Lezen èn zingen uit de Catechismus

De hierop terug te voeren gewoonte van de wekelijkse ‘leerdienst’ vinden we in veel reformatorische kerken terug. Veelal wordt tijdens de leerdienst een catechismuszondag behandeld. De HC wordt ook in diverse werkvormen op (belijdenis)catechisaties besproken.
Ondanks al deze aandacht wordt de tekst van het oude onderwijsboek door velen - niet alleen jongeren! - als moeilijk ervaren. Voor een deel heeft dit te maken met de manier waarop wij vandaag met elkaar communiceren. Wij worden door de sociale media erop getraind om antwoorden in een sms bericht of tweet van maximaal 140 tekens te versturen.
Wij leren niet meer te denken in hoofdzinnen, bijzinnen en meervoudige verwijzingen binnen een zin, zoals bijvoorbeeld het geval is in het citaat uit de DKO hierboven! De boodschap moet in onze tijd in een “oneliner” worden gebracht. Als we echter in de communicatie over geloofswaarheden ons moeten “persen” in enkelvoudige zinnen kunnen wezenlijke zaken verloren gaan.
Diverse pogingen zijn in de afgelopen eeuwen gedaan om de klassieke tekst van de Heidelberger te herschrijven om zo de catechismus opnieuw onder de aandacht te brengen. Het taalgebruik mag er geen oorzaak van zijn dat de inhoud ervan verloren zou gaan.
Een opsomming van hertalingen past niet in het kader van dit artikel en heeft het gevaar in zich onvolledig te zijn. In feite is het onder ons bekende “Kort begrip der Christelijke religie” van H. Faukelius uit 1608, nog geen halve eeuw na de verschijning van de Heidelberger, al een van de eerste pogingen om deze Catechismus te vereenvoudigen. Zonder alle tussenliggende pogingen tekort te willen doen volstaan we hier met het vermelden van de eigentijdse weergave van de hand van dr. W. Verboom (2007, Boekencentrum).
Deze samenvattingen/herschrijvingen zijn als hulpmiddelen zeer bruikbaar. Toch moeten we het lezen van de tekst, die nu al zoveel eeuwen in diverse kerken is gebruikt, niet te snel opgeven. Wij moeten ons wat inspannen om haar weer te leren lezen, elke generatie opnieuw. Ten behoeve van catechisatielessen ben ik eens begonnen om de tekst van de catechismus ‘visueel te ontleden’ waardoor in één oogopslag de hoofdzin en de bijzinnen van wat gecompliceerde antwoorden gescheiden worden.

Visuele ‘oneliners’
De oorspronkelijke tekst blijft gewoon staan, hij wordt als het ware visueel in ‘oneliners’ geknipt.
Neem nu het antwoord op vraag 27 (zondag 10). De hoofdzin, oftewel de kern van het antwoord, ontdaan van alle bijzinnen en bijwoorden, licht als volgt hieruit op: God onderhoudt en regeert de hemel, de aarde en alle schepselen; alle dingen komen ons van Zijn Vaderlijke hand toe. De catecheseles kan deze kern als uitgangspunt nemen, terwijl de details voor de verdere uitleg beschikbaar blijven.
De opstellers van de HC hebben voor de werkvorm van vraag en antwoord gekozen; een andere belangrijke werkvorm in het onderwijs is muziek. Door op bovenstaande manier woord voor woord ‘door de HC-tekst te kruipen’ ontstond het verlangen om de inhoud van de catechismus ook toegankelijk te maken door te zingen liederen. Hieruit is een bundel liederen ontstaan.
Bij elke zondag is gezocht naar een psalm die een inhoudelijk verband heeft met het onderwerp van die zondag. Hierbij was de correspondentie op de inhoud leidend: ook de wat minder gangbare melodieën uit het Geneefse psalter zijn gebruikt. Er moesten in het dichtwerk dingen worden weggelaten of toegevoegd, omdat het vers daar aanleiding toe gaf. Voor al die keuzen is in noten een verantwoording gegeven, hetzij door verwijzingen naar andere HC-teksten of door schriftbewijs.
Uit dit werk springen twee woorden uit de HC naar voren. Ten eerste uit zondag 2, vraag 5. Een korte vraag met een kort antwoord. Kunt gij dit alles volkomenlijk houden? Neen ik; want ik ben van nature geneigd God en mijn naaste te haten. In de visuele ontleding is de kern van het antwoord nog korter: Ik ben geneigd te haten. Haten, dat is ons bestaan!
De HC windt er geen doekjes om, als zij op deze indringende wijze de toestand van onze ellende zo kernachtig verwoordt.
En het tweede, tegenover onze ellende, tegenover ons haten: Gods liefde, die op diverse plaatsen in de HC wordt uitgewerkt. Dit is onder andere terug te vinden in de titel van de liederenbundel: Hij rekent met genade.
In Zijn verkiezing, in Zijn plan van verlossing, in het trekken van zondaren, maar ook in de Wet, waarin Hij zich openbaart als de God van Liefde. Want Gods dienst is geen dienst van gebod op gebod en regel op regel, maar Gods dienst is een liefdedienst. Gods liefde wekt wederliefde. De Heere God is al mijn liefde waard, zo is het bij zondag 2 zingend verwoord.
Haat, als kernwoord waarin de zonde, de ongerechtigheid en de ellende wordt samengevat en Liefde, het kernwoord van Gods remedie.

Voorbeelden
Enkele voorbeelden hoe het dichtwerk dienstbaar kan zijn bij het lezen van de HC: Bij zondag 6 wordt verwoord waaruit we dit alles weten; eerst uit het heilig Evangeliewoord, de verwijzing naar de moederbelofte in het paradijs, het onderwijs van de patriarchen, profeten, de uitbeelding in de offerdienst en tenslotte door Gods Zoon zelf.
Deze laatste serie getuigenissen werd in het lied (wijs psalm 113): Door heil’ge vaders is ’t vermeld, / aan kinderen steeds doorverteld, / we hoorden ’t uit profetenmonden. / Het is in offers afgebeeld, / in tempeldienst ons meegedeeld; / tot slot vervuld in Jezus’ wonden.
Dan wordt hetzelfde gezegd, maar het lied en het ritme maakt er een geheel van wat de inhoud des te krachtiger naar voren laat komen.
Zondag 18, over de hemelvaart, is berijmd op psalm 47 (God vaart voor het oog). In vraag 47 staat die bekende passage: Naar Zijn Godheid, Majesteit, Genade en Geest wijkt Hij nimmermeer van ons. In het vers is dat geworden (het zijn de laatste vier regels van het 2e couplet bij deze zondag): Maar Zijn God’lijkheid, / Geest en Majesteit, / Zijn Genade wijkt / nooit van ons, dat blijkt!
Als zo’n klassieke zin bijna woordelijk in het vers past, terwijl je als dichter de beschikking hebt over versregels van 5 lettergrepen, krijgt de inhoud hiervan een extra schoonheid.
Als het gaat om opstanding van de nieuwe mens en in roeping en bekering (zondag 33): Maar er wordt iets nieuws geboren: / God doet ons Zijn roepstem horen, / uit de dood en duisternis, / tot het licht, waar leven is. Door het op deze wijze te verwoorden en te zingen krijgen de bekende woorden “Die ons geroepen heeft uit de duisternis tot Zijn wonderbaar licht” uit 1 Petrus 2:9 een nieuwe glans. Bovendien is dit een voorbeeld van taalschoonheid waar dood en duisternis aan de ene kant en licht en leven aan de andere kant beide met een alliteratie (anti)parallel naast elkaar staan.
Zondag 44 gaat erover dat we onze zondige aard meer en meer leren kennen en des te begeriger zijn om de vergeving en de gerechtigheid in Christus te zoeken (wijs psalm 139): Als ik mijn toestand beter ken, / te meer zoek ik, die zondaar ben, / vergeving en gerechtigheid; / in Christus is mijn zaligheid. / Hem zal ik meer en meer gaan kennen / en nimmer aan de zonde wennen.

Goud van onze vaderen
We vinden hier niets nieuws als zodanig, maar doordat we het net iets anders verwoorden komt het goud wat onze vaderen hebben opgedolven des te meer naar boven.
De liederen zijn bedoeld om de inhoud van de HC opnieuw en op een andere manier te ontsluiten. De verzen kunnen dienstbaar zijn in de gezinnen bij de huiselijke voorbereiding of nabespreking van de leerdienst. Ook kan deze bundel dienen als aanvulling op bestaande zangbundels voor verenigingen of zangavonden.
De visueel uitgelegde tekst van de HC is opgenomen achterin de bundel. Deze kan gebruikt worden op catechisatie, maar ook als er nagedacht wordt over de catechismuspreek in het gezin of in kringverband.

De liederen zijn gepubliceerd in de uitgave: “Hij rekent met Genade”, een berijming van de Heidelbergse Catechismus op melodieën uit het Psalter van Genève, met daarin opgenomen “Leer mij een goede zin verstaan”, de HC visueel ontleed. Uitgever: Lucas Boeken, Tholen, 2012. ISBN 978 94 9016 522 2. 231 Blz.; prijs. € 12,50. De auteur, Jan van den Brink, is ouderling in de Gereformeerde Gemeente te Eindhoven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen