Wordt de Mekong getemd?

De schipper stuurt het bootje onverstoorbaar over de snelstromende rivier. Langs stroomversnellingen, over draaikolken, langs scherpe rotspunten. In een lekkende, opengekapte boomstam zak ik, in het noordoosten van Thailand, oostelijk van Chiang Khan, een stukje de Mekong af. Links ligt het dichtbeboste Laos en rechts liggen de dorpen en rijstvelden van Thailand. De rood-bruine Mekong stroomt hier grillig en onrustig. Op de kille hoogvlaktes van Tibet begint de rivier voorzichtig aan haar reis. Daar wringt ze zich door het Chinese gebergte, maakt bij de Thaise "gouden driehoek" een bocht naar rechts en stroomt dan verder door het Laotiaanse bos. Verder zuidelijk ontmoet ze Thailand weer en stroomt rustig door als grensrivier tussen Laos en Thailand. Bij de Munrivier verdwijnt ze in Zuid-Laos en stroomt wild bij Khone het verlaten Cambodja in. Daar buigt ze in de regentijd naar het Tonle Sap, een reusachtig zoetwatermeer, en keert dan weer om in oostelijke richting naar Vietnam, waar ze zich in de delta tot negen kleinere ri-1> Honderden investeerders staan te popelen om Bangkok en directe omgevingzosnel mogelijk om te toveren tot een gigantische bouwdoos voor speculanten. vieren zal vertakken. Het water heeft dan zo'n 5000 kilometer afgelegd. De Mekong is een van de laatste wilde rivieren ter wereld. Terwijl elders grote rivieren worden gekanaliseerd en afgedamd, stroomt de Mekong nog zoals ze wil.

Hoe lang nog?
Het is de vraag hoe lang dat nog kan. Een aantal Zuidoost-Aziatische landen hebben, onder toezicht van de Verenigde Naties, een werkgroep gevormd, die met financiële steun van westerse landen en Japan, de Mekong eens flink willen aanpakken. Die organisatie heet het Interim Mekongcomité en is interim, omdat Cambodja vanwege de ooriog uit het oorspronkelijke Mekongcomité is gestapt. Al in 1950 had men grootse plannen met de rivier; een ketting van zeven enorme stuwdammen van Luang Prabang in Laos tot aan Sambor in Cambodja. In de zijrivieren zouden een honderdtal kleinere dammen aangelegd worden. Het project werd aangekondigd als,,het grootste, meest ambitieuze en duurste ontwikkelingsproject aller tijden" en was bedoeld ,,voor de welvaart en het welzijn van het Zuidoostaziatischevolk." De twee sleutelwoorden zijn irrigatie en energie. Irrigatie om zes miljoen hectare te bevloeien en energie om geheel Zuidoost-Azië van voldoende stroom te kunnen voorzien. Alle landen hebben evenveel in de melk te brokkelen en er kan (behalve aan de zijrivieren) niet aan de Mekong zelf worden gesleuteld, zonder toestemming van elk land. Toch lijkt het project een Thais-westers onderonsje te worden. In Cambodja woedt op verschillende plaatsen oorlog, Vietnam herstelt zich daar nog van en het geïsoleerde Laos opent voorzichtig haar grenzen. Het is vooral Thailand dat druk uitoefent om het in slaap gesukkelde project van stal te halen. Het land heeft dringend energie nodig, nu de industriële groei de 12% jaariijks overschrijdt. Honderden investeerders uit binnenen vooral buitenland (het westen, Japan en Hongkong) staan te popelen om Bangkok en directe omgeving zo snel mogelijk om te toveren tot een gigantische bouwdoos voor speculanten.

Gigantisch
Terwijl in 1990 zo'n 40.000 gigawattuur (een gigawatt is een miljoen kilowatt) werd verbruikt, zal de behoefte binnen tien jaar zijn verdubbeld en zelfs verviervoudigd tot 160.000 gigawattuur in 2010. In 1991 worden er in de hoofdstad meer dan zestig luxe hotels bijgebouwd. De elektriciteit daarvoor moet ergens vandaan komen, want Thailand heeft onvoldoende brandstoffen en het is vooral waterkracht wat het koninkrijk van stroom voorziet. Wie over het land vliegt ziet talloze zwarte vlekken. Dat zijn de stuwmeren waar elektriciteit wordt opgewekt, vooral voor de hoofdstad Bangkok. Nu valt er in Thailand niet zo gek veel meer af te dammen. Het heeft al grote stukken land blank gezet en er is onvoldoende gebergte voor enig rendement.

Goedkope baden
Een van de geplande dammen moet in de Mun gebouwd worden, in het oosten van Thailand. De dam ligt buiten de Mekong en kan dus zonder toestemming van de buurlanden aangelegd worden. Volgens de'' Union for Civil Liberty" (een soort rechtswinkel) in Ubon Ratchatani moeten zo' n tweeduizend mensen langs de benedenloop van de Mun hun boeltje pakken als dit jaar de dam gebouwd zal worden. Duizenden hectaren land zullen onderstromen. Tempels, heilige plekken en bos zullen verdwijnen. In Phibun Mangsahan zullen de zandbanken en de rotsen onder water komen, een ramp voor de werkgelegenheid in het stadje, omdat jaariijks meer dan 200.000 Thai dit gebied bezoeken. Phibun Mangsahan is een badplaats voor de armen, die zich geen dure hotels aan de kust kunnen permitteren. Aan de Mun is het water gratis en is het in de droge tijd ondiep en veilig. Aan de oevers kan men goedkoop terecht voor een bordje rijst of een souvenir. Een eindje verderop ligt het dorpje Wang Sabang, gebouwd op palen. Die zijn voor het stijgende water in de regentijd hoog genoeg, maar te laag als de dam in de Mun het water straks zal keren. Onder de vloeren van de paalwoningen liggen slome koeien en karbouwen, scharrelen er kippen en kalkoenen rond en bijten magere honden in hun vacht.

Mobiel genoeg
Volgens woordvoerders van het Interim Mekongcomité is het voor de Thai niet zo' n probleem om te verhuizen. ,,Ze zijn mobiel genoeg en reizen overal heen. Naar het MiddenOosten bij voorbeeld." In Wang Sabang vraag ik de bewoners waar ze straks heen moeten. Tong, een veertigjarige visser: ,,We kunnen helemaal nergens heen! Ons hele dorp stroomt onder en slechts de helft van de families krijgt schadevergoeding. En met dat geld kan je nog niks, want dat is 1400 baht per rai, terwijl een rai in de omgeving al 10.000 baht kost." De boeren die tien jaar eerder voor het stijgende water van de Shiridorndam moesten wijken, kregen ook niet voldoende geld van de overheid. Ze raakten in de schulden en vertrokken naar Bangkok om het daar te proberen als schoonmaker.

Pa Moon
Tweeduizend mensen. Dieren, tempels, land en bos. Dat is nog niets vergeleken bij het aantal dat bij de geplande Pa-Moondam moet verdwijnen. Pa Moon is de belangrijkste en ingrijpendste schakel in het totale Mekongproject. Nu is het nog een nauwe doorgang op zo'n 50 kilometer stroomopwaarts van Vientiane, de hoofdstad van Laos. Aanvankelijk wilde men de dam zo' n 250 meter hoog bouwen, wat de verhuizing van meer dan een kwart miljoen mensen zou betekenen. Oorlog in Indo-China zorde voor ernstige vertraging, waardoor critici, pers en milieubeschermers de tijd kregen de gevolgen van deze dam behoorlijk aan de kaak te stellen. Het comité ging om en bedacht een lagere variant van 210 meter hoogte, nog altijd goed" voor de verhuizing van 45.000 mensen, van wie zo'n 13,000 in Laos. Deze 2250-megawattdam (een megawatt is een miljoen watt, ofwel 1000 kilowatt) moet in de toekomst de generator van Thailand worden, ook al beweert het Interim Mekongcomité dat vooral irrigatie van de arme grond niet vergeten moet worden. Maar irrigatie is met de lagere variant onzin, zeggen milieubeschermers in Thailand en ingenieurs in Laos. De waterspiegel staat dan zo laag, dat er pompen aan te pas moeten komen om de velden nog te kunnen be vloeien. Blijft dus de energie over. Vandaar dat Pa Moon "topprioriteit" heeften in de folders van het comité aangeprezen wordt als de energiebron voor de welvaart van Zuidoost-Azië in de 21e eeuw.

Onderspoelen
Als ik de Mekong in de opengekapte boomstam afzak, varen mijn gids en ik enkele dorpen binnen. Pak Chom en Sang Khom zullen onderspoelen als de Thaise (en westerse) technologen hun zin krijgen. De rivier is rustig. Aan de overkant pruttelt een Laotiaanse vrachtboot. Aan Thaise zijde drijven jongetjes op stukken piepschuim. Langs de vruchtbare oevers verbouwt men groente. Tong, een visser: ,,We kunnen helennaal nergens heen! Ons hele dorp stroonnt onderen slechts de helft van de fannilies krijgt wat schade vergoed" Als ik door de straten loop, liggen mensen op houten bedden naast of onder hun huis. Honden liggen midden op straat. De bevolking van de dorpen weet van de plannen, maar reageert gelaten. Narong, visser: ,,Ze komen hier al twintig jaar met hun apparaten. Van die dam hebben wij straks geen last. Laos gaat dan onder water.'' Andere bewoners voelen wel nattigheid. Phan, een rijstboer: ,, Ik weet dat we alles zullen verliezen als die dam wordt gebouwd. Dat zullen we niet accepteren, maar wat kunnen we doen als de regering z'n zin doordrijft? We zijn dan toch machteloos. Ook in de andere dorpen reageren de meesten laconiek. ,,Die dam komt er toch niet" en:,,Dat duurt nog zo lang."

Guerrilla's
Vooriopig is dat juist. Niet alleen milieubeschermers en kritische planologen proberen de bouw van de Pa-Moondam te verhinderen. Het zijn vooral de guerrillagroepen in Cambodja die, ongevraagd, de ambitieuze plannen van Thailand in de war schoppen. Zolang dit land geen door de Verenigde Naties erkende regering heeft, kan er niet gebouwd worden. Ondertussen wachten Thailand en Franse en Australische constructiemaatschappijen èn het van ongeduld trappelende Interim Mekongcomité niet rustig af. Ray Oram, woordvoerder van het comité:,,Thailand heeft nu een nieuwe minister van buitenlandze zaken, Subin Pinkayan, die onderhandelingen heeft geopend met Laos.'' Oram laat een kaart zien waaruit blijkt dat het Laotiaanse stroomgebied, indien ontwikkeld voor waterkracht, in het jaar 2000 voor meer dan driekwart van alle energie voor Thailand kan zorgen. Met deze boodschap staat Subin dezer dagen bij z'n collega's op de stoep. Bouw die dammen, zo zegt hij, wij nemen die stroom dan af en betalen jullie er een hoop geld voor. Er ligt al een dam met ge- O neratorin Laos, de Nam Ngundam, noordelijk van Vientiane, die haar stroom voor 90% naar Thailand verstuurt. Ook in jaren van grenstwisten en gesloten grenzen. Nu de betrekkingen tussen beide landen de laatste jaren verbeterd zijn kan er wel wat meer, moet Subin gedacht hebben en hij stelt nu voor eindelijk eens met Nam Theun 2 te beginnen, als tussenoplossing voor de Pa Moon.

Onvervangbaar
Nam Theun is een schitterend, ongerept tropisch bos met olifanten, panters en honderden bijzondere visen vogelsoorten. De Wereldbank en de International Union of Conversation and Natural Resources (lUCN) verklaarden het gebied ,, uniek en onvervangbaar" en berekenden dat met het waterkrachtproject meer dan 32000 vierkante kilometer verwoest zou worden. Het stuwmeer zou een toekomstige bron kunnen vormen van malaria, leverbotziekte en bilharzia. Meer dan tweeduizend mensen zouden hun leefgebied moeten vedaten. Hier praat het Interim Mekongcomité liever niet over. RayOram: ,,Nam Theun 2 is economisch zeer interessant. Daar kijken we eerst naar, dan pas naar de rest." ,,De rest" zijn de mensen en het milieu. De bevolking moet gewoon opkrassen en het milieu, tja, dat weet men eigenlijk ook niet. Ook de milieubeweging'' Project for Ecological Recovery'' weet niet precies wat er straks gebeurt als de Mekong is afgedamd. Ze stelt wel een aantal onheilspellende vragen. — Hoeveel water stroomt er in de Mekong terug als het water eenmaal is verdeeld? — Hoe schoon is het nog als het zout van het Khoratplateau erin is opgelost en het water vol zit met landbouwbestrijdingsmiddelen? — Wat gebeurt er met het enorme zoutwatermeer Tonle Sap in Cambodja, als dat de regelmatige toevoer van het Mekongwater dan mocht missen? Nu zet het in de regentijd nog duizenden vierkante kilometers uit en laat het visrijke en vruchtbare grond achter als het water zich weer terugtrekt. — Wat gebeurt er met de Vietnamese delta? Het comité ziet bij afdamming grote voordelen voor de delta, als de meer geleidelijke toevoer van de rivier de verzilting kan tegengaan. Zeker als de zeespiegel zal stijgen, ten gevolge van het broeikaseffect. De milieubeweging verwacht dat de zoute oceaan veel dieper de delta zal binnendringen vanwege onvoldoende rivierwater. Terwijl de rivierbewoners de grillige rivier nemen zoals ze is, hebben de technocraten en de politici haar de oodog verklaard. De Mekong moet 'bedwongen' worden, zo menen zij. Aanvankelijk wildennen de dannzo'n 250 nneterhoog bouwen, wat de verhuizing vannneerdan een kwart nniljoen nnensenzou betekenen Want dan zal het woedende water niet meer'' nutteloos" en "ongebruikt" (aldus folders van het comité) naar de oceaan stromen, maar zal het draaiend en kolkend in de donkere reservoirs langdurig tot stilstand komen...

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen