Ds. M. Golverdingen over het gebruik van catechisatieboekjes:

Hoofdauteur van de in 1980 verschenen methode ,, Met de kerk der eeuwen'', was de huidige zendingspredikant J. Driessen. Hij betreurde het dat de Heideiberger Catechismus steeds meer in onbruik raakte en pleitte voor een herwaardering van dit eeuwenoude leerboek voor de jeugd. Het eindresultaat was de verschijning van een uit acht deeltjes bestaande catechisatiemethode. Voor de veertien- tot zestienjarigen is er de driedelige onderbouwserie, waarin de Catechismus op eenvoudige wijze wordt behandeld. De bovenbouwserie is geschreven voor zeventientot negentienjarigen, wat vooral tot uitdrukking komt in de pittiger vragen en de verbanden die gelegd worden met andere belijdenisgeschiften. Aan een negende deeltje over de Nederlandse Geloofsbelijdenis voor oudere catechisanten die nog geen belijdenis hebben gedaan, wordt gewerkt. Allereerst krijgen catechisanten van twaalf en dertien jaar Bijbelonderwijs aan de hand van de eerste twee deeltjes, die in vogelvlucht de hele Bijbel doorlopen. ,,De catechismus is niet anders dan een samenvatting van de bijbelse leer", licht ds. Golverdingen toe. ,, ledere catechismusvraag wordt gedragen door een aantal verwijsplaatsen naar de Schrift. Het Woord moet op de eerste plaats staan. Daarom begint de methode met de Bijbel om de bijbelse kennis te verdiepen, onbekende bijbelboeken wat in het gezicht te brengen en de vaardigheid in het hanteren van de Heilige Schrift te vergroten. Het is toch een aanklacht als een knaap van zestien niet in staat is de Kolossenzenbrief te vinden".

Studerend leren
Naast de herwaardering van de Catechismus speelde ook de behoefte aan een hedendaagse catechisatiemethode een rol bij het totstandkomen van ,, Met de kerk der eeuwen''. Ds. Golverdingen:,,Ik denk dat het goed is om een methode te hebben die aansluit bij de wijze van kennisoverdracht, zoals die in het onderwijs functioneert. In de zeventiende eeuw stond het memoriseren op de eerste plaats. Dat mag in het catechetisch onderwijs nooit geheel verloren gaan, maar in deze tijd wordt veel sterker de nadruk gelegd op het studerend lezen en het op die wijze zelfstandig verwerven van kennis. Dat element is in de methode opgenomen. De catechisant wordt er actief bij betrokken, doordat hij bepaalde bijbelgedeelten moet opzoeken en vragen beantwoorden. De lessen en vragen worden nog voortdurend geijkt. Als ze niet duidelijk genoeg waren zijn ze aangescherpt. Als vragen te moeilijk blijken te zijn worden ze eruit gehaald. Het formuleren van vragen is een van de moeilijkste dingen bij het opstellen van een methode".

Gulden mond
De waarde van de catechese typeert de Utrechtse predikant met een uitspraak van Wilhelmus a Brakel: ,,Ik kan niet zien hoe een predikant met een goed gemoed kan leven en sterven, die zijn werk niet maakt van catechiseren. ,, Brakel stelt de catechese als nummer drie in zijn ambtelijke bediening. Het eerste is bidden, zegt hij, het tweede prediken, het derde catechisatie geven. Vooral in een tijd van ontkerstening is goede catechisatie van essentieel belang als je jongeren de waarde van de gereformeerde leer wilt doen verstaan en ze iets mee wilt geven op hun levensweg. Eerlijkheidshalve moet erbij gezegd worden dat er predikanten zijn die op de kansel als Spurgeon zijn, of als Chrysostomus die de bijnaam ,,Gulden mond" had, maar die veel moeite hebben met catechisatie geven. Het catechiseren heeft een aspect in zich dat niet ieder gegeven is. Al kan door een goede praktische toerusting in de studententijd veel worden aangeleerd."

Hilaritas
,,De catecheet moet duidelijk enige gaven hebben om te onderwijzen. Hij moet zich kunnen verplaatsen in de leefwereld van jonge mensen en in staat zijn de stof ordelijk aan te bieden, zodat de jongelui erbij betrokken worden en de sfeer niet onordelijk wordt. Daarbij wil ik met nadruk de kanttekening maken dat liefde tot jonge mensen en bewogenheid met hun eeuwige bestemming ook van iemand met een half talent een goed catecheet maakt". Een element dat in de catechese niet mag ontbreken is volgens ds. Golverdingen de,,hilaritas", de blijmoedigheid en opgewektheid die soms de gestalte aanneemt van fijnzinnige humor. ,,Augustinus noemt die opgewektheid zelfs een voorwaarde voor het geven van catechetisch onderwijs. Het is een uitermate goed middel om orde te houden. De aandacht wordt voortdurend getrokken en de verhouding tussen de catecheet en catechisanten niet verstoord. Van bijzonder belang is dat je de stof beheerst. Vanuit het Woord van God moetje iets te zeggen hebben, niet alleen objectief, maar ook subjectief. In je onderwerp moet de persoonlijke betrokkenheid, liefde en ernst doorklinken".

Voorbereiding
Het al dan niet goed veriopen van de catechisatie is sterk afhankelijk van de voorbereiding van de catecheet. Die zal goed beslagen ten ijs moeten komen, oordeelt de Utrechtse predikant. ,,Het onderwerp dat aan de orde komt moet hij grondig bekeken hebben. Zijn kennis moet breder zijn dan in de les wordt weergegeven. Hij moet echt boven de stof staan. Dat kan bijvoorbeeld door er gedeelten uit de Institutie van Calvijn op na te lezen, een gereformeerde dogmatiek te raadplegen of een goede catechismusverklaring erop na te slaan. Wanneer een predikant zijn catechismuspreken goed voorbereidt, dan vergemakkelijkt dat de voorbereiding voor de catechisatie bijzonder. De wijze waarop over de catechismus wordt gepreekt zegt vaak al iets over de catechese. Belangrijk is ook datje een lesschema maakt. Het voordeel daarvan is datje de hele stof door je heen laat trekken, zodat je die als het ware nog voor je ziet, terwijlje vrij spreekt zonder het papier te raadplegen. Vooral het begin is belangrijk. De inleiding moet pakkend zijn, gegrepen uit het leven van de jongelui of ontleend aan een bijbelse figuur. Zelf geef ik de voorkeur aan het laatste om vandaaruit naar het onderwerp te gaan. Maar je moet niet alleen de stof beheersen, in de voorbereiding moet je je ook afvragen; Hóe ga ik het zeggen? Waar en wanneer leg ik met Gods hulp het onderwerp dat besproken wordt aan het hart van de jongeren? Er wordt geen middenstandscursus gegeven. Het gaat om een inleiding in de heilgeheimen van het zalig worden. In elke catcchisatieles moet een aantal persoonlijke spitsen zitten naar het hart van de catechisanten toe''.

Hellenbroek
De duur van de voorbereiding hangt niet alleen af van de kennis die de catecheet al heeft, maar ook van de methode waarmee hij werkt. Wanneer hij een catechisatiemethode met lesteksten en vragen gebruikt is hij hoogstens een kwartier alléén aan het woord. Als met ,,Hellenbroek" wordt gecatechiseerd is dat al snel een half uur. Daarnaast kleven aan het vragenboekje van de Rotterdamse oudvader wat praktische bezwaren, die deels veroorzaakt worden door het feit dat het niet geschreven is voor jonge catechisanten, maar voor „eenvoudigen, die zich bereiden tot de belijdenis des geloof s". ,,De gereformeerde leer wordt er beknopt en helder in verwoord'', verklaart ds. Golverdingen.,,En er staat een aantal vragen in die op treffende wijze spreken over de persoonlijke toeëigening van het heil. Daar ligt de verklaring van het geheim dat ,,Hellenbroek" tot op de dag van vandaag goede diensten kan bewijzen".

Zelfwerkzaamheid
,,Maar nu de inhoudelijke en pedagogisch-didactische kant. In „Hellenbroek" wordt niet gesproken over de wet Gods. Die wordt eigenlijk afgedaan met enkele vragen.,,Hoeveel geboden zijn er in de wet der zeden?" en ,,Wat eist de eerste en de tweede tafel?" De oorzaak daarvan is dat aan het oorspronkelijk gebruik van,, Hellenbroek" de gewone catechisatie met de catechismus vooraf ging. Daarin werden de tien geboden zeer uitvoerig besproken, zodat die op de belijdeniscatechisatie niet meer diepgaand werden behandeld. Het tweede is dat,, Hellenbroek" in de loop van de tijd ontdaan is van een wezenlijk element. In de oorspronkelijke editie moesten de catechisanten de teksten zelf opzoeken en uitschrijven. In latere uitgaven hebben uitgevers die er al bij gedrukt. Daardoor is het door Hellenbroek beoogde element van zelfwerkzaamheid verloren gegaan. Dat zou opnieuw moeten worden ingevoerd".

Voorwaarden
,,Ik zeg niet datje met ,,Hellenbroek" niet kunt catechiseren, maar het vraagt meer voorbereiding en er zal aan verschillende voorwaarden voldaan moeten worden. De groep mag niet te groot zijn, zodat de catecheet de jongelui goed in het vizier heeft. Alleen zo kan voorkomen worden dat hij bij de neus wordt genomen door catechisanten die het vragenboekje tegen de rugleuning voor hen houden. In de tweede plaats moeten herhalingen worden ingebouwd. Eén van de oorzaken van het feit dat zo weinig kennis blijft hangen is dat men met, .Hellenbroek" werkt zonder de stof te herhalen. In de achttiende eeuw bereidde men zich aan de hand van dit boekje in drie maanden voor op het doen van openbare belijdenis. Nu duurt het soms vier a vijfjaar eer men erdoorheen is gewerkt en weet men aan het eind niet meer wat in het begin staat".

Tien geboden
,,In de derde plaats zul je een aantal catechisatielessen moeten inlassen voor de behandeling van de tien geboden. Die kan niet worden gemist. Bovendien heb je daardoor de mogelijkheid om op allerlei ethische vragen van deze tijd in te gaan. Als aan deze voorwaarden niet wordt voldaan verliest ,,Hellenbroek" veel van zijn waarde. Dan zegt men: ,, Wat erin staat is goed''. Daar ben ik het mee eens, maar daarmee alleen bereikt een catechisatiemethode zijn doel niet. Het grote misverstand is dat men vaak het resultaat van de methode verwacht, maar het resultaat wordt bepaald door het samenspel van catecheet, catechisanten methode".

Ordeprobleem
Hoewel hij het ordeprobleem niet wil bagatelliseren is ds. Golverdingen geen voorstander van het stationeren van ordebewakers op strategische punten. ,, Voor je tot die maatregel overgaat moetje een heel aantal andere zaken overwogen hebben. Hoe komt het dat ik geen orde kan houden? Keer' s met het probleem tot jezelf in. Hoe ontstaan ordeproblemen? De catecheet is niet op tijd aanwezig. Hij staat niet bij de ingang en heeft geen oogcontact met de jongelui als ze binnenkomen. Ook al sta je daar met een vriendelijke glimlach, ze moeten bemerken: Hij heeft me al in de gaten. Onvoldoende voorbereiding van de stof. Of een te grote groep. Nergens in het hele Nederlandse onderwijs, behalve bij universitaire colleges, komen groepen voor van 70 jongelui. Zouden wij dan in de gemeente Gods, waar het beste nog niet goed genoeg is, een groepsgrootte van 70 tot 80 man moeten handhaven? Voor grote gemeenten ben ik een voorstander van het syteem dat in Zuid-Afrika wordt gehanteerd. Daar worden op één avond door de predikant en verschillende ouderlingen alle catechisaties gegeven voor alle leeftijdsgroepen. ledere ambtsdrager neemt drie uur voor zijn rekening. Ze behandelen allemaal dezelfde stof die aan de orde komt in een voorbespreking. Het voordeel is dat de groepen veel kleiner zijn en alle catechisaties op één avond gegeven worden. De vervoersproblematiek voor kinderen die van ver moeten komen wordt tot een minimum teruggebracht, omdat desgewenst iedereen op hetzelfde uur terecht kan".

Autoriteit
De vraag of de catecheet zijn onderwijs welbewust toe mag spitsen op het eigen kerkverband, onder andere door het selectief aanhalen van gereformeerde theologen, beantwoordt de predikant van de Gereformeerde Gemeenten ontkennend. ,, Je moet evenwichtig zijn. We willen voor alles gereformeerd zijn in de oude zin van dat woord. Het gaat om het onderwijs in de gereformeerde leer. Van tijd tot tijd wijs ik daarbij op het eigene van de Gereformeerde Gemeenten, waarin de Heere ons een plaats heeft gegeven. Dat mag echter niet gaan overheersen. Kerkelijk besef bijbrengen is heel wat anders dan opvoeden tot kerkisme. En wat die citaten betreft, selectief aanhalen is nooit juist. Een catechisatie is bovendien geen cursus theologie. De leer des heils moet eenvoudig en hartelijk worden ontvouwd vanuit de Schriften de belijdenis, die de Schrift samenvattend naspreekt. Overigens geldt voor de catechisatie voluit wat Voetius zegt in een van zijn werken tegen de studenten over de prediking: ,,U moet uw preken niet vullen met citaten van alle mogelijke autoriteiten. U moet zo preken, dat het volk geplaatst wordt onder het gezag van de éne autoriteit: Het Woord van God".

Calvijn 
,Ik heb eens een gesprek gehad met een rooms-katholiek, waarin betover Schrift en traditie ging. Hij stond op, wees op mijn rij Calvijn en zei toen: ,,Hoe functioneert die bij jullie? Stellen jullie Calvijn ook niet naast de Schrift?'' Die opmerking is zonder meer teweerieggen, maar geeft wel aan waarvoor we moeten oppassen. Je kunt best eens iemand aanhalen, maar het moet wel gedaan worden in de lijn van art. 7 van de N. G. B. Nooit mogen we de indruk wekken, dat we geschriften van mensen ,,hoe heilig zij geweest zijn" op één lijn plaatsen met het Woord. Alleen op de belijdeniscatechisatie bespreek ik meer opzettelijk, maar sober de verschillen die bestaan tussen de Gereformeerde Gemeenten en andere kerkverbanden. De breuk van Sion in ons land is zo groot als de zee. Dat moet wel allereerst voor ogen staan. Als we,, ons gelij k" zó sterk gaan onderstrepen, ben ik wel eens bang dat we met ons gelijk zalig denken te worden. Het kerkelijk standpunt mag en moet in de catechisatie doorklinken met beslistheid. Maar ook met ootmoed. Dan zal in onze benadering het zicht op héél de kerk van Christus niet ontbreken."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen