Rond de Calvijn-herdenking

(VII).

Kerk en Staat bij Calvijn

Over de staatkundige ideeën van de Géneefse hervormer zijn allerlei tegenstrijdige theorieën in omloop. Van bepaalde zijde heeft men Calvijn geschilderd als de dictator, die in Génève een soort schrikbewind uitoefende, compleet met bloedraad en brandstapel. Moet men anderen geloven, dan was Calvijn een revolutionair, de wegbereider van de socialistische staat.

Volgens sommigen was hij een absoluut voorstander van de theocratie, anderen trachten hem voor te stellen als de meest radicale democraat.

Voor deze Babylonische spraakverwarring zijn allerlei oorzaken aan te wijzen. Niet, dat Calvijn zelf vaag is of

zich op de vlakte houdt, zodat we met zijn staatkundige ideeën alle kanten uit kunnen; evenals in theologische, trekt Calvijn ook in politieke zaken een strakke lijn. De allereerste oorzaak is wel, dat er een algemene tendenz bestaat, grote figuren voor het eigen karretje te spannen. Of men nu Kuyperiaan is of Barthiaan, ieder wil zich nog wel graag Calvinist noemen. En clan moet cle theorie, die niet altijd met cle praktijk overeenstemt, daarmee maar in overeenstemming gebracht worden! Tenslotte is het een koud kunstje om grote mannen te laten zeggen, wat men zelf graag horen wil.

Op een andere aanleiding tot misverstand heeft de grote Calvijn-kenner Emile Doumergue gewezen.Volgens hem hebben velen een verkeerde voorstelling van Calvijn's staatkundige gedachten, omdat ze zijn kerkbegrip niet kennen. Bij Calvijn zijn immers Kerk en Staat zó nauw met elkaar verbonden, dat men het ene niet los van het andere kan beschouwen.

Terecht heeft Doumergue aangetoond, clat Kerk en Staat bij Calvijn dezelfde kenmerkende eigenschappen hebben. Ze zijn beide:

le constitutioneel: De Staat heeft een Grondwet, (een constitutie); cle Kerk heeft de Heilige Schrift en de Geloofsbelijdenis.

2e representatief: de regering vertegenwoordigt het volk en wordt door het volk gekozen; de kerkeraad vertegenwoordigt de gemeente en wordt door de gemeente benoemd.

3e democratisch: in de Staat hebben alle burgers gelijke rechten en plichten; in de Kerk zijn geen geestelijken en leken, praeses en scriba hebben nooit levenslang zitting.

De verkiezing van ambtsdragers in de Kerk en van overheidspersonen in de Staat plaatst ons voor een belangrijke vraag: Was juist Calvijn niet degene, clie het gezag in Kerk en Staat beschouwde als van Goddelijke oorsprong? Is het

dan niet tegenstrijdig, dat de dragers van het gezag door mensen worden gekozen?

Calvijn maakt echter duidelijk onderscheid tussen taak en persoon. God legt de taak op, de mensen kiezen de persoon. Zo kan een slecht persoon een goede taak vervullen. Calvijn heeft deze stelling met voorbeelden toegelicht. God had David laten zalven tot koning over Israël, maar David vroeg bij zijn ambtsaanvaarding of het volk daarmee instemde.

Het Calvinisme is niet gebonden aan een bepaalde staatsvorm, met dien verstande echter, dat Calvijn een duidelijke voorkeur had voor de republiek boven de monarchie. We moeten daarbij niet vergeten, dat het koningschap in Calvijns dagen dikwijls gelijk stond met dictatuur. Calvijn was daarom van oordeel, dat het volk zelf zijn regering moest kiezen. Hij voelde het meest voor een gematigde aristocratie. Van het vorstelijk erfrecht was hij in principe een tegenstander: „Het erfrecht past niet bij de vrijheid", zegt hij. „In een vrije staat te leven, waar echter de wetten heersen, is beter dan onder een vorst, die zegt: Zo wil ik het, zo dunkt het mij goed." Het is dus onjuist, de oorsprong van de moderne democratie bij Calvijn te zoeken; even onjuist is het echter, de Géneef se staatsvorm als theocratisch te bestempelen. Calvijn heeft enerzijds gewezen op de autoriteit van de overheid, maar anderzijds duidelijk in het licht gesteld, dat de overheid verantwoordelijk staat voor God. Voor het heidendom is de Staat het een en het al; voor Rome geldt de Kerk als hoogste gezagsorgaan. Tussen Caesarenregering en priesterheerschappij wees Calvijn „een weg, die nog uitnemender is." De Kerk is een instelling van God en een vereniging van gelovigen; de Staat is óók een instelling van God en een vereniging van burgers. Beide ontlenen hun gezag aan God. Ze zijn twee zelfstandige machten, die beide werkzaam zijn in het belang van dezelfde gemeenschap. Daarom mag de Staat niet over de Kerk, maar ook de Kerk niet over de Staat heersen. Calvijn was absoluut tégen een scheiding van Kerk en Staat, maar hij was vóór een onderscheiding tussen die twee.

Kerk en Staat moeten elkaar bijstaan in het bevorderen van de ere Gods, zowel op kerkelijk als op maatschappelijk terrein. Op die wijze zocht Calvijn het gehele leven te stellen onder het gezag en de tucht van Gods Woord.

Artikel 36 van onze N.G.B., dat geheel in de geest van Calvijn is opgesteld, kan alleen bij dat licht verklaard worden. Naar Calvinistische opvatting behoort het ook tot de taak van de overheid, het Rijk van Christus te bevorderen en het rijk van de antichrist te bestrijden.

Het neo-Calvinisme heeft dit als een dwaling gezien en de taak van de overheid willen beperken tot de zorg voor de naleving van de tweede tafel der Wet. Op grond daarvan kwam de synode der Ger. Kerken in 1905 tot wijziging van genoemd artikel 36. Dat was de noodzakelijke konsekwentie van Kuyper's ideaal: „een vrije Kerk in een vrije Staat." Hier ziet men de stelling van Doumergue bewezen, dat een verkeerde staatsidee het gevolg is van een onjuist kerkbegrip.

x ) E. Doumergue „Calvijn als mens en hervormer."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen