Luther en de Bijbelvertaling

(4).

Het Nieuwe Testament was nog niet van de pers gekomen, of Luther was al weer begonnen met de vertaling van het Oude. Op de Wartburg had hij dat niet aangedurfd, zoals we gezien hebben, maar nu kon hij rekenen op de hulp van vrienden, zoals Aurogallus, een deskundige voor het Hebreeuws, en Melanchton. Toch waren de moeilijkheden ontzettend groot. Was het Nieuwe Testament binnen 12 weken voltooid, over de vertaling van het Oude zou hij niet minder dan 12 jaren (met tussenpozen) arbeiden. Men moet groot respect hebben voor het doorzettingsvermogen van deze man met een overbezet leven.

Ontelbare uren heeft de reformator gebogen gezeten over zijn Hebreeuwse Bijbel. Hij gebruikte een exemplaar, dat in 1494 was verschenen en dat bewaard is gebleven. De Septuagint, die hij daarnaast gebruikte, was waarschijnlijk uit 151S. Maar met deze oude Griekse vertaling had hij niet veel op, evenmin met de Latijnse bestaande overzettingen van het Oude Testament. Hij gebruikte zeer veel de commentaren van Nicolaas van Lyra. Deze jonge hoogleraar was hem vroeger verdacht geweest wegens zijn hangen aan de letter, waardoor het christologische perspectief van het Oude Testament te veel op de achtergrond raakte.

Grammatica en woordenboek van Reuchlin bewezen ook nu uitstekende diensten, evenals bij de vertaling van het Nieuwe Testament.

Luther had de gewoonte, om zich eerst lang in de stof te verdiepen, haar van binnenuit te beluisteren en pas daarna te vragen, of hetgeen hij zo meende te horen, met de letter van de tekst overeenstemde en grammaticaal aanvaardbaar was. Bij moeiijke stukken consulteerde hij over deze laatste vraag dan een erkend Hebraïcus.

Had hij de meest waarschijnlijke zin van de grondtekst gevonden, dan kwam de moeilijkheid van het Duits, want het viel hem veel zwaarder om de schrijvers van het Oude Testament Duits te laten spreken dan die van het Nieuwe. „Ik heb me zeer ingespannen, " zegt hij ergens, „om Mozes zo Duits te maken, dat niemand meer zou vermoeden, dat hij een Jood was." Vooral het transponeren van beelden en overdrachtelijke uitdrukkingen baarde hem veel zorg. Zijn vriend Amsdorf hielp hem hierbij trouw. Maar vaak konden ze het goede Duitse woord niet vinden. Amsdorf zei eens: , , 't Is om je te schamen, ik begrijp het, ik weet dat er een woord voor is en ik kan het toch niet uitdrukken. We moeten het soms wel driemaal van het ene in het andere vat gieten, voor we er mee klaar zijn."

Het werk schoot dan ook niet snel op. Begin november was het eerste deel van de Pentateuch gereed. Luther zag wel in, dat het jaren duren zou, voor het gehele Oude Testament ter perse zou gaan. Daarbij overwoog hij, dat de prijs voor zulk groot boek voor de eenvoudigen veel te hoog zou worden. Toen besloot hij het in gedeelten uit te geven en als eerste aflevering de boeken van Mozes te doen verschijnen.

Bijzondere moeilijkheden verschafte hem het boek Leviticus. Toen hij bezig was met de offerwetten, en de namen nodig had van de ingewanden en lichaamsdelen der dieren, ging hij verschillende malen naar een slager, maakte het slachten van enkele schapen mee en liet zich nauwkeurig de namen noemen die hij nodig had.

Met Aurogallus en Melanchton nam hij alles nog eens door. In zijn handschrift had hij nog heel wat plekken opengelaten, ook stond er nog menig Hebreeuws woord onvertaald. Er zijn nog brieven bewaard gebleven tussen Luther en Spalatinus, die hierover handelen. Er is een brief over een aantal moeilijk te vertalen plaatsen uit Genesis; de hofprediker moest helpen bij teksten, waarvan men de zin wel verstond, maar die zich niet in het Duits wilden laten overbrengen. Zo b.v. Gen. 1 : 27. Letterlijk staat daar in het Hebreeuws: ij schiep de mens in het beeld naar de gelijkenis Gods. Geef daar nu eens een goede Duitse vertaling van. Reeds de volgende dag kreeg Spalatinus weer een brief, nu over allerlei dieren: Geef me alsjeblieft een beschrijving van de volgende soorten: an de roofvogels: ouw, gier, havik, sperwer enz. (ik weet niet precies hoe ze er uitzien); van het wild: erggeit, gems, steenbok etc.; van de reptielen zit ik met wezel, muis, pad, ringslang, salamander enz.; van de nachtvogels: il, nachtraaf, schuifuil, katuil enz. En wat, in de lieve vrede, is een tragelaphus, pygargus, oryx, camelopardus? (diernamen uit de Vulgaat.)

Eindelijk, begin 1523 was de Pentateuch klaar. De titel voor het hele Oude Testament bedoeld, luidde: „Das Alte Testament deutsch. M. Luther.Wittemberg. Ze is gevat in een kader van twee pilaren, verbonden door een boog, met engelenfiguren versierd. Onder de boog is Christus aan het kruis uitgebeeld, eveneens met engelenfiguren omgeven. Evenals bij het Nieuwe Testament werd ook dit Boek versierd met platen. Daarbij is het hem niet alleen te doen om de versiering, maar tevens om de illustratie in de volle zin van het woord, d.w.z. verheldering van het inzicht in de stof. Van de 11 houtsneden geven niet minder dan 6 afbeeldingen het inwendige of uitwendige van de tabernakel weer, één toont de hogepriester in vol ornaat; de anderen betreffen de zondvloed, het offer van Izaak, de droom van Jacob en Jozef als droomuitlegger.

Opmerking verdient nog, dat hij ter onderscheiding van de Godsnamen Jehova en Adonaï, die hij beide met „Herr" overzette, een verschillend lettertype koos; de eerste wordt HERR, de tweede HErr of HERre.

Evenals bij het Nieuwe Testament voorziet Luther ook het Oude Testament van een voorrede. Zij geeft een goed beeld van Luthers visie op de verhouding van Oud en Nieuw Testament. Het slot luidt:

„Ik dacht ook, dat ik geleerd was en ik ben nog overtuigd, dat ik door Gods genade meer geleerd heb dan aller hogescholen sofisten samen. Maar nu heb ik

Vervolg Luther en de Bijbelvertaling

ervaren, clat ik mijn eigen moedertaal nog niet goed kan spreken — en ik heb nog steeds geen boek of brief gelezen, die in werkelijk goed Duits gesteld was. Ten slotte: laten we liever samen onze krachten inspannen, dan hebben we de handen vol om de Bijbel weer onder aller aandacht te brengen, de een met zijn inzicht, de ander met zijn talenkennis. Want ik heb dit werk ook niet alleen gedaan, maar een ieder, die ik maar kon befwegen om mee te doen, daarbij laten helpen. God moge het werk, dat Hij begonnen heeft, ook voleindigen. Amen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen