Is Nederland echt in ‘Dordt’ begonnen?

Na het onderzoeken van vele bronnen kan ik mij niet aan het denkbeeld onttrekken dat heel wat auteurs elkaar hebben nagepraat. Vooral het woord fictie wordt nogal eens gebruikt, als zouden de leden van de Staten niet oprecht gemeend hebben dat zij Filips II trouw bleven.
Ik ben het eens met dr. A. Kluit dat de statenleden de zijde van Willem van Oranje kozen in de strijd tegen Bossu en Alva, zonder hun heer, koning Filips II, af te vallen. Zouden ze dit niet hebben gemeend, dan zouden alle statenleden voor valsch en leugenachtig gehouden moeten worden.1
Dr. K.W. Swart is van mening dat de leden van de Statenvergadering voor het merendeel behoorden tot het stedelijke patriciaat dat in principe behoudend gezind was en bleef. Al verfoeiden zij Alva’s tirannieke regime, ze dachten er niet aan met de koning te breken en koesterden evenmin de ambitie zelf een leidende rol in de regering te gaan spelen.2
Alles overziende kan gesteld worden dat de durf en het uitroepen van de onafhankelijkheid van de Republiek door Dordrecht, en dat precies op die historische plek (de refter) werd besloten, dat Holland in het vervolg op eigen gezag verder ging, een fictie is.
Dan is ook het fictieve motto te begrijpen dat gebruikt wordt als aankondiging van het in 2014/15 te openen museum: ‘Het Hof van Dordrecht – Waar Nederland begon’
Helaas nemen Dordtenaren de ongenuanceerde uitspraken over als vaststaande feiten. De historicus P.C.A. Geyl noemt dit ‘het misbruik van de geschiedenis’: We willen daarbij de geschiedenis laten zeggen wat we zelf eigenlijk vinden. Vervolgens verheffen we dat als volstrekte waarheid waaraan mensen in onze tijd zich hebben te spiegelen.3 Het is dan ook aan te bevelen dit motto te herzien, want het zegt en suggereert zaken die niet met feiten bewezen kunnen worden. Onderstaande samenvatting moge dit duidelijk maken.
1. Dat in Dordrecht in 1572 een onafhankelijk Nederland ontstond is niet juist. Er was nog lang geen sprake van een natie of nationalisme. In 1588 ontstond de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, die slechts bestond uit ‘zeven soevereine autonome staatjes-ineen- staat’, waarbij vooral de grotere steden een grote mate van aristocratisch zelfbestuur hadden.
De Zeven Verenigde Nederlanden werden pas een eenheidsstaat met een democratisch karakter tijdens de Bataafse Republiek (1795-1806). Met het aantreden in 1813 van Willem I als soeverein vorst begon in feite het moderne Nederland.
2. De Statenvergadering was geen initiatief van een of meer steden, maar werd samengeroepen op last van Willem van Oranje. De daar genomen besluiten werden genomen in opdracht van de Prins. De keuze voor Dordrecht als vergaderplaats was uit nood geboren. Vergaderen in Delft, waar zich de regering van Holland had gevestigd, was niet mogelijk vanwege Spaanse belegering.
Daarna kwam, op verzoek van de Prins, Gouda in aanmerking. Op aandringen van Gouda nam Dordrecht, als oudste stad, noodgedwongen het initiatief. Zelfs werd de Statenvergadering woensdag 23 juli 1572 in Dordrecht gesloten en, na het vertrek van het Spaanse leger bij Rotterdam en Delft, verplaatst naar deze steden. Vertegenwoordigers van die steden kwamen dus niet naar Dordrecht om daar verder te vergaderen.
3. Hoewel de Prins godsdienstvrijheid gelastte, wat ook Dordrecht onderschreef, werd daar door de Dordtenaren niet de hand aan gehouden. In de Augustijnenkerk en de Grote Kerk werden alle altaren en beelden weggehaald en de kerken werden ingericht voor de gereformeerde eredienst. 23 november 1572 vond zelfs nog een beeldenstorm plaats in de na de brand in 1568 deels herstelde Nieuwkerk en werden alle altaren en beelden vernield!
4. Naast het schenden van de ondertekende besluiten met betrekking tot vrijheid van godsienst was de sfeer in de stad omstreeks 1576 prinsvijandig en waren er magistraatsleden die heulden met de Spanjaarden!
5. Tussen 1572 (Statenvergadering) en 1581 (het afwijzen van Filips II als graaf van Holland en Heer der Nederlanden) werd beslist niet gedacht aan zelfstandige en onafhankelijke Nederlanden zonder vorst. Zelfs niet door de prinsgezinden. Tot zijn dood in 1584 heeft Willem van Oranje gestreefd naar samenbinding van de Noordelijke én Zuidelijke Nederlanden met vrijheid van godsdienst voor zowel rooms-katholieken als calvinisten.
Dit blijkt ook uit het feit dat hij moeite had met de ondertekening van de Unie van Utrecht, waar vooral tot samenwerking werd besloten tussen diverse Noord- Nederlandse gewesten.

Unie van Utrecht
De Unie van Utrecht zag Willem van Oranje, in het streven naar het behoud van de Noordelijke én Zuidelijke Nederlanden en vrijheid van godsdienst, als een persoonlijke nederlaag. Het besluit van de Pacificatie van Gent (1576), eenheid van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden met vrijheid van godsdienst onder het bestuur van Heer der Nederlanden Filips, was zijn grote ideaal.
6. Met betrekking tot de Statenvergadering is er slechts één brief van de prins waarin hij refereert aan de vergadering in Dordrecht. Dat is op 25 juli 1572 aan zijn broer Jan. Hierin zegt hij dat de Staten van Holland zijn vergaderd geweest in Dordrecht en hebben besloten hem voor drie maanden van geld te verzekeren en dat enkele afgevaardigden onderweg zijn.
Uit de geschiedenis is het duidelijk dat de Nederlanden in 1572 al bestonden met, door erfopvolging, Filips II als Heer der Nederlanden. Vanwege alle problemen vond in 1579 de eerste scheuring plaats in de Nederlanden.
Na ‘het verlaten’ van Filips II in 1581 en het zoeken naar een nieuwe vorst werden de Nederlanden in 1588, maar nu zonder vorst, voortgezet als een deel van een groter geheel (Republiek der zeventien verenigde Nederlanden) tot een Republiek van zeven verenigde gewesten. De Unie van Utrecht in 1579 en het Plakkaat van Verlatinghe in 1581 zijn de twee scharnieren van de deur naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588).
Een streven naar zelfstandigheid, zonder vorst, speelde totaal niet in 1572. Het ging tijdens de Statenvergadering vooral om geld voor het leger van Willem van Oranje om Alva te verdrijven en niet om de ‘geboorte van een natie!’
7. Daar uit geen enkele officiële bron blijkt waar de Statenvergadering is gehouden, de refter of het raadhuis, zou het van voorzichtigheid getuigen de ruimte in het Hof geen Statenzaal te noemen, maar refter. Dit doet meer recht aan 300 jaar kloostergeschiedenis. Of is Dordrecht niet trots op dit belangrijke erfgoed?
Al met al heeft Dordrecht slechts een ondergeschikte rol gespeeld. Frans Smits, hoofdredacteur van het Historisch Nieuws-blad, schreef in een column in het ‘Cultuur Historisch Magazine’, uitgave van Erfgoedcentrum DiEP, dat hij 1572 niet belangrijk genoeg vindt om warm te lopen voor Dordrecht. Inderdaad, 19 juli is voor Dordrecht geen reden om dit jaarlijks feestelijk te herdenken.
Eerder komt Utrecht in aanmerking omdat daar op 23 januari 1579 tijdens de Unie van Utrecht de toekomstige Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden haar eerste gestalte kreeg. Uiteindelijk werd 15 mei 1648 in Münster (D) de vrede tussen Spanje en de Zeven Verenigde Nederlanden getekend, waarmee definitief een einde kwam aan de Tachtigjarige Oorlog en de Republiek internationaal als soevereine staat werd erkend.
Aan het einde van deze reeks past de vraag of ‘een onjuiste voorstelling van een in Dordrecht plaatsgevonden feit voor PR-doeleinden (‘Het Hof van Dordrecht, waar Nederland begon’) te verkiezen is boven een juiste weergave van de geschiedenis?’ De gemeente Dordrecht is helaas niet ingegaan op deze vraag.

Herman A. van Duinen te Dordrecht

Noten
1) A. Kluit, Historie der Hollandsche Staatsregeling tot aan het jaar 1795, Amsterdam 1849, pag. 52.

2) Swart, pag. 50.

3) P.C.A. Geyl, Gebruik en misbruik der geschiedenis, Groningen 1956.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen