De Heidelbergse Catechismus

(7).

Zacharias Ursinus 3 Verdere arbeid a. In Heidelberg

lil 1562 begon Ursinus in Heidelberg met zijn colleges in cle dogmatiek. Deze heeft hij regelmatig gegeven tot 1568, toen hij werd opgevolgd door Zanchius. Bewonderenswaardig was zijn trouwe, vlijtige en toegewijde werkzaamheid. Behalve het professoraat drukten nog vele andere taken op zijn schouders. Zo had hij ook cle wetenschappelijke en economische leiding van het Sapientiacollegium. Dikwijls ontbrak in dit studentenhospitium cle tweede leraar. Dan rustte alle arbeid en toezicht op een 70-tal voedsterlingen alleen op Ursinus. Dan moest hij zijn zorgen laten gaan over allerlei huiselijke besognes, ook over cle inkopen bij allerlei handelaren. Hij klaagt er over, dat de wijnhandelaren hem verschaalde wijn in handen proberen te duwen. Men moet weten, clat cle studenten in Heidelberg dagelijks een glas wijn dronken. Daarbij kwam nog een uitgebreide correspondentie, het opstellen van cle Heidelbergse Catechismus, waarop we later terug hopen te komen. Vervolgens cle opstelling van een kerkordening, terwijl hij in 1563 bovendien nog de taak kreeg, iedere zondagmiddag over de Catechismus te prediken.

Vooral in de dorpen moest nog tegen tal van roomse misbruiken gestreden worden. Het gebrek aan voldoende mannen liet zich hierbij sterk voelen. In 1566 brak de pest in Heidelberg uit, waaraan veel studenten stierven. Ursinus, Olevianus en anderen moesten niet alleen het goede voorbeeld geven in volharding en trouw, maar ook de zwakken en ingezonkenen sterken en bemoedigen door woord, daad en geschrift.

De zwaarste tegenstand kwam echter van cle kant der Lutherse theologen en vorsten, clie het werk van Frederik lil gram waren. Wij zullen er niet op ingaan. Genoeg zij te weten, clat cle strijd hoofdzakelijk ging over cle sacramenten, meer speciaal de avondmaalsleer. Later hopen we erop terug te komen.

Ursinus kreeg er toen een zware taak bij, toen hem door de keurvorst werd

opgedragen, om de aanvallen van de Lutherse theologen te weerleggen. Talrijk zijn de geschriften geweest, die in dit verband door Ursinus werden geschreven. Bovendien werden er godsdienstige gesprekken gehouden met de tegenstanders. Ursinus bewees ook hier, hoe slagvaardig hij was en hoe scherp hij onderscheidde. Hij was scherp en zeer raak in zijn bewijsvoering en dit alles maakte hem tot één der uitmuntendste disputators van zijn tijd. Na afloop had hij heel wat gelukwensen met zijn overwinning in ontvangst te nemen. In 1566 werd de rijksdag te Augsburg gehouden. Hier had men het er op toegelegd, Frederik III te betichten van afval van de Augsburgse Confessie. Ook hier trad Ursinus voor zijn keurvorst in het krijt. En met sukses.

Zijn gezondheid had door al die drukke bezigheden reeds veel geleden. Hij werd telkens genoodzaakt de nachten te hulp te roepen om met zijn werk gereed te komen. Hij moest het wat kalmer aan gaan doen. In een brief uit 1566 schreef hij: ..Ik kan en wil niet meer schrijven. Ik ben de zaak moede en zat. Laat verder schrijven wie wil." En uit een brief uit 1567 citeren we: „Ik zal mijn best doen om niet, nu ik eenmaal uit de arena ben teruggeweken, weer erin af te dalen. Want ik ben die twisten moede, waarvan naar ik meen de afmatting groter is dan de vrucht."

Om hem niet geheel uit te putten, moest men hem verlichting geven. De keurvorst riep hiertoe Zanchius op de tot hiertoe door Ursinus bezette leerstoel der dogmatiek.

Toch vond Ursinus de verlangde rust niet. Binnen de kerk van de Palts zelf waren twisten ontstaan, o.a. over de kerkelijke tucht. Ook daarin moest hij zich mengen. Temidden van deze en andere troebelen werd Frederik III, bijgenaamd de Vrome, ernstig ziek en lag weldra op zijn sterfbed. Hij stierf 26 oktober 1576 in vast geloofsvertrouwen. Herhaaldelijk liet hij zich Johannes 17 voorlezen. In zijn laatste uren was hem ook psalm 31 en 71 tot grote troost, alsmede Romeinen 8.

Wat ging er nu gebeuren in de Palts? Dat bleek spoedig genoeg, Lodewijk VI, zoon en opvolger van Frederik III, kende geen werk, dat hij nodiger vond dan de verwoesting van het kerkelijk bouwwerk, waaraan zijn vrome vader zijn leven gewijd had. De Palts moest een Luthers territorium worden. De medestrijders van zijn vader, Calvinisten, moesten dus van het toneel verdwijnen. Het laatst werd Ursinus door de maatregelen van de nieuwe keurvorst getroffen. Op 7 oktober 1577 werd hij ontslagen.

Nu was Ursinus niet vermogend. De slag trof hem dus zwaar. Van vrienden kreeg hij geld, om zelf en zijn vrouw Margaretha Trautwein en zijn zoon Johannes, van te kunnen leven. Hij vertrok naar Neustadt aan de Hardt naar het Collegium illustre Casimirianum.

b. In Neustadt

Hier begon hij zijn voorlezingen over de profeet Jesaja. Bovendien schreef hij hier vele verweer-en strijdgeschriften, vooral tegen Lutherse dwalingen. Het worden hier enige jaren van lichamelijk lijden en ingespannen arbeid.

Op 6 mei 1583 kwam het einde. Toen legde de dappere strijder voor de Waarheid Gods zijn wapenen neder. Rusteloos had hij gestudeerd, gedacht en gestreden. Nu mocht hij rusten van zijn inspanning en moeiten, want zijn hemelse Vader riep hem om thuis te komen in het Vaderhuis, waar ook hem plaats bereid was.

Zijn lichaam werd ter aarde besteld in het koor van de kerk te Neustadt.

Hij heeft zijn 49e levensjaar niet meer mogen uitdienen. Het is treffend, hoe kort vele van de grote figuren uit de tijd de Reformatie hebben geleefd, en hoeveel ze in deze korte levenstijd hebben geschreven en gedaan. Ook Olevianus leefde niet veel langer dan Ursinus. Calvijn werd ook maar 55 jaar. Ziehier hun jaartallen:

Olevianus:1536-1587 Ursinus:1534-1583 Calvijn:1509-1564

Maar welk een geweldige arbeid hebben deze mannen verzet. En hoe vruchtbaar is hun schriftelijke nalatenschap geweest.

Als we al de geschriften van Ursinus zouden vermelden, clan konden we nog wel even doorgaan. Op één ding willen we echter nog wijzen:

Het werk, dat de meeste zegen heeft verspreid en ook als zijn voortreffelijkste prestatie wordt erkend, waren zijn „Verklaringen van de Heidelbergse Catechismus." Ze werden herhaaldelijk gedrukt in allerlei uitgaven. Ze vertonen echter wel eens kleinere en grotere varianten. Pareüs, leerling van Ursinus, wees erop, dat ze soms gegevens bevatten, die niet van Ursinus afkomstig zijn. Hij heeft toen gezorgd voor een correcte uitgave. (Corpus doctrinae orthodoxae) en hij bezwoer de drukkers, om niet af te wijken van zijn verbeterde editie.

Deze „Verklaringen van cle Heidelbergse Catechismus" zijn ook in het Nederlands verschenen, zoals clie verwerkt zijn in tal van „Schatboecken" van Ursinus. Als men nu geen goede vertaling van de uitgave van Pareüs heeft, heeft men dus Ursinus zijn geschrift niet. Bovendien hebben latere bewerkers er ook veel bijgevoegd, zonder aan te geven, wat van Ursinus en wat van hen is.

Dit alles is niet zo hinderlijk voor hen, die deze „Schatboecken" alleen raadplegen om iets over een Catechismusafdeling te lezen. Maar voor hen, die nauwkeurig willen weten, wat de dogmatische visie van Ursinus was inzake de sacramenten, enz. is het nodig, de Latijnse edities te raadplegen. Het beste doet men, de door Pareüs verzorgde uitgaven te gebruiken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen