Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Van de Boekentafel

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Van de Boekentafel

13 minuten leestijd Arcering uitzetten

De Nieuwe Katechisiniis. In opdracht van de bisschoppen in Nederland.

In een redactievergadering is de wenselijkheid besproken een nieuwe rubriek in ons blad te openen. De titel daarvan, welke hierboven staat, spreekt voor zichzelf. Toch zou er misverstand omtrent de bedoeling kunnen rijzen.

Wij willen in deze rubriek niet zonder meer allerlei boeken bespreken, doch een keus doen en op zulke boeken de aandacht vestigen die speciaal voor ambtsdragers van belang zijn, of waarvan zij iets moeten weten.

Het gaat ons niet om een gedetailleerde weergave van de boeken in kwestie, maar om het laten zien van de hoofdlijnen en het schetsen van de betekenis van zo’n boek. Waar nodig zullen we kritische kanttekeningen plaatsen. We beloven niet dat in elk nummer een bijdrage in deze rubriek voorkomen zal, maar willen wel graag de lezers kritisch en stimulerend informeren over wat er als juist voor hen belangrijk, verschijnt.

1.

Wie de nieuwe katechismus in opdracht van de bisschoppen in Nederland samengesteld, en vorig jaar oktober verschenen, doorbladert wordt getroffen door de veelheid van onderwerpen, die er in aan te treffen zijn. Er wordt niet alleen gesproken over de punten die in de geloofsleer van de kerk een belangrijke plaats innemen, zoals de Persoon en het werk van Christus, de sacramenten of de leer van de kerk. Ook de niet-christelijke godsdiensten worden er — zelfs tot tweemaal toe — in behandeld. Het marxisme krijgt brede aandacht. Ook de practijk van het gebedsleven en het meemaken van de godsdienstoefeningen wordt besproken. Onderwerpen uit de ethiek van gezin en maatschappij komen aan de orde.

De volwassene, voor wie blijkens de ondertitel dit boek geloofsverkondiging wil zijn, wordt breed geïnformeerd over vragen van de dag op theologisch en practisch terrein.

Een tweede indruk, die achterblijft als men het boek — van bijna 600 blad-zijden — uitgelezen heeft, is die van een duidelijke en welverzorgde taal. Wat worden de dingen, ook heel moeilijke, eenvoudig gezegd, en welk een pracht stijl heeft men hier en daar weten te gebruiken. Het is bijna een literair genot om deze katechismus te lezen. Natuurlijk moet er direct bij gezegd worden dat niet alle bladzijden dit waarderende oordeel verdienen. Zij staan niet allen op gelijke hoogte.

Daar komt nog bij dat de toon bizonder weldadig aandoet. De vraag en antwoord vorm, welke in de vorige catechismus gebruikt werd, heeft men geheel laten varen. Er is ook bijna geen discussie-toon in dit nieuwe boek. Wel blijkt uit alles, dat de opstellers de vragen van de dag kennen en daar op proberen in te gaan, maar ze doen dat nergens opvallend of opdringerig. Dit laatste is mijns inziens wel het geval in het jongste geschrift van de Synode van de Nederlandse Hervormde Kerk „Klare Wijn’. De toon daarvan is mij dan ook minder sympathiek dan die van de nieuwe katechismus, al kan men voor veel formuleringen in het hervormde geschrift waardering hebben.

In de nieuwe katechismus wordt heel rustig betoogd. Het is of de lezer in het betoog meegenomen wordt en aan het eind zelf zijn standpunt moet bepalen. Maar wat te lezen viel, was de overweging waard.

Een derde indruk is dat men geweldig veel ziet veranderen vergeleken bij wat er vroeger in een katechismus van de bisschoppen te lezen was.

Er wordt veel minder langs de bekende paden gewandeld dan in het verleden het geval was. Wie bijvoorbeeld het stuk over de Mis leest vindt daar niet veel van wat men in allerlei dogmatische handboeken op dit punt aantreft. Zelfs het zo bekende woord transsubstantiatie wordt slechts indirect gebruikt.

De Bijbel krijgt ruime plaats. Dikwijls worden er hele gedeelten letterlijk aangehaald, terwijl er ook heel wat teksten besproken worden. Men mist een register van geciteerde schriftplaatsen, ofschoon er wel een register is van onderwerpen, die behandeld worden. Tot bijbellezen wordt ook opgewekt, zoals we horen dat door rooms-katholieke geestelijken de laatste jaren veel vaker gedaan wordt. Al met al is de nieuwe katechismus een boek waarvoor men diep respect moet hebben. Dat een kerk in deze tijd haar leden zo voorlicht en op de vragen ingaat, en dat zij dat doet op zulk een duidelijke manier en in zulk een verstaanbare taal roept bewondering op.

2.

In allerlei periodieken is er al heel wat over geschreven m lovende zin Daarom lijkt het wat overmoedig een kritische noot te plaatsen Toch is dat nodig Ik kan met het onkritische oordeel van sommige protestante scribenten absoluut niet instemmen.

Zeker men kan blij zijn, dat er heel wat ballast over boord geworpen is Het stemt tot blijdschap dat er waardering voor de reformatie in dit boek te bespeuren valt Er staat zelfs dat de rooms-katholieke kerk de reformatie met missen kan Men kan zich er over verblijden dat de Bijbel open gedaan wordt en dat men met de Bijbel bezig is, ook m dit nieuwe boek

Maar mijn eindoordeel is toch, dat men als reformatorisch christen niet zonder meer blij kan zijn met deze nieuwe katechismus En dat wel vanwege het feit, dat het oude punt dat tussen Rome en de Reformatie m geding was, ook door deze nieuwe katechismus m geding blijft Dat is het punt van zonde en genade, van ellende en verlossing. Om dit punt ging het ten diepste m de strijd van de reformatoren Op dit punt toont de katechismus geen spoor van toenadering tot het echt reformatorische standpunt

Ik weet wel dat de verdienstelijkheid van de goede werken m deze katechismus een heel andere plaats gekregen heeft dan ze vroeger had Ik weet ook wel dat de gedachte van het misoffer dat de gelovigen door middel van de priester brengen, waarbij op onbloedige wijze het offer van Golgotha herhaald wordt, met meer zo te vinden is m de nieuwe katechismus De gedachte aan het sacrament als maaltijd wordt zelfs heel sterk benadrukt. Maar de oude overschatting van de capaciteiten van de menselijke natuur, ook na de zondeval, vindt men hier nog even duidelijk als vroeger het geval was. Ik zou dit willen illustreren door te wijzen op het begin van de catechismus Dat lijkt me voor dit punt typerend De inzet is hier beslissend voor de verdere uitwerking

De katechismus begint met een hoofdstuk dat tot titel heeft „Het bestaan een mysterie” Het eerste punt dat hierbij behandeld wordt is „de vragende mens” Ik kan hier met het opschrift van elk onderdeel uit dit hoofdstuk overschrijven, maar ze zijn typerend De vragende mens is uitgangspunt En dan de vragende mens met zijn „groeiende vrijheid”

Ik weet dat men kan zegen m dit eerste hoofdstuk wordt slechts een verkenningstocht uitgevoerd Straks komt de bijbelse boodschap aan het woord Die zal de zaken wel recht zetten Dan zal wel blijken dat de vragende mens zijn vragen verkeerd stelt en dat er het een en ander moet gebeuren om tot een juiste vraagstelling te komen.

Van zulk een correctie merk ik in deze catechismus helemaal niets Nergens blijkt dat de catechismus er weet van heeft dat de vragende mens de Adam is, die voor God op de vlucht is, omdat hij tegen God m opstand is Nergens lees ik er iets van dat de gedachten en voorstellingen van deze mens duisternis zijn, omdat ZIJ hoewel zij God kenden Hem met als God verheerlijkt of gedankt hebben, Romeinen 1 21 Integendeel De eerste maal dat de met-christelijke godsdiensten ter sprake komen, geschiedt dat in het tweede deel, dat als titel draagt „De weg naar Christus” Dit deel valt in tweeën uiteen De weg der volken en de weg van Israël Is dat een en dezelfde weg” Is het heidendom dan een zekere voorbereiding tot het ontvangen van de bizondere openbaring, welke God aan Israel gegeven heeff In de Bijbel wordt daar heel anders, veel kritischer over gesproken Maar juist deze kritische benadering mist men in de katechismus geheel Trouwens het opschriftvan het tweede deel is ook rl frapppnt Is de weg van Israel de weg naar Christus” Of baant God zelf die weg en brengt HIJ zijn volk daar steeds weer op tefug, wanneer het van die weg afdwaalf Typerend is een citaat als het volgende „In Israël, zo geleven. wij. is onze Schepper begonnen om de bestaande menselijke beweging omtrent de diepste waarheid te zuiveren en op te heffen”, blz 43 Is Gods openbaring aan Israel niet meer dan het zuiveren en opheffen van een bestaande beweging” Men leze ook nog , „En wij mogen overtuigd zijn dat in de wijsheid der godsdiensten het eeuwig Woord, onze Heer Jezus Christus, door zijn heilige Geest werkzaam geweest is Niet m die openheid waarin God Hem onder de Joden voor heel de wereld heeft willen openbaren, maar wel werkelijk en diepgaand”, blz 35-6 Dit zijn met maar enkele zinnen die een uitzondering vormen Hierin proeft men het standpunt van de opstellers ten aanzien van de mens en zijn mogelijkheden Zeker, zonder Jezus Christus kan hij niet Maar1 er is al een basis aanwezig, er is reeds een verlangen waarbij God aansluit en dat Hij zuivert. Ons hedendaags wereldbeeld wordt gekenmerkt door woorden als groei en evolutie Daarom moeten wij de boodschap ook m deze termen uiteenzetten blz 315 Welnu die groei neemt wel een heel grote plaats in de gedachtenwereld van de opstellers an de katcc ii’-ami’s n

In het paradijsverhaal wordt geen beschrijving van het begm gegeven Het verloop en de voleinding bevatten de verklaring Daarom moet men ook niet zeggen, dat God geschapen heeft maar dat God schept. „ De schepping gioeit m zijn hand Het gehele verloop is zijn werk en pas dit geheel zal de verklaring geven en tonen ,dat alles zeer goed is” (Genesis 1 31) blz 309

De wereld is in opgaande beweging, m groei Het merkwaardige is nu dat de zonde m deze gehele ontwikkeling een plaats krijgt „ In de mensheid groeide vrijheid, en daarmee zonde” , blz 310 We zijn geneigd hierbij direct te interruperen IS de zonde onderdeel van het groeiproces dat de mensheid naar de volwassenheid voert” Een bladzijde verder lezen we dat schuld „juist vaak zal bestaan in een weigering van groei naar wat het geweten laat zien”, 311 Alweer zo’n an-ihropocentrisch uitgangspunt zonde is een groeistoornis in het ontwikkelingsproces der mensheid. TV Van deze lijn met verdere tekenen, maar verzeker de lezer dat hij de rode draad te pakken heeft, welke door deze katechismus loopt, als hij de gedachte van de evolutie naspeurt

3.

Een ander punt dat ik wil belichten is „het artikel waarmee de reformatie staat of valt” (Luther), dat van de rechtvaardiging door het geloof Men zoekt dit punt tevergeefs achter m het register We komen er wel twee andere woorden tegen rechten van de mens, en rechtvaardigheid Dit laatste woord wordt vooral gebruikt m de verhoudingen van mensen onderling.

Ja echt, de rechtvaardiging wordt met behandeld In plaats van de oude leer van Trente waarbij geloof en werken de constituerende factoren voor de lechtvaardiging waren, heeft men het hier geheel laten schieten.

Wat er zoal over het geloof gezegd wordt, is met met twee woorden na te zeggen Ik ben gestuit om een omschrijving die nauw aansluit bij wat ik hierboven stelde „Het is telkens weer een sprong m het duisternis, 343 Waarom” , „Het is een van de grote klachten in de voortgang van de mensheid”, 344, aldus heeft het geloof zijn plaats m de evolutie gekregen Hoe komt het dat de rechtvaardiging geen punt van deze ,geloofsverkondiging” is”

Mijns inziens hangt dit samen met de visie op de zonde Het is me opgevallen, dat ei betrekkelijk weinig, ik kan bijna wel zeggen zelden over schuld gesproken wordt Het register verwijst voor de plaatsen waar het begrip schuld voor komt naar het woord zonde Daarmee geeft het te kennen dat de schuld voornamelijk als zonde gezien wordt, zonder dat er apart gesproken moet worden over het door de zonde schuldig worden en veroordelenswaardig, ja verdoemenswaardig zijn

Wie van de zonde een groeistoornis maakt, en daarbij, zoals we zagen het geweten tot de welhaast normatieve instantie verklaart kan moeilijk meer over het schuldkarakter van de zonde spreken.

Daarom is er ook geen plaats voor de rechtvaardiging Dat stuk is met maar vergeten” Het kan eenvoudig niet aan de orde komen Dit past niet in de gedachtengang Ja maar zal men vragen wat is dan de verlossing” Waarin bestaat die dan” Met mijn eigen woorden antwoordend, zou ik willen stellen de verlossing be-staat hierin, dat het proces van de evolutie toch doorgaat Het grote doel wordt beieikt de volwassenheid van de mens.

God zorgt ervoor dat het gestoorde proces niet afgebroken wordt, maar verder gaat Daartoe is Jezus Christus gekomen Hij heeft ons laten zien wat echte menselijkheid is Hij heeft voor de echte menselijkheid gestreden en is er aan ten onder gegaan Dat Hij zulks heeft willen doen is bhjk van de liefde van God voor de mens Die liefde komt in Hem openbaar De mens weet nu waar het naar toe moet.

Ik verzin met maar wat Men moet maar eens lezen op welke wijze de leer van voldoening — direct samenhangend met de schuld van de mens — wordt omge bogen, ja uitgelegd op een manier dat men zegt kan men nog duidelijker de Schrift niet-lafen-zeggen, wat ze ter plaatse wel zegt?

Bijvoorbeeld 2 Kor 5 21, dat Christus voor ons tot zonde gemaakt is „Ook in deze geladen zin wordt met te verstaan gegeven dat God doet ,alsof” Jezus zondaar is en dan de straf op zijn hoofd laat neerkomen Het wil veeleer zeggen Jezus is onze door zonde en dood getekende weield geheel mgegaaii HIJ IS een stukje van deze wereld geworden, om ons dáár zijn heiligheid te geven ”, 331

Losgekocht door zijn dood herinnert aan de manier waarop God Israë l uit Egypte ,loskocht” Daarbij werd geen prijs betaald Het betekent dat het volk weer ,van God wordt — alsof er geen bloed aan de deurposten gestreken moest worden, en alsof het offer van het paaslam geen verzoenende betekenis had„ De vei lossing die Jezus brengt ziet (de Schrift) niet op de eerste plaats in de pijn die HIJ leed om een rechtsorde te herstellen, maar m de dienstbaarheid engoedheid van zijn leven die het voor ons goedmaakten. De Vader wilde geen pijn en dood, maar een mooi, goed mensenleven. Wij zouden het verkeerd benaderen door te menen dat de Vader wilde ,dat er bloed moest vloeien” ”, 330. Heel deze bladzijde is het lezen en overdenken waard. Dan ziet men ineens dat de klassieke verzoeningsleer van de kerk hier radikaal verlaten is. Tot voor het Vatikaans Concilie van deze eeuw was dat geen punt van verschil: verzoening door voldoening. Er is nu een ontstellende verschuiving van gedachten gekomen bij de rooms-katholieke theologen, en te vrezen valt ook: straks bij de leken, in Nederland. Toen ik deze passages las was het of ik een stuk ethische theologie uit de vorige eeuw onder ogen kreeg.

Deze bespreking is al breder geworden dan we ons voor deze rubriek voorstellen. Het onderwerp maakte het nodig. Ik heb getracht te laten zien wat de leidende gedachte is in de Nieuwe Katechismus, en welk verzet er binnen de reformatorische kerken daartegen moet rijzen.

Dit artikel werd u aangeboden door: Christelijk Gereformeerde Kerken

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 1 april 1967

Ambtelijk Contact | 16 Pagina's

Van de Boekentafel

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 1 april 1967

Ambtelijk Contact | 16 Pagina's