Zorg voor het eenoudergezin

Al bijna twintig jaar is Rien ten Brinke verbonden aan de Christelijke Hogeschool Ede, voornamelijk als methodiekdocent, supervisor en trainer, maar tot een fulltime functie in het onderwijs liet hij zich niet verleiden. Welbewust bleef hij met één been in de praktijk van de hulpverlening staan. „Bij Riagg Zwolle houd ik me bezig met individuele gesprekken en echtpaar- en gezinstherapie. Boeiend werk, vooral wanneer je soms mag worden gebruikt als middel tot herstel of heling.
Het aantal eenoudergezinnen ten gevolge van echtscheiding zag de maatschappelijk werker in de achterliggende decennia dramatisch toenemen. „Men leeft steeds minder existentieel, steeds oppervlakkiger. Dat komt tot uiting in de multimediale samenleving met haar morele verval en de beeldvorming over huwelijk en gezin die ermee gepaard gaat. Overspel en scheiding zijn in films normaal. Wát een invloed gaat daarvan uit. Er is een normalisering van echtscheiding ontstaan. Mensen kijken je verbaasd aan als je zegt dat je dertig jaar getrouwd bent.
Onze samenleving is gestempeld door individualisme, materialisme en egocentrisme. Het eigenbelang staat voorop. Ergens voor gaan, ergens echt voor vechten, je komt het nauwelijks meer tegen. Daarbij komt het vervangingsyndroom waarmee we allemaal in meerdere of mindere mate behept zijn. Bevalt iets niet meer, dan schaf je wat anders aan. Die houding werkt door in de visie op relaties.

Het geseculariseerde denken ziet Ten Brinke ook in reformatorische kring oprukken.
„Ook wij ademen meer van de tijdgeest in dan we ons vaak realiseren. In de Bijbel staat de onwankelbare, onvoorwaardelijke liefde en trouw van Christus ten opzichte van Zijn gemeente zo prachtig model voor de wijze waarop man en vrouw met elkaar dienen om te gaan. Hebben we daar nog oog voor en leven we daar wel naar? Hoe verder we ervandaan raken, hoe moeilijker het wordt om in trouw, liefde, onderlinge vriendschap en vertrouwen met elkaar te leven.

Wat zegt de onbreekbare verbondstrouw van God voor de ontbinding van een huwelijk en een eventueel nieuw huwelijk?
„Dat is een teer onderwerp, waarover ik heel bescheiden wil spreken. Te meer daar er door gerespecteerde Schriftuitleggers zo verschillend over wordt gedacht. Uit mijn ervaring als hulpverlener weet ik hoe schrijnend situaties in een huwelijk kunnen zijn. Werkelijk onleefbaar soms. Dan is het té goedkoop om te zeggen: bij elkaar blijven is de enige bijbelse weg. Het kan raadzaam zijn een scheiding van tafel en bed aan te vragen. Een intensief hulpverleningstraject zou misschien nog een keer ten goede kunnen brengen.
Persoonlijk sta ik op het standpunt dat een huwelijk een verbond is dat ten diepste alleen door de dood kan worden verbroken. Dat betekent dat een huwelijksband die door echtscheiding wordt ontbonden, in Gods ogen blijft voortbestaan en dat hertrouwen eigenlijk geen optie is zolang de beide echtelieden in leven zijn. Ik zeg dat in alle bescheidenheid, maar ik meen in het eenvoudig luisteren naar de Schrift in 1 Korinthe 7 te lezen dat een gescheiden gelovige de hoop niet mag opgeven dat de partner tot geloof zal komen en dat verzoening plaatsvindt. Ik zeg er direct bij dat, als iemand in biddend opzien tot de Heere en vanuit de Schrift meent dat God hem of haar het recht tot hertrouwen laat, ik die persoon nooit in de weg zal staan en hem of haar waar nodig zal steunen.

Relatief komt echtscheiding in de gereformeerde gezindte nog weinig voor. Hebben de gezinnen die ermee te maken krijgen het in deze kring daardoor dubbel moeilijk?
„Dat zou ik in het algemeen zo niet willen zeggen. Echtscheiding is altijd zeer ingrijpend, zowel binnen de gereformeerde gezindte als daarbuiten. Het lijden dat erdoor veroorzaakt wordt, blijft vaak levenslang doorgaan. Ik gebruik wel eens het beeld van twee uit papier geknipte poppetjes die je tegen elkaar plakt en na een uur weer van elkaar trekt. Dat lukt niet zonder onherstelbare beschadiging. Zo is het in nog veel sterkere mate wanneer mensen lichamelijk, sociaal-emotioneel en geestelijk een band hebben gehad. Het verbreken daarvan geeft altijd ernstige schade. Niet alleen bij de man, vrouw en kinderen, ook bij grootouders.
Binnen dit algemene kader is elke situatie uniek. Hoe ziet de sociaal-maatschappelijke context er nu uit? Wat is de leeftijd van de kinderen? Hoe open of gesloten is het gezin? Hoe ziet het sociale netwerk eruit? Wat zijn de oorzaken van de echtscheiding? Voor een christen komen daar nog een paar factoren bij, misschien wel de belangrijkste. Is er een levende omgang met God? En functioneert de kerkelijke gemeente ook echt als gemeenschap? We zijn immers verbonden! De vraag is niet óf, maar hóe we met elkaar zijn verbonden! Als we werkelijk acht geven op elkaar in wederzijdse dienstbaarheid, ontvangt een eenoudergezin binnen de gereformeerde gezindte meer steun. Helaas is de praktijk nogal eens anders. Ik schaam me vaak voor de verdachtmaking, afwijzing en eenzaamheid die door gescheiden mensen in onze kring worden ervaren. Dat leidt meer dan eens tot afnemend kerkbezoek, waardoor het isolement nog sterker wordt.

Met welke problematiek wordt de ouder, doorgaans de moeder, van een eenoudergezin geconfronteerd?
„Je ziet daarin een duidelijk verschil tussen het eenoudergezin door echtscheiding en het eenoudergezin door overlijden van een van de ouders, al zijn er ook gemeenschappelijke elementen. In beide gevallen staat de achterblijvende ouder alleen voor de opvoeding en het draaiend houden van het gezin, met alle praktische kanten daarvan. Ouderavonden, schoolkeuze van de kinderen, het kopen van kleding, het nadenken over de vakantie. Dat is enorm zwaar.
De verwerkingsproblematiek is duidelijk onderscheiden. Het is afschuwelijk om je man of vrouw, vader of moeder door de dood te moeten missen. Het is mogelijk nog dramatischer als ouders uit elkaar gaan. Voor henzelf en voor degenen die bij hen horen. Vaak zie je hele netwerken van contacten breken. Grootouders mogen hun kleinkinderen niet of nauwelijks meer zien. De kinderen zelf willen van beide ouders houden en kunnen ten diepste niet kiezen. Ik word nog altijd emotioneel als ik daarbij betrokken raak. De innerlijke verscheurdheid bij kinderen wordt vaak nog groter als er nieuwe partners over de vloer komen.
In het geval van overlijden van een vader of moeder is de situatie toch anders. De overgebleven ouder rouwt met de kinderen, de verdere familie rouwt mee. Samen stellen ze alles in het werk om goede herinneringen levend te houden. Aan steun uit de omgeving ontbreekt het doorgaans niet. Dat is bij echtscheiding helaas vaak anders.

Wat adviseert u gescheiden ouders als het om de kinderen gaat?
„Belangrijk is dat een kind liefde voor beide ouders mag blijven voelen. Wanneer er voldoende constructieve communicatie tussen de ex-partners is, kan coöperatief ouderschap een goede optie zijn. Om de pijn niet nog heviger te maken, moeten ouders hun kinderen steunen in het wonen bij de ene ouder en het bezoeken van de andere. Heb hen lief en laat hen liefhebben, hoe dubbel alles ook voelt. Als dat niet gebeurt, ontstaan allerlei reactieverschijnselen. Hoewel kinderen – net als ouders – verschillend reageren op een echtscheiding, voelen de meeste zich verward, boos of bang. Afhankelijk van hun temperament en de mogelijkheden van de verzorgende ouder kan dat voor grote opvoedingsproblemen zorgen. Vaak worden die versterkt door het gegeven dat de gescheiden ouder de handen vol heeft aan zichzelf. Veel kinderen van gescheiden ouders vinden het moeilijk om zich aan iemand te binden en ontwikkelen een onzekere identiteit.

Komen eenoudergezinnen relatief veel in de hulpverlening terecht?
„Met name de moeders van eenoudergezinnen ten gevolge van echtscheiding.
De redenen zijn vaak dezelfde: problemen met de omgangsregeling, financiële moeilijkheden, zorgen over de ontwikkeling van kinderen, vragen over de opvoeding, verwerkingsproblemen. Binnen de reformatorische kring komt het regelmatig voor dat men zorgen heeft over het bezoek van de kinderen aan de andere ouder, omdat die een afwijkende levensstijl heeft gekregen. Hij of zij gaat bijvoorbeeld op zondag niet meer naar de kerk. Soms willen kinderen die de desbetreffende ouder regelmatig bezoeken na verloop van tijd ook niet meer.
Ook de praktische problematiek is bij eenoudergezinnen door echtscheiding groter dan in het geval van overlijden van een ouder. De boedelscheiding brengt meestal een gedwongen verhuizing met zich mee. Meestal is sprake van vermindering van inkomen, mede door problemen bij de uitbetaling van de alimentatie. Voor de ouder die primair zorgdraagt voor de kinderen, is het meestal niet gemakkelijk om werk te vinden. Is er wel werk, dan valt het niet mee om de baan te combineren met het grootbrengen van kinderen. Dat geeft een verhoogd risico op overbelasting, die soms uitmondt in gevoelens van depressiviteit en oververmoeidheid.

Dient rond eenoudergezinnen per definitie mantelzorg te worden opgezet?
„In de kerk zou mantelzorg – zelf spreek ik daar liever over herderlijke zorg of onderling pastoraat – vanzelfsprekendheid moeten zijn. Zie Handelingen 2. We behoren als kerk een gemeenschap van dienaren te zijn, geleid door dezelfde inwonende Geest. Zijn vrucht heeft een relationeel karakter, leert Galaten 5, en komt tot uiting in wederzijdse dienstbaarheid. Helaas blijkt die praktijk niet moeiteloos uit ons principe voort te komen. Al zie ik binnen de kerken gelukkig ook heel veel goeds gebeuren. Er zijn commissies voor naastenhulp, er zijn ook veel stillen in den lande die hun broeders en zusters in moeilijkheden weten te vinden. Zonder dat er bewust iets is georganiseerd. Zo hoort het.
Tegelijk ontkom je, zeker in grote gemeenten, niet aan organisatie als je wilt voorkomen dat gemeenteleden tussen de wal en het schip raken. Ik pleit ervoor om de wijken van grote gemeenten te verdelen in nog kleinere groepen van zon vijftig personen. Geef als kerkenraad de leiding van zon groep over aan twee of drie echtparen die, onder verantwoordelijkheid van de wijkouderling of -diaken, een coördinerende rol hebben. Contactvaardige mensen, bedeeld met gaven van hoofd en hart. Binnen dat model is het eenvoudiger om oog te hebben voor noden in de gemeente, waaronder die van eenoudergezinnen. Binnen een dergelijke groep kan met regelmaat een middag of avond worden belegd waarop men elkaar ontmoet. Samen eten is ook heel contactbevorderend. Zeer wezenlijk is het gebed. Schrijf de namen van eenoudergezinnen eens in je agenda of dagboek en bid ervoor.

Moet de mantelzorg worden aangestuurd door een professionele hulpverlener?
„In complexe situaties kan dat wenselijk zijn. Zelf heb ik het afgelopen jaar een groep van negen vrijwilligers uit een kerkelijke gemeente gecoacht. Ze stonden een terminale vrouw en haar gezin bij, en hadden er behoefte aan om hun bezig zijn en hun gevoelens daarbij zo nu en dan met elkaar te delen onder leiding van iemand met professionele deskundigheid. We noemden het begeleide intervisie.
Tegelijk ben ik er voorzichtig mee om deskundige hulp te vereenzelvigen met professionele hulp. Uiteraard mag je van een professional deskundigheid verwachten, maar ik geloof dat er meer potentieel in de gemeente aanwezig is. Het moet alleen worden opgemerkt en aangeboord. Voorwaarde is dat er onderling vertrouwen bestaat, ook tussen kerkenraad en gemeente. Ik ben ervan overtuigd dat er dan ook minder onderlinge spanning en psychische problematiek zou zijn.
. Steun en begrip v
Welke taak ziet u voor pastor en diaken als het gaat om eenoudergezinnen?
„Dienend leiderschap. De Dienaar bij uitstek, onze Heere, zij ons hierbij tot voorbeeld. Als het goed is stimuleren ambtsdragers de leden van de gemeente in het beoefenen van de gaven die God hen heeft gegeven. Soms krijgt je het idee dat een predikant of kerkenraadslid van alles verstand moet hebben of overal bij betrokken moet zijn. Daarmee legt men zichzelf een onbijbels zware last op

De gereformeerde gezindte kent al een vereniging voor jonge weduwen en weduwnaren. Moet er een soortgelijke vereniging voor gescheiden ouders komen?
„Ik vermoed dat er een behoorlijk grote groep is die daar behoefte aan heeft, zeker als het eigen netwerk van relaties beperkt is. De stap ernaartoe zal door de sfeer rond echtscheiding niet eenvoudig zijn. De vereniging zal daardoor waarschijnlijk kleinschaliger blijven dan die voor jonge weduwen en weduwnaren, maar dat geeft niet. Zon vereniging kan heel belangrijk zijn voor mensen door de herkenning

Veel mannen die hun vrouw verliezen, komen snel tot een nieuw huwelijk, mede door alle praktische problemen waarmee ze zich zien geconfronteerd. Begrijpelijk?
„De Schrift biedt ruimte om na het overlijden van man of vrouw opnieuw te trouwen met de persoon die God in je leven brengt. Snél hertrouwen is in mijn optiek meestal geen goede optie, omdat er na het overlijden van een echtgenoot veel verwerkingsprocessen gaande zijn bij de achterblijvende man of vrouw, de kinderen en de overige familieleden. Het is heel belangrijk om daar tijd voor te nemen. De tijd van verwerking is voor ieder ook weer verschillend. Laat men zich hierbij de Heere voortdurend voor ogen stellen en biddend bedenken welke weg God wil gaan. Alleen Zijn weg is immers volmaakt.
Na echtscheiding is de bede om Gods wil en weg uiteraard van niet minder belang. De huwelijksband, beeld van de omgang van Christus en Zijn gemeente, is gebroken. Daar moet met ernst bij worden stilgestaan. Hoe kon dit plaatsvinden? Is er echt geen weg meer terug? Soms zijn de brokken definitief, als een van de partners hertrouwt of beide opnieuw trouwen. Dat neemt niet weg dat, óók dan, de dingen tegenover elkaar en voor God beleden en vergeven moeten worden. Intensieve psycho-pastorale begeleiding is hierbij vanzelfsprekend heel belangrijk!

Wordt in de gereformeerde gezindte de nood van eenoudergezinnen voldoende onderkend?
„Er wordt in de kerk geregeld gebeden voor weduwen en weduwnaren, maar hoe vaak wordt specifiek gebeden voor mensen die door een echtscheiding alleen door het leven gaan? En voor de kinderen uit die gebroken gezinnen? Daar weten we niet goed raad mee. Het belang van gevouwen handen voor en daadwerkelijke steun aan eenoudergezinnen dient nadrukkelijker onder de aandacht van gemeenteleden te worden gebracht. Er moet het nodige worden georganiseerd om ze te ondersteunen. Als lichaam van Christus is de kerk een organisme, maar dat neemt niet weg dat er soms ook wat moet worden geregeld, om nood te lenigen. Dat gebeurt op dit gebied te weinig. Het is prachtig als eenoudergezinnen zo nu en dan worden opgezocht door een ambtsdrager, maar met elkaar kan er meer.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen