Vragenrubriek

Dhr. de W. vraagt hoe de liturgie in de kerken is ontstaan en wat we daar onder moeten verstaan. Waar komen de liturgische formulieren vandaan?

Onder de liturgie verstaan we de vastgestelde vormen voor de openbare eredienst van de gemeente. Het woord duidt dus op de handelingen, die bij de dienst des Woords naar orde en vastgestelde regel plaats vinden.

Bepaalde voorschriften, hoe wij onze eredienst hebben in te richten vinden we in het Nieuwe Testament niet: maar wel vinden wij er de beginselen en ook de lijnen waarlangs die beginselen gestalte moeten krijgen. Uit de Handelingen der apostelen en de apostolische brieven blijkt duidelijk dat de kerk van het begin af haar openbare samenkomsten heeft gehouden. Daarin werd Gods Woord verkondigd, het gebed gedaan, de sacramenten bediend, de gaven gegeven voor eredienst en armen enz.

De kerk is helaas niet lang in het oorspronkelijke spoor gebleven. Met de verroomsing van de kerk werd de eenvoudige liturgie prijsgegeven. Het avondmaal werd langzamerhand een offer en de bedienaar ervan een priester. Bij Rome draagt de eredienst weer het karakter van een offerdienst. Middelpunt is de mis, de onbloedige herhaling van Christus' offer. De lezing van de Schrift en de preek zijn daar onderdelen van.

De hervorming bracht hier sterke verandering in teweeg. Luther en Calvijn dachten echter over de liturgie niet eenstemmig. Luther reformeerde wel alles in leer, tucht en dienst, maar liet in het kerkgebouw blijven wat niet nadrukkelijk in Gods Woord verboden was, zoals het altaar, kruisbeeld, schilderijen en priesterlijke ceremonie. Zijn ideaal was de mis zuiveren, niet opheffen. Hij wilde wel niet weten van een herhaling van Christus' offer, maar hield toch de naam "mis" aan (duitse mis), omdat in de eredienst een offer gebracht wordt n.l. van een boetvaardig hart en van lippen, die de Heere belijden.

Calvijn echter heeft de mis volledig afgeschaft. Hij wilde in het kerkgebouw alleen behouden, wat nadrukkelijk door Gods Woord was voorgeschreven. Hij ging uit van de grondgedachte dat de gemeente voor Gods aangezicht verschijnt. Daar heeft dus de ontmoeting plaats tussen de Heere en Zijn gemeente.

Het zijn de dragers van het ambt (de kerkeraad) die de gemeente naar Gods bevel bijeenroepen en de gemeente dient in gehoorzaamheid daaraan voor Gods aangezicht te verschijnen. Dit geeft aan deze samenkomst een eigen en gewijd karakter. Alleen in een wettige door het ambt samengeroepen vergadering kunnen Woord en Sacrament bediend worden, de zegen des Heeren worden uitgesproken enz.

Dit samenkomen voor Gods aangezicht van de gemeente brengt met zich mee, dat er tweeërlei handelingen plaats vinden n.l. één van Gods zijde en één van de zijde van de gemeente. Zo wordt van Gods zijde het Woord gebracht, het sacrament bediend, de zegen uitgesproken door middel van de ambtsdrager (predikant). Van de zijde van de gemeente wordt het gebed gedaan, de belijdenis uitgesproken, de dankzegging gebracht. Dit geschiedt door dezelfde predikant. Alleen in het zingen van de psalmen is de gemeente aan het woord.

Er zijn wel verschillen in de liturgieën van de verschillende Gereformeerde kerken, maar de wezenlijke elementen zijn dezelfde. Door de vroegere synodes van de kerk in ons vaderland is nooit een vaste orde voor de eredienst gegeven. Spoedig kwam de liturgie van Petrus Datheen (in 1566 volledig verschenen achter zijn psalmen) in gebruik. De meeste stukken waren aan de kerkorde van de Paltz ontleend, die op haar beurt weer putte uit de liturgie van Geneve. In deze liturgie van Datheen wordt een zekere inrichting van de godsdienstoefening aangegeven, maar in latere uitgaven is die weggelaten.

Op last en gezag van de Nationale Synode van Dordrecht is door de reviseurs de authentieke tekst aldus vastgesteld, dat die zou te vinden zijn in de uitgave waartoe de Synode van Zeeland in 1610 besloot en die in 1611 bij R. Schilders te Middelburg verscheen, met inachtname van de kleine wijzigingen die door deze reviseurs waren aangebracht. In deze officiële liturgie is geen vaste orde voor de eredienst te vinden, alleen een aanwijzing hoe die moet worden geopend en gesloten.

We behoeven niet aan te geven welke orde bij ons gebruikelijk is. Er bestaat een zekere eenheid, maar er is ook verscheidenheid. Sommige kerkeraden hebben een orde van dienst vastgesteld, die enigszins afwijkt van welke op de Generale Synode is aanbevolen n.l. te beginnen met votum en zegen. Die bevoegdheid is zeker aanwezig, maar is wel eens verwarrend voor dienstdoende predikanten, die daar eerst weer over moeten worden ingelicht..Het geeft ook wel eens aanleiding tot vergissingen. Overigens blijft het van ondergeschikte betekenis. Verder verstaan we onder de liturgische formulieren de formulieren van de Heilige Doop, het Heilig Avondmaal, bevestiging van ambtsdragers enz. De formulieren van de kinderdoop, avondmaal en het huwelijk verschenen voor het eerst in 1566, door Datheen nagenoeg ontleend aan de kerkorde van de Paltz. Na enige wijzigingen door latere Synodes zijn zij vastgesteld. De bevestigingsformulieren danken we aan de Synode van 's-Gravenhage 1586 evenals die van de afsnijding en wederopneming.

Het gebruik van deze formulieren mag alleen ongewijzigd plaats vinden behoudens bijzondere omstandigheden (n.l. het huwelijksformulier). Alleen een Generale Synode zou ze mogen wijzigen. Maar daaraan is geen behoefte. Dankbaar mogen we zijn voor hetgeen hierin aan ons is overgeleverd.

H.I. Ambacht,

Ds. H. Paul.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen