdinand werd keizer van Duitsland en Oostenrijk. In de overige gebieden volgde zijn zoon Filips II hem op. Op 25 oktober nam hij afscheid van de Staten-Generaal in Brussel, bij welke gelegenheid de bevende hand van de machtige vorst steun zocht op de schouder van de bloem der Nederlandse adel: Willem van Oranje. Met een door ontroering verstikte stem verklaarde de machtige keizer, die toch altijd een eenvoudig mens en een Nederlander in zijn hart gebleven was: „Als ik tranen stort, mijne heren, denkt toch niet dat ik het doe om het verlies van mijn soevereiniteit, die ik op een ander overdraag. Neen, het is omdat ik genoodzaakt ben het land te verlaten, waar ik geboren ben en afscheid te nemen van onderdanen, zoals ik hier achterlaat". In Spanje hoopte hij herstel van zijn gezondheid te vinden en in rust en vrede zijn verder leven te slijten. Het heeft niet zo mogen zijn. Zijn zwak gestel kon niet tegen de overmatige warmte van de buitengewoon hete zomer van 1558. In september van dat jaar overleed hij als een overtuigd en gelovig Rooms-Katholiek.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen