RMU-directeur P. Schalk: "Het is steeds moeilijker aan te geven welke arbeid noodzakelijk is"

Na afloop typeert Schalk het drie uur durende gesprek als het moeihjkste interview in zijn nog betrekkelijk korte loopbaan bij de RMU. Een vraaggesprek over de nieuwe Arbeidstijdenwet en Winkeltijdenwet is betrekkelijk eenvoudig. Over de bezwaren daarvan is men het in bijbelgetrouwe kring wel eens. Anders ligt dat als het gaat om de beoordeling van zondagsarbeid op zichzelf. Ook de RMU heeft op dit punt geen uitgekristalliseerde visie. Niet voor niets is na de reeds verschenen brochure "Zondagsarbeid: geen rust meer?" een nieuwe studie in voorbereiding. Daar komt nog bij dat in de achterban van de RMU verschillend over dit onderwerp wordt gedacht. Het grootste deel wijst alle niet strikt noodzakelijke zondagsarbeid a£ De RMU volgde die lijn door de advertentie: "Zondagsarbeid? Dan werk ik niet mee!!" Dat neemt niet weg dat een aantal leden wèl werkt, zij het met een bezwaard gemoed. Het maakt het formuleren van een visie voor Schalk tot spitsroeden lopen.

Geaccepteerd
Momenteel worden nog maar weinig RMU-leden met structurele werkzaamheden op zondag geconfronteerd. Afgezien van de secties Landbouw, Politie en Justitie en Gezondheidszorg en Welzijn, maar de zondagsarbeid in deze sectoren wordt vanouds als noodzakelijk gezien. Toch neemt ook binnen de achterban van de RMU de zondagsarbeid in de overige sectoren duidelijk toe. Voortdurend lopen er ledenzaken over dit onderwerp. Door de nieuwe Arbeidstijdenwet en Winkeltijdenwet zal de situatie volgens Schalk de komende jaren snel verslechteren. „Om met de laatste wet te beginnen. Handel en Dienstverlening is een van de grootste secties van de RMU. Als de winkels op zondag geopend zijn, gaan ook de toeleveringsbedrijven mee en binnen niet al te lange tijd volgt de dienstverlenende sector." Velen zien die bui hangen en zoeken preventief onderdak bij de RMU. In de hoop dat de unie voor hen kan bemiddelen, wanneer ze concreet met zondagsarbeid te maken krijgen. Tenzij het werk van noodzakelijkheid betreft. Daarbij rijst meteen een cruciale vraag. Wat is vandaag werk van noodzakelijkheid? „We zijn het er met z'n allen over eens dat er op zondag politie moet zijn", stelt Schalk vast. „Maar praat je met een politieman over zijn werkzaamheden op zondag, dan blijkt dat hij in de rustige uren veel verbalen uitwerkt. Vinden we dat noodzakelijk? En hoe beoordelen we het bijvullen van kasten of het strijken van kleding in een verzorgingstehuis?"

Noodzakelijke arbeid
In de nota "Zondagsarbeid: geen rust meer?" deed de RMU in 1987 een poging om wat lijnen te trekken. De nutsvoorziening werd op één lijn gesteld met de gezondheidszorg. Elektriciteit is in de moderne samenleving een primaire levensvoorwaarde. Zondagsarbeid in de procesindustrie werd afgewezen, hoewel de opstellers van de nota erkenden dat het om processen gaat die niet stilgelegd kunnen worden. Ze maakten daarbij onderscheid tussen collectieve en persoonlijke verantwoordelijkheid. We zijn door onze levensstijl collectief schuldig aan de noodzaak van deze processen. Maar dat betekent niet dat we persoonlijk verantwoordelijk zijn om een evenredig deel van de zondagsarbeid voor onze rekening te nemen. Schalk erkent dat hier een spanningsveld ligt. Is het verdedigbaar om ongebreideld allerlei produkten te consumeren, of zelfs als noodzakelijk te typeren, maar het eraan verbonden zondagswerk aan anderen over te laten? „Daar ligt een dilemma. Je ziet dat de inhoud van het begrip noodzakelijkheid verschuift. Als je het een gaat doen, wordt het ander noodzakelijk."

Grijs gebied
De zondagsarbeid in het openbaar vervoer wordt door de nota als niet-noodzakelijk aangemerkt. De logische gevolgtrekking, sluiting van Schiphol en de NS op zondag, vindt de directeur van de RMU geen reële optie. „Ik kan me voorstellen dat er mensen zijn die van het openbaar vervoer gebruik maken om naar de kerk te gaan. Al vind ik dat geen ideale situatie. Volgens mij hoort de gemeente ervoor te zorgen dat iemand die slecht ter been is, wordt opgehaald." Daarmee wordt het probleem van de bus of trein naar de auto verplaatst. Wat te doen als het voertuig panne krijgt? Een vraag die bijzonder actueel is voor predikanten die op zondag het hele land door rijden. Dienen zij bij pech onderweg tot 's avonds twaalf uur in de auto te blijven zitten? Of mogen ze de Wegenwacht bellen, waarmee ze tegelijk aangeven dat ze het werk van deze instelling als noodzakelijk beschouwen? „Het is steeds moeilijker aan te geven welke arbeid noodzakelijk is en welke niet", verzucht Schalk. „Het grijze gebied wordt steeds groter. Ook in sectoren als de landbouw. In Canada heb je al bedrijven met honderden koeien die gemolken worden in slagen van acht uur, drie keer per dag. Daar is het klassieke werk van noodzakelijkheid veranderd in procesindustrie." Ondanks deze ingrijpende verschuivingen wordt binnen de gereformeerde gezindte in het algemeen nog het oude schema gehanteerd. Zondagsarbeid in de agrarische sector, het politieapparaat, de gezondheidszorg en de calamiteitenbestrijding is toegestaan. Daarbuiten niet. Veel dekanen van reformatorische scholen ontraden leerlingen dan ook een baan in de nutssector of de petrochemie. Schalk zegt zich in die lijn te kunnen vinden. „We erkennen met z'n allen dat sommige processen niet zijn stil te zetten en soms zelfs van levensbelang zijn. Het probleem is echter dat in die sectoren de werkzaamheden op zondag niet beperkt blijven tot het noodzakelijke. Er wordt volop doorgedraaid." Op hetzelfde moment realiseert hij zich dat hetzelfde kan worden gezegd van de hedendaagse gezondheidszorg, moderne veehouderij, defensie, pohtie... „Ja... Misschien geven we ons inderdaad te weinig rekenschap van de ontwikkelingen in die sectoren. Kun je op zondag wel bij de politie werken, maar niet in de procesindustrie...? Ik vind het moeilijk. In het algemeen denk ik dat we sowieso meer op moeten komen voor de zondagsrust binnen de eigen werksituatie. En wat de taak van een dekaan betreft, hij zal leerlingen op de consequenties van bepaalde beroepen moeten wijzen, maar daar moet hij het denk ik bij laten. Tenzij het een beroep betreft dat op zichzelf verwerpelijk is."

Arbeidstijdenwet
De directeur van de RMU verwacht niet dat binnen afzienbare tijd over de hele linie zondag aan zondag gewerkt zal worden. Wel voorziet hij dat de incidentele zondagsarbeid zal toenemen. Zeker als de nieuwe Arbeidstijdenwet van kracht wordt. Zondagsarbeid is volgens de nieuwe wet niet alleen toegestaan wanneer de aard van de arbeid dat vereist, bijvoorbeeld in de procesindustrie, maar ook als de bedrijfsomstandigheden erom vragen. Het laatste criterium is boterzacht. Bovendien is in dat geval de persoonlijke instemming van de werknemer niet nodig. Als de ondernemingsraad akkoord is, mag de werkgever op zondag doordraaien. De individuele werknemer kan zich dan alleen nog beroepen op het wetsartikel voor gewetensbezwaarden. De consequenties zijn ingrijpend. Tot nu toe was het mogelijk om sectoren waarin zondagsarbeid voorkomt, te mijden. „De situatie wordt nu dat je er in elke sector mee te maken kunt krijgen", zegt Schalk. „Vandaar dat ik op spreekbeurten benadruk dat het verstandig is om al in een sollicitatiegesprek je visie op zondagsarbeid naar voren te brengen. Zodat in het arbeidscontract een uitzonderingsclausule kan worden opgenomen."

Water
De RMU-directeur verwacht wel dat die opstelling gevolgen zal hebben. Met name voor de nieuwkomers op de arbeidsmarkt. „De sollicitatie-achterstand zal steeds groter worden. Het wordt bij veel bedrijven een verborgen code dat mensen die niet op zondag willen werken in een sollicitatieprocedure per definitie afvallen. Voor gewetensbezwaarden die al in dienst zijn, wordt een regeling getroffen, voor nieuwelingen is geen plaats meer." Wordt dit de algemene teneur in het bedrijfsleven, dan ligt het voor de hand dat de RMU aan de advertentie "Zondagsarbeid? Dan werk ik niet mee!!" een r toe moet voegen. Dat gaat Schalk overigens te ver. „Dan zal ieder voor zich opnieuw een persoonlijke afweging moeten maken. Als je in gewetensnood komt door ergens te gaan werken, moet je het niet doen. Maar als RMU kunnen we niet zeggen: Dit mag wel en dat mag niet. Wel zeg ik: Ga je eenmaal water bij de wijn doen, dan is de kans groot dat je na enkele jaren wijn bij water stopt."

Spanningsveld
Een onderwerp dat in de eerste nota van de RMU over zondagsarbeid onaangeroerd blijft, is de reikwijdte van de persoonlijke verantwoordelijkheid. Terwijl juist dit punt van cruciale betekenis is. Is het verdedigbaar om als werknemer zondagsdiensten af te schuiven, waardoor collega's op die dag frequenter moeten werken? Als het om werkgevers gaat: Is er een principieel verschil tussen het laten werken van eigen personeel op zondag en het laten werken van derden ten gunste van je onderneming? De voorbeelden liggen voor het grijpen. De groothandelaar die op zaterdagmorgen een transportondernemer opdracht geeft om maandagmorgen goederen uit Itahë te leveren. De touroperator die het hele seizoen, inclusief de zondagen, hotelpersoneel voor z'n klanten laat werken. De aannemer die controle op spuitwerk in het weekend overlaat aan een onderaannemer. „Nee... ja....gevoelsmatig ligt het voor mij anders, omdat er zo veel kanten aan zitten, maar ik denk niet dat er een wezenlijk verschil is", stelt Schalk na lang aarzelen vast. „Geef jij concreet en rechtstreeks aan derden opdracht om voor jou op zondag arbeid of diensten te leveren, dan werk je in principe eraan mee. Waarbij ik besef dat je in een enorm spanningsveld terecht komt als je dat gaat doortrekken. Toch is de wet van God op dit punt duidelijk: ...noch uw dienstknecht, noch uw dienstmaagd, noch uw vee, noch uw vreemdeling die in uw poorten is."

Ontkerstend
De nieuwe nota van de RMU zal een nadere bezinning op de vragen rond zondagsarbeid bieden. Vier onderwerpen komen in ieder geval aan de orde: zondagsheiliging als principe, praktische problemen die zich aandienen, actuele wetgeving en gewetensbezwaarden en pastoraat. De complexiteit van de materie vereist volgens Schalk een goede voorbereiding en een zorgvuldige verwoording, om correctie achteraf te voorkomen. „We hebben voor onszelf heldere lijnen, zolang het eenvoudig ligt en dicht bij huis blijft. Maar op het moment dat je dieper gaat doordenken over de consequenties van je standpunt voor ons maatschappelijk bezig-zijn in een ontkerstende samenleving, kom je op veel punten in de knoop. Tegelijk ben ik ervan overtuigd dat we heel alert moeten zijn op de inhoud van de zondagsviering. Met de nadruk op viering. Je moet heel eerlijk zeggen dat de zondag ook in onze gezindte al heel anders wordt ingevuld dan dertig jaar geleden. Misschien was men in het verleden weleens wat te strak, maar nu lopen we het gevaar door te slaan naar de andere kant."

Persoonlijk
Een praktisch probleem is voor de RMU dat ze een achterban heeft, en niet graag leden die een persoonlijke beslissing hebben moeten nemen tegen de schenen schopt. Dat maakt het moeilijk om tot een uitgesproken stellingname te komen. „Toch willen we onze verantwoordelijkheid nemen", zegt Schalk. „Ook als dat een spanningsveld oplevert. Wel hebben we er bewust voor gekozen om de werkgroep die de nota opstelt breed te houden. Zo zit er niet alleen een predikant in, maar ook een ondernemer. We moeten waken voor pragmatisme, maar evenzeer voor het gevaar dat we een nota krijgen die buiten de werkelijkheid staat. Personeelsleden van reformatorische organisaties hebben makkelijk praten, maar het merendeel van de werknemers uit onze gezindte staat voortdurend voor de vraag: Kan dit wel of kan dit niet? En dan is het vaak niet eenvoudig om het antwoord te geven. Wij zien het als onze taak om een handreiking te bieden. Toch hoop ik dat men zich niet primair laat leiden door dat wat de RMU, het GMV, de SGP, de RPF of het RD zeggen. Uiteindelijk zijn we geen verantwoording schuldig aan mensen. Het gaat erom dat we ons handelen voor God kunnen verantwoorden. Dat blijft een persoonlijke zaak, waarin niet alleen rationele argumenten een rol spelen."

Volgende keer (slot) prof. dr. W.H. Velema: "We kunnen de antwoorden op de vragen van 1995 niet baseren op de feiten van 1945".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen