Statenvertaling viert verjaardag

De Statenvertaling kwam er niet zonder slag of stoot. Op de Synode van Dordrecht (1618-1619) werd besloten om de Bijbel vanuit de grondtalen Hebreeuws en Grieks over te zetten naar het Nederlands. Na enkele jaren kon er daadwerkelijk vertaald gaan worden, na goedkeuring van de Staten-Generaal.

Reformatie
In de Middeleeuwen lazen veel mensen niet in de Bijbel. Het geloof nam een belangrijke plaats in, in hun leven, maar de Rooms- Katholieke Kerk zag zichzelf als de bemiddelaar tussen God en de mensen. Persoonlijk Bijbellezen gebeurde niet zoveel. De kerk had alleen de Vulgata, de Latijnse vertaling van de Bijbel. Tijdens de Reformatie veranderde dit. Er verschenen nieuwe vertalingen van de Bijbel. De Reformatie bracht het Sola Scriptura in de praktijk: alleen het Woord. Niet de traditie, niet de beelden, niet de voorstellingen; maar het Woord van God alleen is bepalend.
De reformatoren vonden het heel erg belangrijk dat de Bijbel in de volkstaal gelezen kon worden.
Maarten Luther vond dat er een vertaling moest komen die de moeders in de keuken en de spelende kinderen op straat konden begrijpen. Luther vertaalde in 1522 in slechts elf weken het Nieuwe Testament in het Duits. Later, in 1534, volgde het Oude Testament. Van de beroemde Luthervertaling verschenen weer Nederlandse vertalingen, zoals de ‘Liesveldt Bijbel’.

Invoering
De voorganger van de Statenvertaling is de Deux-Aes Bijbel, die voor een groot gedeelte is gebaseerd op de Lutherbijbel. Eigenlijk zaten er behoorlijk veel fouten in deze vertaling. De Nationale Synode van Dordrecht (1618-1619) vond daarom dat er een nieuwe vertaling moest komen. Overigens verliep de invoering van de Statenvertaling ook heel traag, omdat het ontzettend duur was om een Bijbel aan te schaffen. Aan de andere kant lees je wel dat mensen echt enorme bedragen neertelden om het bezit te komen van deze nieuwe Bijbel! In het begin was er echt veel verzet tegen de invoering van de Statenvertaling, want de Deux-Aes Bijbel was tenslotte de Bijbel van de martelaren. Het kerkvolk had de vertaling lief, maar predikanten en theologen waren heel kritisch. Het duurde best een lange tijd voordat de Statenvertaling overal geaccepteerd was. Mensen vroegen zich af of ze dan jaren lang een verkeerde vertaling hadden gelezen. Anderen waren gehecht geraakt aan de taal van de Deux-Aes Bijbel, want ze hadden daarin troost gevonden en de Heere had juist vanuit deze vertaling Zijn Woord willen toepassen.

Betrouwbaar
Met de Statenvertaling kreeg Nederland een betrouwbare Bijbel. De vertalers hadden de Statenvertaling getoetst aan de Engelse King James Version en de Duitse Lutherbijbel. De overeenkomsten waren talloos, de verschillen in vertalingen minimaal en overbrugbaar. De Statenvertalers kregen van tevoren richtlijnen mee op de synode. De vertaling moest bijvoorbeeld zo veel mogelijk aansluiten op de grondtaal en ook moest in de kantlijn uitleg worden gegeven bij moeilijke gedeelten, de zogenaamde kanttekeningen.
Na een jaar of tien intensief vertalen werd een enorm project afgerond. In 1637 kreeg de weduwe Machteld Aelbrechts van de stad Leiden de opdracht om de Statenbijbel te drukken, uit te geven en te verkopen. Op 17 september van dat jaar werd het eerste exemplaar van de nieuwe vertaling plechtig aangeboden aan de Staten-Generaal.

Monument
Natuurlijk is de Statenvertaling zoals we die tegenwoordig lezen niet meer precies dezelfde als de editie van 1637. Woorden zijn verdwenen en vervangen. Sommige kanttekeningen zijn herzien. In 2004 heeft de Gereformeerde Bijbelstichting (GBS) de Statenvertaling voorzien van een update, door enkele fouten eruit te halen. Overigens, de GBS baseert zich niet op de eerste druk uit 1637, maar op de Ravensteijneditie van 1657.
De Statenvertaling is een eeuwenoud monument waarop we zuinig moeten zijn. Zuinig, omdat de Statenvertaling heel dicht bij de grondtekst staat en door de eeuwen heen voor velen tot zegen is geweest. Zuinig, omdat de Bijbel een helder kompas biedt in tijden van (geestelijke) verwarring en onzekerheid. Maar dat is niet het eerste en belangrijkste. De Bijbel is het Woord van de levende God. De Heere leidt Zijn kinderen door Woord en Geest. De Heere spreekt echt door Zijn Woord. Ook tot jou. Laat de Bijbel niet dicht, maar probeer eruit te lezen, elke dag weer. De Bijbel is de grootste schat die je thuis hebt!

Taal

De Statenvertaling heeft grote invloed gehad op de ontwikkeling van de Nederlandse taal. Heel veel spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen zijn ontleend aan de Statenvertaling. Zoals: ‘muggenzifter’, ‘zondebok’, ‘in zak en as zitten’, ‘in een goed blaadje staan’, ‘daar kraait geen haan naar’, ‘hoogmoed komt voor de val’, ‘iets met de mantel der liefde bedekken.’ En wat denk je van een Jobsgeduld hebben, een Salomonsoordeel vellen of het zien van Abraham als iemand vijftig jaar wordt?

Joden

De Statenvertalers hebben bij het vertalen gebruik gemaakt van Bijbelcommentaren van joodse rabbijnen. Vooral in de Middeleeuwen waren er veel Joden die het Oude Testament bestudeerden. De Statenvertalers hadden vooral oog voor de uitleg van Hebreeuwse uitdrukkingen. Ze hebben zich niet laten leiden door allerlei gekissebis van rabbijnen onderling over de wijze waarop Bijbelgedeelten geïnterpreteerd moeten worden.

Vertaling

Een vertaling blijft een vertaling van de Bijbel. Dat is ook zo met de Statenvertaling. Er is geen vertaling die volmaakt is. Bij het werk van vertalen komen heel veel moeilijke dingen naar boven, omdat talen van elkaar verschillen en sommige woorden uit de grondtaal nauwelijks te vertalen zijn naar bijvoorbeeld het Nederlands. Ook zijn er veel verschillende edities van de grondteksten. Monniken schreven deze bijvoorbeeld over en maakten daarbij menselijke fouten. Een voorbeeld: in Mattheüs 19: 24 zegt de Heere Jezus tegen Zijn discipelen: Het is lichter dat een kemel gaat door het oog van een naald, dan dat een rijke ingaat in het Koninkrijk Gods. Het woord ‘kemel’ (kameel) is wellicht een overschrijffout. Er had waarschijnlijk ‘kabel’ moeten staan. Een dikke scheepskabel past namelijk echt niet door het oog van een naald. Het is dus heel belangrijk dat er steeds onderzoek wordt gedaan naar de grondtekst van Gods Woord. Dat is geen Schriftkritiek, maar tekstkritiek.

Oude woorden

In de Statenvertaling volgens de huidige edities (bijvoorbeeld GBS of Jongbloed) komen verouderde woorden voor. De GBS heeft veel van deze woorden in een afzonderlijke woordenlijst opgenomen achterin de school- en zakbijbels. Het vervangen van verouderde woorden is in de negentiende eeuw begonnen en ook in de GBS-uitgaven komen veel oude woorden niet meer voor, zoals ‘wijf’, ‘perikel’ en ‘exempel’. Het zou goed zijn wanneer ook andere verouderde woorden, met inbegrip van woorden die inmiddels een andere betekenis hebben gekregen, in de GBS-uitgaven worden vervangen. Natuurlijk dient dat met de grootst mogelijke nauwkeurigheid te gebeuren en mag vervanging niet leiden tot een andere betekenis.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen