Baptisten in de Oekraïne

Met z' n zessen staan we onn de tafel in een simpele woning aan een achterafstraatje van Kiev. Het behoort toe aan de baptist Andrej Grisjenko. Hij heeft niet gerust voor we beloofden op zondag de maaltijd bij hem te nuttigen. De tafel was gevuld met het beste wat in de Oekraïne is te vinden. Het feestbrood herinnert aan de trouwerij van zijn dochter, die de vorige dag in het huwelijk is getreden. De onkerkelijke ouders van de bruidegom, die in een dorpje zevenhonderd kilometer verderop wonen, zullen de volgende morgen weer vertrekken. Zij hebben de ouderlijke slaapkamer ter beschikking gekregen. Ook de baptistenvoorganger Andrej Kornauck, een boezemvriend van Grisjenko die de huwelij ksdienst heeft geleid, is blijven logeren. Waar Grisjenko en zijn vrouw de nacht doorbrengen is onduidelijk. Waarschijnlijk op een veldbed in een achterkamertje. Gastvrijheid is onder de Russische baptisten een vanzelfsprekendheid. Overal treffen we hetzelfde aan. Een ontvangst waarvoor je je bijna geneert, omdat je weet dat het geen vetpot is in het huisgezin. Paradoxaal genoeg word je nog bedankt ook. Omdat je kwam. Een beschamend voorbeeld voor ons westerlingen. Nog sterker geldt dat voor de plaats die het gebed hier inneemt. Niet alleen bij de maaltijden, maar ook voor het vertrek van vrienden. Of voor de gang naar de kerk, zoals nu. Daarom staan we met z'n zessen rond die tafel, terwijl Kornauck een gebed uitspreekt.

Autonoom
Tegen half zes vertrekken we. Zwoegend door een dik pak sneeuw gaat het naar de bushalte. In het schemerdonker wachten we af. De bus heeft vertraging en verschijnt pas om zes uur: het tijdstip waarop de kerkdienst officieel aanvangt. Grisjenko en Kornauck vertonen geen spoor van agitatie. De laatste honderden meters moeten weer lopend worden afgelegd. Onder een viaduct door, over een drukke tweebaan naar een smal slingerpad door kreupelhout. Erachter verraden verlichte vlekken de vensters van het onderkomen van de jongste autonome baptistengemeente van Kiev. Vorig jaar werd de Bethanië-gcmeente gesticht door leden van de veel grotere autonome baptistengemeente in Kiev, die in het verleden nog werd gediend door de bekende voorganger Georgi Vins. Aanleiding voor de splitsing was de opvatting van sommige gemeenteleden dat in deze tijd van godsdienstvrijheid het aantal gemeenten moet worden uitgebreid, met name in die delen van de stad waar nog geen kerk te vinden is.

Bouwval
Door de plaatselijke autoriteiten werd een bouwval afgestaan om als kerkgebouw dienst te doen. In de achteriiggende maanden is met man en macht de restauratie ter hand genomen. Met eenvoudige middelen is al heel wat bereikt. Het plafond is gerepareerd met gips. De wanden zijn aangesmeerd en gewit. Het ontbreken van een spreekgestoelte wordt gecompenseerd door een tafel met daarover een wit kleed. De gemeente is alvast begonnen, zodat we bij binnenkomst worden begroet door tweestemmig gezang. De poging om op een onopvallend plaatsje achterin neer te strijken, wordt door Grisjenko vriendelijk doch resoluut verijdeld. VooralIer oog worden we naar voren geleid, waar we een plaats krijgen op een bank achter de tafel, die is gereserveerd voor ouderiingen, diakenen en sprekers. Wij behoren tot de laatste categorie. Wie een bezoek brengt aan een Russische baptistengemeente, ontkomt er niet aan de aanwezigen toe te spreken. Het overbrengen van groeten is wel het minste wat verwacht wordt.

Broederlijke kus
De dominee, die in kerkelijk Nederland zo'n dominante positie inneemt, ontbreekt. De dienst wordt door een der ouderlingen geopend met bijbellezing en gebed. Dan volgt opnieuw samenzang. De weemoedige melodieën passen bij dit volk dat door het communisme is gedrukt, maar niet tot zwijgen kon worden gebracht. Niet alleen door de samenzang is de gemeente actief bij de invulling van de samenkomst betrokken. Een jong meisje draagt een gedicht voor. Later zullen een vrouwenkoor en een jongerenkoor de dienst opluisteren, al dan niet met begeleiding van een gitaar. En in het gebed, waarvoor ieder die ertoe in staat is op de knieën gaat, roepen zowel mannen als vrouwen de Heere aan. Om daar orde in te scheppen wordt be- [> gonnen door een van de ouderlingen, die ook weer besluit. Zoals in elke dienst zijn er verschillende sprekers. Met gevolg dat de samenkomst ruim drie uur duurt. Uren die door de grote mate van afwisseling ongemerkt voorbijsnellen. Naafloop nemen we voor in de kerk afscheid van Grisjenko. Voor de zoveelste keer ontvangen we de broederlijke kus, die in Rusland nog in ere is. Langdurig schudt de ouderling ons de hand, met tranen in de ogen. Tranen die meer inhouden dan sentiment.

Vergeten groep
De autonome baptistengemeenten vormen een wat vergeten groep. Mede door Friedenstimme kregen de niet-geregistreerde baptisten grote bekendheid. Zij wensen geen enkele inmenging door de overheid, ook in de huidige periode van godsdienstvrijheid niet. In het verleden kon dat standpunt intimidatie, beboeting en in het ergste geval strafkamp met zich meebrengen. Daartegenover staan de geregistreerde baptistengemeenten, die zijn aangesloten bij de Unieraad van baptistengemeenten. Zij houden zich aan de bepalingen van de overheid, wat in het verleden onder meer inhield dat catechese aan jongeren en het meenemen van kinderen naar de diensten uitgesloten was. De autonome baptistengemeenten nemen een tussenpositie in. Zij hebben zich wel laten registreren, maar zijn niet aangesloten bij de Unieraad en houden zich ook niet aan beperkende regels die door de overheid worden opgelegd.

Nieuwbouw
Van de zeven baptistengemeenten in Kiev zijn er vier geregistreerd, twee autonoom en één niet-geregistreerd. De grootste geregistreerde gemeente telt 1400 leden, maar beschikt niet over een eigen kerkgebouw. Oktober 1990 is een begin gemaakt met de bouwervan. Petr Pavlovski, een van de oudedingen van de gemeente, geeft het "bid en werk" heel concreet gestalte door hand- en spandiensten te verrichten op de bouwplaats.,,Eerst wilden we alles door vakmensen laten doen", vertelt hij, ,, maar dat was te duur. Zelfs nu we bijna alles zelf doen zijn de kosten op een miljoen roebel geraamd. En de materiaalprijzen stijgen nog steeds." Komt er geen geld binnen, dan ligt de bouw stil. De in het algemeen niet kapitaalkrachtige gemeenteleden hebben al meer dan 50.000 roebel bijeengebracht. Maar dat is nog geen miljoen. Toch is Pavlovski niet pessimistisch. ,, We bidden tot God of Hij voor de rest wil zorgen", lacht hij. ,, We moeten niet op de omstandigheden letten, maar op Hem."

Verschillen
Nu maakt de gemeente zondags nog gebruik van het gebouw van de Zevende-Dagsadventisten. Het bevat een kleine driehonderd zitplaatsen. Zo'n driehonderd kerkgangers brengen de dienst staande door. De houten wanden worden door de opeengeperste mensenmassa onder zware druk gezet. Een twintigtal kerkgangers heeft buiten een plaats gezocht. Bij een temperatuur van twaalf graden onder nul en een gestage sneeuwval. De overige gemeenteleden kerken tijdelijk in andere gemeenten. In theologisch opzicht bestaat volgens Pavlovski geen verschil tussen de verschillende soorten baptisten. Dat wordt bevestigd door Andrej Losjkarjov, een van de voorgangers van de autonome Bethanië-gemeente. Toch zijn de verhoudingen koel. De autonome en niet-geregistreerde baptisten zijn niet vergeten dat hun geregistreerde geloofsgenoten zich in hoge mate hebben aangepast aan de voorschriften van het communistische regime.

Registratie
Daar komt bij dat er op het terrein van de levenswandel duidelijke verschillen tussen beide soorten van baptisten zijn waar te nemen. Om slechts één aspect aan te geven: wordt de televisie door niet-geregistreerde baptisten beschouwd als een medium dat in hoge mate de verwereldlijking in de hand werkt, in de kring van de geregistreerde baptisten is tv-bezit meer regel dan uitzondering. Veel geringer is het verschil tussen de niet-geregistreerde en de autonome baptisten. In het persoonlijke vlak bestaan zeer goede contacten. Volgens Losjkarjov kan registratie in de huidige tijd niet worden gezien als een knieval voor de communistische machthebbers. ,, Vroeger werd registratie gekoppeld aan een aantal voorwaarden, waaraan je je diende te houden. Die tijd is voorbij. Voor ons was registratie alleen van belang om te kunnen evangeliseren in bij voorbeeld gevangenissen. Dat is zonder registratie absoluut onmogelijk. Maar zou men erin de toekomst weer voorwaarden aan gaan verbin-> den die een inbreuk betekenen op het gemeenteleven, dan zullen we ons daar niet aan houden. Zoals dat ook in het verleden niet is gebeurd.''

Opleiding
Frappant is een aantal opmerkelijke overeenkomsten tussen de autonome en niet-geregistreerde baptisten en de rechterflank van de gereformeerde gezindte in ons land. In de eerste plaats is dat de nadruk op persoonlijke bekering en de beleving van de zaken waarover men spreekt. Dat geeft in de contacten een verbondenheid die boven culturele verschillen uitstijgt. Een tweede overeenkomst is de geringe betekenis die aan theologische scholing wordt toegekend. Hoewel het aantal voorgangers in de baptistengemeenten overweldigend groot is, zijn het maar enkelingen die een theologisch fundament bezitten. De meesten zijn te vergelijken met de voormalige oefenaars in kruisgezinde en Ledeboeriaanse kring. Ze spreken met vuur en bewogenheid, zonder papier en recht uit het hart, maar exegetisch niet altijd even verantwoord. Andrej Kornauck, voorganger van een autonome baptistengemeente op het platteland van de Oekraïne, heeft het gemis aan theologische opleiding nooit als een bezwaar ervaren. ,,Mozes heeft zijn opleiding in de woestijn gehad", glimlacht hij.,,Achter de schapen. En hier ziet u mijn opleiding." Zijn hand wijst naar een lange rij jaartallen op het schutblad van zijn opengeslagen Bijbel, met daarachter kruisjes. Het aantal malen dat hij de Bijbel heeft doorgelezen. Sinds 1952 is dat ruim tachtig keer. ,,Datismij meer waard dan welke opleiding ook."

Isolement
Een andere opvallende overeenkomst is dat door het isolement waarin men lange tijd heeft geleefd, het zicht op het feit dat de kerk wereldwijd is wat uit het gezichtsveld is verdwenen. Heel duidelijk komt dat naar voren in een gesprek met Vadim Grisjenko. De jonge voorganger preekt de laatste tijd bij voorkeur uit de boeken Daniël en Openbaring. In beide bijbelboeken ziet hij zeer concrete profetieën voor de situatie in de Sowjet-Unie anno 1991. Dat de Openbaring wat te zeggen heeft voor de kerk van alle eeuwen en over de hele wereld, ontgaat hem volledig. Hoewel hij beseft dat Gods kerk wereldwijd is, heeft dat in de praktijk van zijn denken geen betekenis. Zoals ook binnen de gereformeerde gezindte in Nederland mensen belijden dat de Heere Zijn Bruid vergadert uit alle rassen en volken, terwijl ze in hun spreken vaak de indruk wekken dat de Kerk naar haar einde gaat als het geestelijk leven in Nederland verflauwt.

Uiterlijke kenmerken
Naast overeenkomsten tussen de genoemde baptisten en het bevindelijk deel van de gereformeerde gezindte zijn ook verschillen aanwijsbaar. Die betreffen niet alleen de doopopvatting. Wie de uiterlijke kenmerken van de gereformeerde gezindte in Nederland als normatief beschouwd, komt in Rusland niet ver. De Russische devotie is ook in de huizen van baptisten zichtbaar. In de woonkamer van Andrej Grisjenko hangt een manshoge poster van de verheerlijkte Christus, Die nodigend zijn handen uitstrekt. Op de kast ligt een doornenkroon die de huisgenoten herinnert aan het smartelijk lijden van de Zaligmaker. In de eredienst zijn gitaar en keyboard gebruikelijke instrumenten voor de begeleiding van de samenzang. Het gebruik van openbaar vervoer op zondag, om naarstig op te kunnen gaan naar Gods huis, is algemeen geaccepteerd. Daar staat tegenover dat fluiten, zelfs van een psalm of gezang, als onfatsoenlijk wordt ervaren. En Vadim Grisjenko vermaant me vriendelijk als ik op een bijeenkomst voor jongeren ontspannen onderuit zak en m'n linker enkel op m'n rechterknie plaats. Dat is toch geen houding voor een christenmens. Schibbolets die in Nederland 1> weer onbekend zijn. Evenals het beter verdedigbare rook- en drinkverbod. Voor de baptisten is het volstrekt onbegrijpelijk dat christenen uit het Westen zonder enig gewetensbezwaar een sigaret opsteken.

Ootmoed
Zoals bij eik contact met christenen in het buitenland, betekent een bezoek aan Russische baptisten een confrontatie met de eigen kerkelijke traditie. Het toont de waardevolle elementen ervan, maar ook de betrekkelijke. Wezenlijk is wat de Bijbel zegt over de kenmerken van een christen, zoals die onder meer in Galaten 5 zijn te vinden. Liefde, blijdschap, vrede, lankmoedigheid, goedertierenheid, goedheid, geloof, zachtmoedigheid, matigheid. Zonder de kerkelijke situatie in de Sowjet-Unie te verheerlijken, kan gezegd worden dat veel Russische baptisten daarin de gereformeerde gezindte tot een beschamend voorbeeld zijn. De broederschap krijgt onder hen concreet gestalte. En al zien ze de zaken theologisch misschien niet altijd even scherp, het onderzoek in het Woord van God neemt een dominante plaats in. Niet alleen in de kerk, maar ook thuis. Niet alleen onder ouderen, maar ook onder de jeugd. Zo komen op de derde verdieping van een eenvoudige flat in Kiev wekelijks minstens twintig jongeren bijeen, om met elkaar te zingen, te bidden en de Bijbel te onderzoeken.

Vlucht
Veel contacten zijn onvergetelijk. Zoals die in het dorpje Rakitmo, waar we kennismaken met Anna Zotova. Met man en negen kinderen vluchtte ze in februari '90 uit Bakoe, de hoofdstad van het door burgerooriog geplaagde Azerbeidzjan. Haar man verdient de kost als fotograaf. Tot vijfjaar geleden was hij timmerman, maar door een ongeluk waarbij zijn rechterhand werd beschadigd kan hij dat beroep niet meer uitoefenen. Inmiddels is het tiende kind geboren. Het huis is veel te klein, de moeder ziet er moe en afgetobd uit, maar ze wil niet klagen. Alles wat ze heeft is gegeven goed.,,Toen we aankwamen hadden we niet meer dan de kleren aan ons lijf." Zotova zelf is niet thuis. Een keer per maand keert hij terug naar Bakoe, om in de gemeente waar hij voorganger was het Avondmaal te bedienen. Een tocht van duizenden kilometers, enkele reis twee en een halve dag treinen. Dagen die hij gezien zijn schamel inkomen eigenlijk niet kan missen, maar zijn verbondenheid met de gemeente die hij achtediet is groter dan alle praktische bezwaren. En zijn vrouw laat hem in vrede gaan. ,,Hetiswel eens moeilijk. Maar God zal voor ons zorgen." Een geloofsbelijdenis van een onopvallende vrouw die diepe indruk op ons maakt.

Ootmoed
Hetzelfde geldt voor Andrej Grisjenko, die ons verzoekt een zegen te vragen over zijn huisgezin. Na het gebed wil hij weten hoe we over het boek Openbaring denken. M'n visie daarop acht hij belangrijk genoeg om in de kerk naar voren gebracht te worden. Vandaar dat ik onverwacht als spreker voor een kleine Russische baptistengemeente word geplaatst, om vanuit Openbaring 12 en 13 aan te tonen dat het laatste bijbelboek betrekking heeft op de kerk van alle eeuwen. In de plaats van Grisjenko, die zijn plaats als voorganger bereidwillig aan me afstaat. Voor mij had het niet gehoeven. Ik zou al m' n kennis graag inwisselen voor zijn ootmoed. En dan is er na de kerkdienst die ontmoeting in de metro. Naast me neemt een reusachtige kerel plaats, die we ook al in de kerk hebben gezien. Terwijl de metro door de veriichte tunnel raast, legt hij zijn hand op m'n bovenarm en roept in gebrekkig Duits boven het rumoer uit: ,,Sinds wanneer heb jij de Heere Jezus lief?" Niet als een zielevorser, die eens even zal onderzoeken of het wel "waar werk" is, maar als een vriend van de Bruidegom, die opzijn reis door het leven ernaar verlangt andere bruiloftskinderen te ontmoeten.

Bontmuts
Tegenover ons glimlacht zijn vrouw me toe. Een ander contact is onmogelijk, want ze spreekt geen woord Duits. Haar echtgenoot breit woord na woord aan elkaar, totdat hij met veel moeite weer een zin heeft volbracht. Hij is vader van negen kinderen. Twintigjaar geleden kwam hij tot bekering. Zijn ouders willen niet van het Woord van God weten. Hij bidt elke dag voor hen. Na vijf minuten is zijn Duitse woordenschat volledig uitgeput. Hulpeloos kijkt hij me aan, vouwt dan de handen en wijst naar boven. De metro mindert vaart. Wij moeten uitstappen. Hij gaat verder. Tot het eindpunt is bereikt.
Over 4 weken: Schilderijen van Albert Wessels in de Russische Christenreis. i< />

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen