Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Boodschappen doen anno 1900

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Boodschappen doen anno 1900

"Veel grootouders laten in het zuiderzeemuseum aan hun kleinkinderen de wereld van hun eigen jeugd zien."

9 minuten leestijd Arcering uitzetten

Breed lachend staat Jelle op de dijk. Hij ís ook vriendelijk, zegt de gids. „Doordat zijn ondertanden steeds zichtbaar zijn, lijkt het alsof hij de bezoekers toelacht. Kalm begraast de ruwharige bok de grens tussen de vroegere Zuiderzee en het Zuiderzeemuseum, dat bezoekers lokt met nieuwe attracties en een grondig gerenoveerd Binnenmuseum.

Vroeger. In vroeger tijden hadden de mensen emaillen emmers. Nu emmeren we via e-mails. In het Urker buurtje in het Zuiderzeemuseum hééft men geen e-mail. Oude emmers zijn er wel. De vijf Urkers die er rondlopen, wonen ook niet in een museum, maar echt op Urk. Ze doen alsof ze van vroeger zijn...
„Mijn man was kleiner dan ik, zegt weduwe Marretje, als ik gebukt haar huiskamertje binnenstap. Zelf kan ze er rechtop staan. Dochter Ale roert in de pan op het fornuis. Achterin het vertrek bevindt zich de bedstee en ernaast staan de kruidenierswaren waarmee Marretje de kost verdient sinds haar man op zee bleef.
Even verderop woont de dorpsschrijver, Lubbert Hoefnagel. De geur van gebakken vis vult zijn woonvertrek. Behendig haalt hij de knisperende steelpan van het vuur. Hoefnagel speelt zijn rol goed. Het Reformatorisch Dagblad kent hij niet en Terdege is ook nog lang niet opgericht. De Standaard wordt op Urk het meest gelezen, voorzover men een krant leest.
De vijf vrijwilligers die zich als Urkers voordoen, zijn de enige medewerkers in het museum die doen alsof ze leven in de tijd van toen. „Levende geschiedenis, noemen we dat. Je laat bezoekers een stap terug in de tijd doen. De medewerkers hebben een gedegen opleiding gehad, want ze moeten op allerlei vragen antwoord kunnen geven, zegt Saskia, de gids. Marretje heeft zich zelfs een zangerig Urker accent aangeleerd.

Dorp vol ouderdom
Het Zuiderzeemuseum, dat tijdens de drukste periode van het jaar 250 mensen aan het werk heeft, trok een jaar of zes geleden 330.000 bezoekers. Dat aantal zakte onder de 300.000, maar kwam daar vorig jaar voor het eerst weer bovenuit. Het museum is populair bij schoolklassen. Ook komen er veel grootouders die hun kleinkinderen de wereld van hun eigen jeugd willen laten zien.
Het Binnenmuseum bestaat al een halve eeuw en is in een rij aaneengeschakelde panden gehuisvest. Het Buitenmuseum is later op een nieuw stuk land buiten de stadsmuur opgebouwd. Het ging in 1983 open op het werkeiland dat was opgespoten voor de aanleg van de dijk naar Lelystad. Inmiddels staan er 130 gebouwen, afkomstig uit 42 plaatsen rond het IJsselmeer en de Waddenzee, die tot 1918 samen de Zuiderzee vormden. Uit verschillende plaatsen is een oud straatje gekopieerd. Samen vormen de straatjes een knus dorp. Twee huizen in het museum worden bewoond.
Een aantal gebouwen werd door de verplaatsing naar Enkhuizen uit handen van de sloper gered. Het museum kreeg de oudheden cadeau. In de jaren zeventig werd het historische bewustzijn echter sterker en stonden gemeenten hun oude goud niet zo gemakkelijk meer af. Enkele panden waarvoor al een plaats in het museum gereserveerd was, werden bij nader inzien toch maar niet afgedankt. Het gat in het museum werd opgevuld met een replica.

Jan-in-de-zak
In een huisje uit Zoutkamp voert een vrouw het huishouden alsof ze in 1930 leefde. Ze heeft de broeder net klaar. Janindezak, werd het stevig in de maag liggende spul ook wel genoemd, want het beslag werd in een zak in een pan water gekookt. De vrouwen hoefden daarbij niet constant de pan in de gaten te houden en daarom maakten ze de broeder vaak op maandag, want dan was het wasdag.
„Ik kook voor zes tot acht man, want zo groot waren de gezinnen vaak, zegt Brechtje als ze ons een stuk broeder laat proeven. „Groenten haal ik uit de tuin. Ik vind het een sport om alles op de oude manier te doen. Je bent zodoende inderdaad de hele dag met het huishouden bezig, net als de vrouwen vroeger.
Bezoekers die rond een uur of twaalf binnenkomen, mogen meeëten. Halverwege de morgen staat de koffie klaar en s middags de thee. Kinderen mogen hun schoenen uitdoen en de bedstee uitproberen. Brechtje doet de deurtjes wel even dicht.

Orgelklanken
Bij bok Jelle op de dijk is er een royaal uitzicht over het museum. Rijen oude huisjes staan er alsof ze er altijd al gestaan hebben. Het kerkje was in 1968 het eerste pand dat opgebouwd werd, nadat het afgedankte en bouwvallige bedehuis in Den Oever steen voor steen was afgebroken. Dit jaar is er voor het eerst een organist die driemaal per week het kabinetorgel bespeelt.
Naast de kerk staat de Kollumer school, waar in lokalen de schoolsituatie anno 1905 en uit de jaren twintig en dertig getoond wordt. Elke dag wordt er schrijfles gegeven en s zaterdags en tijdens de vakanties ook aardrijkskundelessen.
Het steen voor steen afbreken en weer opbouwen werd overbodig toen een slimmerik uitvond dat muren in houten kratten vervoerd kunnen worden, waarna ze in het museum weer aan elkaar gekoppeld werden. Daardoor werd het originele metsel- en reparatiewerk behouden en zien de gebouwen er ouder uit. Later werden panden soms zelfs van hun fundament gelicht en in één stuk naar het museum gebracht, zoals het kaaspakhuis uit Landsmeer, dat op boten naar Enkhuizen werd gevaren.

Varen en verkleden
Langs de stadsgracht staat een rij winkeltjes. In de bakkerij gaat de koopwaar als broodjes over de toonbank. Ernaast prijkt een apotheek uit Hoorn, pronkstuk van de Jugendstil en nu tentoonstellingsruimte voor een collectie gapers. Het museum heeft een stoomwasserij, een kuiperij en een slagerij. De smid, de zeilmaker en een mandenmaakster laten hun ambacht zien en vertellen erover. Ook het snoepwinkeltje uit de Harderwijkse Vuldersbuurt is een populaire attractie. In een ander pand wordt een film vertoond. Aan de rand van het museum is een West-Friese boomgaard aangelegd, met allerlei fruitsoorten door elkaar, zodat ziekten niet de hele oogst kunnen verdelgen.
Vorig jaar werd in de Friese herenboerderij een boerenleenbank geopend en dit jaar wordt er voor het eerst tekst en uitleg gegeven. Even verderop is er de verkleedkist. Kinderen tot 12 jaar steken zich er in Marker of Volendammer dracht, krijgen klompen aan de voeten en mogen zo een halfuur in het museum rondlopen. Ondertussen kunnen ze steltlopen of hoepelen. Spelenderwijs wordt zo de historische kennis verrijkt.
Drie dagen per week is er een barbier aanwezig om mensen met het ouderwetse natscheren aan een glad gezicht te helpen. Ook kloeten (meevaren met de veldschuit) behoort tot de mogelijkheden en in juli en augustus maakt de Texelse blazer TX 11 driemaal daags een tochtje over het IJsselmeer. Al deze extra activiteiten zijn bij de entreeprijs inbegrepen.

Ouderwets winkelen
Van 3 t/m 11 juli kunnen bezoekers boodschappen doen zoals men dat rond 1900 deed en van 21 t/m 29 augustus staat boodschappen doen anno 1930 centraal. „Als het lukt, laten we mensen zelfs op het prijsniveau van toen betalen met munten die ze hier kunnen inwisselen, zegt hoofd communicatie K.A. Busstra. Van 18 t/m 21 september wordt speciale aandacht besteed aan Urk.
Voor schoolklassen (en tijdens weekenden en vakanties voor alle kinderen) is er sinds kort het Kindereiland. In een replica van het Marker huis-op-palen Siberië wordt het leven van Simon en Sijtje op het vroegere eiland uitgebeeld met een video en allerlei voorwerpen.
Heel modern oogt het Amsterdamse huis, waarin het restaurant is ondergebracht. Binnen blijkt de historie echter wel degelijk een rol te spelen. Het verweerde houtskelet van een oud Amsterdams huis is in de dakconstructie verwerkt en een deel van de zitjes is ondergebracht in stijlkamers, zoals van een origineel houten huis uit Zwaag.
Even voorbij een Friese poldermolen is een visrokerij in vol bedrijf. De medewerkers laten ook zien hoe visnetten getaand worden met een extract van een acacia.

Scheer je weg...
Het Buitenmuseum is lopend bereikbaar vanaf het station. Automobilisten parkeren hun voertuig aan de voet van de dijk naar Lelystad. Onder de dijk door lopen ze naar de boot, die om het kwartier naar het museum vertrekt. Meevaren kost niets extra. De boot meert aan tussen de drie kalkovens en het schiereiland, waarop een eendenkooi en een bronstijdboerderij te bezoeken zijn.
Vanaf de entree aan de stadskant is te zien hoe even verderop aan de Wierdijk een pand over de straat hangt. Het zeventiende-eeuwse Peperhuis lijkt voorover te vallen. Het vroegere pakhuis, waar de sjouwers met hun zakken binnenstebuiten moesten lopen zodat ze geen peperkorrels konden stelen, werd door Enkhuizen voor het symbolische bedrag van één gulden beschikbaar gesteld en daardoor werd het oude stadje verkozen als locatie voor het Zuiderzeemuseum. Op de begane grond van het Peperhuis is nu een restaurant gevestigd, op de bovenverdieping is het vroegere VOC-pakhuis zoveel mogelijk in oude luister hersteld, compleet met bijbehorende geuren. En geluiden, want als je het foeliehok (met de duurste specerijen) opent, weergalmt het over de zolder: „Scheer je weg, onverlaat...!.
Het pakhuis maakt deel uit van de museumroute, die ook door de schepenhal voert. Deze hal is destijds om de negen geëxposeerde schepen heengebouwd. De schepen kunnen er dan ook niet uit en daarom was dit deel van het Binnenmuseum het enige dat tijdens de laatste renovatie niet is leeggehaald.
In de jaren 1996-1998 is het Binnenmuseum grondig aangepakt. „Het bungelde er lange tijd maar een beetje bij, dus een opknapbeurt was hard nodig, zegt Busstra. „De berouting was niet optimaal, het pand was ontoegankelijk voor mindervaliden en de klimatologische omstandigheden lieten te wensen over. Dat is allemaal verbeterd. Verder zijn er wat nieuwe stukken bij gebouwd, gewoon in hedendaagse stijl, want de architecten proberen vandaag de dag niet meer om nieuwe stukken op de naastliggende oudbouw te laten lijken. Dat onder de oude panden betonnen pijlers zijn aangebracht, wordt ook niet meer weggemoffeld.

Huwelijksreis
In de schepenhal, waar tijdens de renovatie een galerij is aangebracht, zodat ook rolstoelers naar binnen kunnen, reiken de masten van de Marker botter en de Wieringer aak tot in de nok van het gebouw. De weduwe van de Marker visser kwam enkele jaren geleden nog eens kijken naar het vroegere schip van haar man.
Twee Engelse mannen kwamen onlangs naar het museum om de boeier De Sperwer te zien. Het schip werd in 1926 door een Nederlander verkocht aan een Engelsman, die er zijn huwelijksreis mee wilde maken. De reis duurde uiteindelijk vier jaar. Zijn vrouw ging halverwege de reis van boord. Of het huwelijk standhield, is niet bekend. Na de thuisvaart schreef de Engelsman een boek over zijn reis.
In het Binnenmuseum leidt de Museumring ook langs tentoonstellingen over de strijd tegen het water, de walvisvaart (met een schouderblad van een walvis bungelend aan het plafond), de cultuur (Typisch Hollands), een Hindelooper huiskamer, de Zuiderzeevisserij en het vervoer over het water.

Het Binnenmuseum is het hele jaar open (entree s winters ƒ 7,50), het Buitenmuseum t/m 31 oktober, van 10.00 tot 17.00 uur, in juli en augustus van 10.00 tot 18.00 uur. Om 12.00 uur (in juli en aug. ook om 14.00 uur) is er een gratis rondleiding in het Buitenmuseum. Entree ƒ 17,50, 4 t/m 12 jaar, 65+ en groepen ƒ 6,50, schoolgroepen ƒ 2,50, MJK gratis. De entreekaartjes hebben aparte strookjes voor het Binnen- en het Buitenmuseum. Wie niet alles op één dag wil doen, kan de andere helft later doen, want het strookje blijft geldig tot het eind van het jaar.

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 23 juni 1999

Terdege | 92 Pagina's

Boodschappen doen anno 1900

Bekijk de hele uitgave van woensdag 23 juni 1999

Terdege | 92 Pagina's