Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Langs de kloof...

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Langs de kloof...

12 minuten leestijd Arcering uitzetten

Willibrord en de oecumene, maar hoe?
Binnen de R-K kerk in ons land (en in de Kerk der Friezen naast het St. Pietersplein in Rome) kennen we de Sint Willibrord Vereniging voor Oecumene. Die ondergaat binnenkort een uitbreiding, want de nieuwe vereniging in oprichting, voortkomend uit deze Willibrord, heet sinds enige tijd de ‘Katholieke Vereniging voor Oecumene Athanasius en Willibrord in oprichting’. Door een bestuursbesluit in juni jl. in Den Bosch gaat de oude vereniging voortaan samen met ‘Aktie’ en met het rooms-katholieke orgaan ‘Ontmoeting Oosterse Kerken’, waarin de oecumene met de Oosterse Orthodoxie - sinds duizend jaren gescheiden broeders van Rome door het grote Schisma - gestalte krijgt.
De ‘Willibrord’ zit naar eigen zeggen midden in een veranderingsproces en die nieuwe opzet biedt een ‘kans om de inzet voor de gemeenschap en de eenheid van de christenen opnieuw te doordenken en door middel van concrete activiteiten inhoud te geven’. Er staat ons dus nog het een en ander te wachten aan oecumenische acties vanuit deze Nederlandse r-k vereniging. De Willibrord Vereniging heeft oude papieren. Momenteel is de ‘kleur’ van deze WV wel wat anders dan voorheen. Tóen betekende ‘oecumene’ heel ruw aangeduid ook voor de WV vooral: terugbrengen van de gescheiden broeders en zusters in de dwalende niet-katholieke geloofsgemeenschappen (die de naam ‘kerk’ in roomse ogen officieel niet verdienden).
Tegenwoordig lijkt de WV meer begrip te hebben voor wat bijvoorbeeld protestanten onder ‘oecumene’ verstaan: betrekkingen op voet van gelijkheid en zonder vooropgezette bekeringsdrang tot de kerk van de een of de ander. Aan de hand van de voorbeelden van het Willibrord-Centrum in de Kerk der Friezen te Rome liet dit blad trouwens zien dat het met die oecumene in laatstbedoelde zin zo’n vaart nog niet loopt. Een enkele keer per jaar mag er daar in een ‘viering’ een protestantse predikant voorgaan, zoals jhr. ds. C. van Eysinga, maar één zo’n Hervormde zwaluw maakt nog geen oecumenische zomer. Die oecumene van de Romana vond veel steun van de nu hoogbejaarde kardinaal Jan Willebrands in Rome, ooit opvolger van kardinaal Alfrink als aartsbisschop van Utrecht en voorganger van kardinaal Simonis. En aan protestantse kant was de eerder dit jaar overleden hervormde predikant van ’s-Hertogenbosch ds. N.K. van den Akker een groot voorvechter van deze oecumene, samen met zijn vriend mgr. dr. J.M. Bluyssen, een vorige bisschop van Den Bosch.

***
Rome: Una Sancta of Oecumene?
Dat de Willibrord Vereniging vroeger onder ‘oecumene’ vooral verstond: kom terug onder de hoede van de Moederkloek; onder haar vleugels ben je pas echt thuis in de Kerk, blijkt ook uit het volgende. Enkele decennia geleden was er in ons land een zeer actieve r-k ‘inwendige zending’ werkzaam, het bekeringsinstituut ‘Una Sancta’ (de Enige Heilige, nl. de Katholieke Kerk). Directeur van dit toen zeer bekende Una-Sancta-werk in Den Haag was pater N.G.M. van Doornik MSC (missionaris van het Allerheiligst Hart). Van Doornik was een soort Johannes de Heer: anders- en ongelovigen moesten (terug)komen tot het enig ware geloof en voor Van Doornik betekende dat: onder de hoede van de paus en zijn bisschoppen. Van Doornik gebruikte vrij moderne evangelisatiemethoden. Zo kon je gratis een schriftelijke cursus krijgen met losse thema’s over de R-K Kerk en het r-k geloof. Je kon je vragen aan hem kwijt en hij had één duidelijk antwoord: kom terug tot de Kerk van Petrus, de Enige Heilige.

Hij schreef onder meer voor die dolende leken een handzaam boekje, ‘Het geloof van de Katholiek’, een omwerking van een eerder verschenen boekje met dezelfde opzet: ‘De kleine Triptiek’. Later verscheen het in vernieuwde vorm weer als ‘het katholiek geloof in de hedendaagse gestalte’. Het was - althans in de editie van 1953 als ‘Het geloof van de Katholiek’ bedoeld voor twee categorieën mensen: voor hen die ooit rooms waren gedoopt, eerste communie deden en de zaak verder lieten sloffen, ook al omdat ze misschien niet duidelijk doorhadden wat dat katholiek-zijn nu precies inhield. Maar daarnaast was het voor zoekende zielen die een geloofsovertuiging missen en vanaf een afstand het katholicisme gadeslaan. Hen moest hen over de streep halen: bekeert u tot de Una Sancta. Van Doornik: ‘Tijdens de lezing van dit boek, vooral onder deskundige leiding (sic!, Waarnemer), zal het werkelijke gelaat der Kerk zich langzamerhand ontsluiten (...)’. Het boek verscheen bijna een halve eeuw geleden bij de toen nog zeer rooms-katholieke uitgever Het Spectrum in de Zonnewijzer-reeks. En die werd uitgegeven ‘in samenwerking met de Sint Willibrord-Vereniging en de Katholieke Actie’, zo heette dat toen. Ik neem aan dat pater Van Doornik voor zijn Una-Sanctawerk ook medewerking kreeg van deze (Sint-) Willibrord Vereniging.

***
De WV en de Willibrordzondag
Hoe ziet de oecumene van deze vereniging er anno 2000 uit? Bekeringsdwang à la Van Doornik is nu toch wel achterhaald? Oecumene betekent voor de Bossche instelling nu toch zeker wel ‘aller kerken broederschap’? De vereniging grijpt elk jaar de Willibrord-zondag, die dit jaar op 5 november a.s. valt, aan om haar voornaamste doelstellingen naar buiten te brengen. Die zijn: ‘eenheid en oecumenische samenwerking van de christelijke kerken’. De vereniging ziet gastvrijheid als een oecumenische opdracht en sluit zich aan bij het initiatief van de Nederlandse Raad van Kerken, voorgezeten door de r-k dr. Ton van Eijk als opvolger van de eveneens r-k kerkrechtspecialist prof. Ruud Huysmans. (De r-k wereldkerk heeft zich nog steeds niet aangesloten bij de Wereldraad van Kerken, maar doet vaak wel mee aan de nationale raden van kerken in Europa).

Wat de vereniging-nieuwe stijl straks wil en doet wordt uitvoerig belicht in de recente editie van de Willibrord-krant, waarin ook dr. Van Eijk nog een column heeft. Van Eijk was tot voor kort voorzitter van de Sint Willibrord Vereniging en zal die achtergrond zeker inbrengen in ‘zijn’ Raad van Kerken. In deze krant ligt de nadruk van (voor) de nieuwe vereniging Athanasius en Willibrord op de verhouding tot de Oud-Katholieke Kerk. (Men weet, dat die mede dank zij kardinaal Simonis niet zo best is: hij weigerde recent de wijding van zijn Utrechtse Oud-Katholieke ambtgenoot bij te wonen omdat die vroeger rooms-katholiek priester was...). De Willibrord-krant rept daar niet van, maar ziet belangrijke momenten van samenwerking, al sinds de ‘Züricher Nota’ uit 1971.
In een artikel van de bisschoppelijk gedelegeerde van Simonis voor oecumenische zaken, Henk van Doorn, wordt ook ingegaan op de vraag: ‘Vanouds rooms-katholiek! waar begint de oecumene?’ en ook dat stuk heeft betrekking op de Oud-Katholieke Kerk. En natuurlijk komt de toenadering tot de Oosterse kerken aan de orde. De Oosterse Orthodoxie erkent de paus niet en heeft een eigen liturgie. Maar er zijn ook met Rome Geünieerde Kerken, die in hun liturgische vormen wel heel erg Oosters-Orthodox lijken, maar die wèl het primaat van de paus erkennen boven dat van de oecumenisch patriarch van Constantinopel. Met déze kerken zal de Romana heel wat minder moeite hebben dan met de Griekse of de Russische Orthodoxe Kerken of andere kerken in het Oosten, waaronder de Koptische in Egypte die een eigen paus heeft, Shenouda III, of de Armeense Kerk.

***
Willibrord en de protestanten
Maar hoe zit het met de protestantse kerken in ons land? De Sint Willibrord Vereniging houdt op vrijdagmiddag 10 november a.s., na de jaarlijkse ledenvergadering, een studiemiddag over de vraag: ‘Moeten kerken in Nederland schuld belijden? De betekenis van het ‘mea culpa’ van de paus voor de oecumene’. Sprekers daar zullen zijn de voorman van de SoW-kerken dr. B. Plaisier en Adriaan kardinaal Simonis. De studiemiddag in klooster Mariënberg te Den Bosch is een vervolg op het EO-tv-programma kort voor Pasen van dit jaar, waarin Simonis en Plaisier met elkaar in debat gingen over deze vragen.

Ook op andere studiebijeenkomsten van ‘Athanasius en Willibrord’ komen de protestanten aan bod. Zo belegt men op donderdag 14 december in het centrum van de vereniging in Den Bosch een bijeenkomst ‘Korte inleiding in het protestantisme van Nederland’, met als spreker Dick Akerboom, verbonden aan de Katholieke Theologische Faculteit van Tilburg. En volgend voorjaar wordt er een cursus ‘Bijbel lezen in het licht van de christelijke traditie’ gegeven in dat centrum. Eén der inleiders is dan de hervormde predikant dr. H.P. van der Horst, die de protestantse traditie in dit opzicht zal komen toelichten. Maar verder vinden we in deze naj aarsuitgave geen bijdrage over Rome en Reformatie. Een gezamenlijke viering op Hervormingsdag zit er nog niet in, op Willibrordzondag evenmin trouwens. Maar zoveel is wèl zeker: de vroeger ook bij de Sint Willibrord Vereniging gangbare opvatting van oecumene als ‘keer terug naar de Ene Heilige Moederkerk’ is wel ingeruild voor het besef dat andere kerken in Oost en West niet alleen maar dolende geloofsgemeenschappen zijn en dat oecumene toch min of meer gelijkwaardig partnerschap vooronderstelt. Hoewel in de nieuwe naam van de club, ‘Katholieke Vereniging voor Oecumene...’ toch wel weer erg wordt benadrukt dat het een roomse oecumene is en dat Athanasius en Willibrord toch wel behoorden tot die unieke Petruskerk met een Oosterse dependance...

***
Oecumene volgens kardinaal Ratzinger...
Ik weet niet of kardinaal Willebrands erelid is van de Willibrord Vereniging; de Duitse (Beierse) oudhoogleraar Joseph Ratzinger zullen ze zo’n erefunctie niet aanbieden, lijkt me. Want die staat haaks op alles wat maar riekt naar een zogezegd oecumenische vorm van r-k oecumene. Met Ratzinger zou zo’n vereniging weer terug bij af zijn, bij gemelde pater Van Doornik of nog verder terug. De Duitser is binnen het Vaticaan een der zwaargewichten van de Curie en als voorzitter van de Congregatie voor de geloofsleer (voorheen het Heilig Officie) presenteerde hij in september het document ‘Dominus Iesus’ (Here Jezus) van deze congregatie. Het stuk veroorzaakte een flinke schokgolf in de tamelijk kalme vijver van de oecumene. Want Ratzinger betoogt daarin onomwonden, dat er maar één Kerk is, dat de andere geloofsgemeenschappen in feitelijke zin geen ‘kerken’ mogen heten. Kortom: de oerdegelijke geluiden van voor Vaticanum II. Ratzinger vindt kerken die het Petrusambt: de pausen en bisschoppen (apostolische successie) niet erkennen, geen aanspraak mogen maken op de naam ‘kerk’.
Volgens ‘Dominus Iesus’ verklaart de huidige paus dat er ‘één enkele kerk van Christus is, die voortbestaat in de Rooms-Katholieke kerk, geleid door de opvolger van Petrus en door de bisschoppen in gemeenschap met hem’. In de Orthodoxie is volgens het document de Kerk van Christus wel ‘aanwezig en werkzaam’, omdat zij ‘er geldige opvattingen over bisschopsambt en eucharistie op na houden’, maar ze staan toch niet volledig in gemeenschap met de Romana omdat ze het gezag van de paus, dat ‘hij in overeenstemming met de wil van God uitoefent over de gehele kerk’, niet erkennen. Kortom, duidelijke taal van de Beierse kardinaal. De Congregatie heeft uitdrukkelijk verklaard dat het document door de paus is aanvaard, waarmee het definitief, onherroepelijk en onfeilbaar is geworden! Toemaar!

***
Boze Hervormden, Gereformeerden, Lutheranen
Het valt te begrijpen dat de Wereldbond van Hervormde en Gereformeerde Kerken (WARC) in Genève diep geschokt reageerde en aanvankelijk een voortgezet gesprek met Rome wilde afzeggen. De Anglicaanse Kerk sprak van ‘dertig jaar achteruitgang in de oecumene’ en de Evangelische Kerk in Duitsland had het over ‘stilstand, terugslag en onderstreping van het traditionele zelfverstaan van de de R-K Kerk’. Men werd dus opeens wakker en met een klap teruggevoerd tot de realiteit: voor de paus en zijn rechterhand Ratzinger zijn alle niet-roomse christenen misschien wel brave lieden en anderssoortige gelovigen, maar ze staan in wezen buiten spel, want hun ‘kerken’ zijn geen Kerk van Petrus en dus eigenlijk geen kerken van de Here Jezus. Daar helpen geen Athanatius of Willibrord of andere goedwillende roomsen aan.

Hebben nu die Hervormde Wereldbond en Lutherse Wereldfedratie en Wereldraad van Kerken meteen alle contacten met het Vaticaan verbroken? Welnee, de dialoog moet vooral doorgaan. Dat moet van die kerken die geen Kerk zijn, maar ook van Ratzinger die, toppunt van schijnheiligheid!, er verbaasd over deed dat die protestanten aanvankelijk zo geschrokken zijn van zijn onomwonden uitspraken. Inderdaad, zij hadden wijzer moeten zijn, maar ze lieten zich allang oecumenisch zand in de ogen strooien, tot en met ds. Nico ter Linden en ‘het oecumenisch huwelijk’ van Maurits en Marilène toe. Luthers kerkbegrip was, aldus Ratzinger, altijd een ander dan dat van Rome, dus protestanten willen helemaal geen kerk zijn op onze wijze en dat zijn ze dan ook niet.

In de voorname Frankfurter Allgemeine Zeitung merkte Ratzinger, nog wat zout in de protestantse wonden wrijvend, fijntjes op: ‘het komt mij volstrekt absurd voor wat onze lutherse vrienden kennelijk op dit punt willen: dat wij deze toevallige historische gestalten in dezelfde zin als kerk beschouwen, als de kerk die, naar wij geloven, de op de opvolging van de apostelen in het bisschopsambt berustende Katholieke Kerk dat is’. Dus wat Ratzinger aangaat mag men niet spreken over ‘onze beide kerken’. Protestanten zijn verenigd rondom het Woord, niet rond instituties, en als de protestanten streven naar oecumene in verzoende verscheidenheid kan dat volgens Ratzinger alleen als wordt benadrukt dat inhoudelijk verschillen er wèl toe doen en als de vraag naar wat de waarheid is blijft gesteld worden.

***
Voor alle duidelijkheid: Ratzinger
Nogmaals, Herr Ratzinger is niet onduidelijk en van Rome uit gezien heeft hij gelijk. Dat wisten u en ik al decennia lang, want in dit blad is nooit anders betoogd. Wie is er nu dwaas? De kardinaal die namens de paus weer eens scherp uitspreekt wat ook vele roomsen, met name in ons land, waren vergeten? Of dié halfbakken protestanten die als hondjes liepen te bedelen om een been en een liefdeblijk van het baasje de paus, maar die nu een trap tegen hun schenen kregen en dan nóg weigeren af te druipen, terug naar hun eigen kerkhok?
Ratzinger is een moedig man en wij zijn het volstrekt met hem oneens over zijn opvattingen, maar we zijn dankbaar voor dit klare geluid, dat Simonis in het voortgezet gesprek met SoW’er Plaisier alleen maar kan verdedigen. Al zal de Utrechtse aartsbisschop wellicht zachtere bewoordingen gebruiken dan zijn Vaticaanse bazen. Maar er inhoudelijk tegen in gaan kan en wil hij zeker niet. Rome heeft gesproken: de kous is af...
En voorlopig is er heel veel werk aan de winkel voor de katholieke Vereniging voor de Oecumene Athanasius en Willibrord. En ook voor de Nederlandse Raad van Kerken, die van de paus dus eigenlijk geen kerken mogen heten!

Dit artikel werd u aangeboden door: Protestants Nederland

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van zondag 1 oktober 2000

Protestants Nederland | 28 Pagina's

Langs de kloof...

Bekijk de hele uitgave van zondag 1 oktober 2000

Protestants Nederland | 28 Pagina's