De Reformatie te Genève, voor Calvijn

(I) Het zal in oktober 1982 vier en een halve eeuw gelden zijn, dat de Franse Hervormer Guillaume Farel - in Katwijk aan Zee is een school naar hem vernoemd - voor het eerst in Genève het Evangelie ging prediken, als zijnde de enige grondslag voor het geloof. Farel was een discipel van Lefèvre d'Etaples (1455-1536), de wegbereider voor de Hervorming in Frankrijk. Strijdbaar en onvermoeid wees Farel, eerst in besloten kring later in het openbaar, zijn hoorders op het onschriftuurlijke karakter van mis, heiligenverering en andere roomse praktijken.

Dat het volk van Genève tenslotte brak met het r.k. kerkinstituut, is het gevolg geweest van een combinatie van politieke en religieuze factoren. De bisschop van Genève en omstreken deelde de soevereiniteit over dit gebied met de hertog van Savoye. In de vijftiende eeuw was de bisschopszetel in bezit gekomen van het hertogelijke huis. Enige malen kregen minderjarigen - zelfs jonge kindern van 5, 8 en 10 jaar - de leiding van het bisdom. Zo'n bisschopje kon zijn functie natuurlijk niet zelf waarnemen, maar hij, of liever zijn familie genoot er wel de rijke inkomsten van. De voorlaatste bisschop, Johan van Savoye, was een natuurlijke zoon van de overleden bisschop Frans van Savoye. (Choisy: Histoire religieuze de Genève) Het slechte voorbeeld dat de Geneefse kerkvorsten gaven, kwam de moraliteit van de lagere geestelijken niet ten goede, wat het prestige van de clerus bij het gewone kerkvolk danig ondermijnde.

Wanneer hertog Karei III van Savoye, met instemming van de bisschop, de aloude rechten en vrijheden van de burgerij van Genève wil gaan beknotten, roept het stadsbestuur de hulp in van het kanton Fribourg, en ook van het machtiger Bern. Beide kantons waren lid van het Zwitserse Eedgenootschap. Maar in 1519 bezet hertog Karei Genève met 500 man krijgsvolk. De leider van de plaatselijke vrijheidspartij, Philibert Berthelier, wordt onthoofd; François Bon(n)ivard, de patriottische prior van het klooster van St. Victor, wordt gedurende twee jaar gevangen gehouden. In 1530 verdwijnt hij in de kerker van het kasteel van Chillon aan het Meer van Genève, ten Zuiden van Montreux. Hij zal de vrijheid pas herkrijgen in 1536, wanneer soldaten van Bern de Savoyaarden verdrijven en het kasteel van Chillon bezetten.

Een ontroerend gedicht van de Engelse dichter uit de romantische school. Lord Byron (1788-1824), herinnert het nageslacht aan de gevangenschap van de Geneefse patriot Bonivard. Byron schreef dit gedicht - The prisoner of Chillon - nadat hij op een van zijn vele reizen het kasteel van Chillon heeft bezocht. Met grote bewogenheid zag de vrijheidsvriend Byron in de stenen kerkervloer plaatsen, die waren uitgesleten door de voetstappen van Bonivard. Hieraan herinnert het sonnet, dat aan het grote gedicht (392 regels) voorafgaat. De laatste versregels van dat sonnet luiden, in vrije vertaling: 'Chillon! Uw kerker is een gewijde plaats / En Uw droeve vloer een altaar - immers zolang betreden / Totdat zijn eigen voetstappen een spoor nalieten / uitgeslepen, alsof het koude plaveisel een graszode was / Door Bonivard! Moge niemand deze sporen uitwissen / Want zij gaan in beroep bij God, tegen de tirannie.'

Nadat de bisschop van Genève de zijde gekozen had van hertog Karei van Savoye, kwam er een schrikbewind in stad en omgeving. Veel vrijheidsvrienden nemen de vlucht. De voornaamste patriotten gaan in Fribourg, later vooral in Bern onderhandelen over een alliantie. Door haar steun aan de hertog maakt de R.K. kerk van de Geneefse vrijheidspartij, feitelijk, een antiroomse groepering. En zo heeft deze kerk zelf, in Genève, de weg gebaand voor de, sedert Luthers openbaar optreden in 1517, zich overal manifesterende hervormingsdrang.

Om het hoofd te bieden aan de permanente militaire dreiging van de Savoyaarden, bezetten soldaten van Bern in oktober 1530 Genève. Het kanton Bern, dat in 1528 de Reformatie had ingevoerd, combineerde politieke actie altijd met daadwerkelijke bevordering van de kerkhervorming. Daarom is, voor de eerste maal in de geschiedenis van de stad, op 11 oktober 1530, een 'protestantse' kerkdienst gehouden in de hoofdkerk van Genève, de kathedraal van St. Pieter. De onderbreking van de r.k. eredienst zou maar kort duren. Maar wel laat Bern, in het Franstalige Zwitserland, het zuivere Evangelie verkondigen door predikers als onze Farel, geholpen door Froment en Viret.

In 1532 begaat Rome een grote tactische fout! Alsof er nooit een Tetzel brokken had gemaakt met zijn aflaathandel, laat de vicaris-generaal van het bisdom Genève op 9 juni 1532, overal in de stad, kopieën aanplakken van een algemene aflaatbrief van paus Clemens VII. In een bijgevoegde catalogus zijn verschillende zonden vermeld, benevens het bedrag dat aan de kerk moest worden betaald, om kwijtschelding te krijgen van in het vagevuur te verwachten straffen. Ter verduidelijking van de navolgende bedragen, zij hier vermeld dat de waarde van een 'pond' gelijk was aan de prijs van een pond zilver. Voor doodslag moest 15 pond IVi stuiver geofferd worden; voor meineed moest 29 pond 5 stuiver betaald en voor echtbreuk 87 pond. (Puaux: Histoire de la Réforme française 1).

In de nacht van 9/ 10 juni 1532 werden de aflaatbrieven afgescheurd en overgeplakt met biljetten van een groep belijders van het 'heilige Evangelie', waarin te lezen stond dat zondaren om niet vergiffenis van God kunnen krijgen, echter op voorwaarde van oprecht berouw en geloof in Jezus Christus. Dat er reeds tal van hervormingsgezinden in Genève waren, blijkt niet alleen uit de reactie op de aflaatbrieven, maar vooral ook uit het feit, dat de 'Raad van Tweehonderd' (het stadsparlement) op 30 juni 1532 de vicaris-generaal verzoekt te willen bevorderen, dat voortaan in alle kerken en kloosterkapellen, uitsluitend gepreekt zal worden over het Evangelie zonder aanhalingen uit 'menselijke' verzinsels.

Tenslotte nog dit: in oktober 1532 komt Guillaume Farel, met een vrijgeleide van de regeerders van Bern naar Genève, om aldaar het ware Evangelie te gaan verkondigen. Hierover een volgende maal meer.

(wordt vervolgd)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen