Het drama van Munster

(1)

„Drie lege kooien bleven aan de toren. En zijn gebleven tot op deze dag. Opdat een waarschuwende stem zou horen Al wie die drie kooien daar hangen zag. En wie in Munster komt moet niet vergeten Dat er drie kooien aan de toren hangen..."

Zo dichtte Muus Jacobse (Prof. Dr. K. Heeroma) in 1946. Nee, ik was het niet vergeten dat er drie kooien hangen aan de hoge toren van de Lambertikirche in Munster.

Ik was er eigenlijk voor naar Munster gegaan. Natuurlijk niet alleen om die drie kooien te zien, maar ook om wat rond te dwalen in de oude bisschopsstad, waarin het Doperse drama zich heeft afgespeeld.

En toen ik daar, op een zonnige middag in augustus, omhoog keek naar de Lambertitorcn, drong bet pas tot me door dat het precies 450 jaar geleden was dat het Munstersc avontuur eindigde met de terechtstelling van Jan van Leiden en zijn verdwaasde geestverwanten.

Een roerige tijd

Het optreden van de Wederdopers vond plaats op de grensovergang van de Middeleeuwen naar de moderne tijd. We kunnen ons het schokeffect van alle veranderingen nauwelijks meer voorstellen. Eeuwenlang had de indeling van de maatschappij vastgestaan: de adel, de geestelijkheid en de derde stand. Maar de macht van de adel en van de geestelijkheid begon te tanen. Door de uitvinding van de boekdrukkunst werden de moderne ideeën snel verbreid.

Het optreden van Maarten Luther had een scheur door de christenheid getrokken. De macht van het kapitaal nam toe, maar vergrootte ook de armoede. De lonen waren laag en het voedsel was duur. Bij epidemieën vielen de meeste slachtoffers in de onderste lagen van de bevolking. Oorlogen teisterden Europa en benden huursoldaten trokken .plunderend en brandschattend door het land.

Het leven was onzeker en de toekomst onheilspellend. Velen dachten dat het einde van de wereld nabij was.

Geen wonder dat het volk gevoelig was voor predikers die het oordeel aankondigden en opriepen tot bekering. In Duitsland had het radicale optreden van Thomas Münzer .geleid tot de Boerenopstand. Daarna was in Zürich de Doperse beweging ontstaan, die in Melchior Hofmann z'n voornaamste woordvoerder vond. Hij verkondigde dat de wederkomst zeer nabij was en dat weldra het Duizendjarig Rijk zou aanbreken. Alléén zij, die zich op belijdenis van hun geloof lieten dopen zouden ontkomen aan het gericht.

Munster

Volgelingen van deze Hofmann kwamen in 1534 aan in Munster, de Westfaalse hoofdstad, waar op dat moment een verwarde toestand heerste. Dat was het gevolg van het optreden van Bernhard Rothman, die wel „het brein" achter de beweging van de Wederdopers wordt genoemd. Rothman, aanvankelijk rooms-katholiek priester, was een zeer begaafd redenaar.

Een demagoog soms, die door zijn felle kritiek op de roomse kerk het volk opzweepte tegen de geestelijkheid. Van een preekverbod dat hem werd opgelegd trok hij zich niets aan, integendeel, hij wist de bevolking van Munster, en vooral ook de gilden voor zich te winnen. De raad van de stad kwam zó onder druk te staan dat bijna .alle kerken in handen van de „evangelischen" kwamen en dat de meeste roomse gebruiken in de eredienst werden afgeschaft.

Bisschop Eranz von Waldek — overigens een gematigd man! — kreeg geen kans het kathohcisme in de stad te herstellen. De protestantisering werd voortgezet, echter hoe langer hoe meer in doperse geest. Want Rothman verwierp de kinderdoop en beschouwde het avondmaal louter als een gedachtenismaaltijd. Maar dat ging de raad van Munster te ver. Rothman werd te verstaan gegeven dat hij er beter aan deed de stad te verlaten. Maar hij was er de man niet .naar om een dergelijk bevel op te volgen, bovendien was hij zeer populair bij de bevolking.

Jan Matthijs

In deze kritieke situatie arriveerden in Munster twee Wederdopers, gezonden door

Jan Matthijs van Haarlem. Deze oproerkraaier had in Holland de leiding van de doperse beweging op zich genomen en twaalf apostelen, twee aan twee, uitgezonden om de nadering van het Godsrijk aan te kondigen en hen die zich zouden bekeren te dopen. De twee Hollanders, Bartholomeus de Boekbinder en Willem de Kuiper, kregen onderdak in het huis van Bernhard Knipperdolling, die één van de hoofdrolspelers zou worden in het Munsterse drama. De bevolking van Munster kwam diep onder de indruk: na één week hadden al 1400 mensen zich laten dopen, onder wie vijf predikanten!

Het was een stimulans voor Rothrnan om nóg radicaler te worden in zijn prediking. Rente mocht niet meer worden gevraagd, betalingen moesten worden afgeschaft. Naar het voorbeeld van de eerste christengemeente diende alle bezit gemeenschappelijk te zijn.

Mensen die onder dit alles het hoofd koel hadden gehouden, zowel rooms-katholieken als luthersen, voelden wel aan dat dit uit de hand moest lopen en velen van hen verlieten de stad. Bisschop Von Waldeck vaardigde een edict uit tegen „de verdoemde, verboden en oproerige leer van de wederdopers", maar dat had weinig effect. Bovendien verscheen in februari 1534 Jan Matthijs in eigen persoon in de stad. God had hem van de hemel geopenbaard dat Munster was uitverkoren om het nieuwe Jeruzalem te worden. Vanuit dit Sion zou de genadeheerschappij over heel de wereld gaan. Hij maakte ook meteen een einde aan het beginsel van de weerloosheid dat de Wederdopers tot nu toe steeds hadden gehuldigd, want het was Gods wil dat de ware gelovigen met het zwaard' de goddelozen van de aarde zouden verdelgen.

Doordat steeds meer andersdenkenden Munster verlieten en de Wederdopers zelf steeds radicaler werden ontstond er in de stad een spanning die te snijden was. De raad was vrijwel tot machteloosheid gedoemd, want de beslissingen vielen in het huis van Knipperdolling.

Het nieuwe Jeruzalem

Nu de overheid de zaak niet meer in handen had begon de dweperij te escaleren. Op 8 februari renden Jan van Leiden — trouwe volgeling van Jan Matthijs — en Bernhard Knipperdolling door de straten, luid schreeuwend: „Doet boete, doet boete".

Sommige mensen kwamen in geestvervoering en zeiden dat ze in de wolken de heerlijkheid Gods aanschouwd hadden. Een dag later werden het raadhuis en de stadspoorten door de Wederdopers bezet, waarbij vechtpartijen ontstonden. Wéér verliet een aantal burgers de stad, terwijl omgekeerd vele geestverwanten in Munster een toevlucht zochten. Onder hen was Bernhard Krechting, predikant uit Oldenzaal, die ook een vooraanstaand man zou worden in de beweging. Hij was vergezeld van vele gemeenteleden.

De verkiezingen voor een nieuwe magistraat worden een groot succes voor de Wederdopers, die nu in het stadsbestuur verin de meerderheid waren. Intussen had bisschop Von Waldeck steun gezocht bij katholieke en lutherse vorsten om samen een einde te maken aan de Munsterse revolutie.

Op 24 februari sloegen ze het beleg voor de stad. De Wederdopers lieten zich echter niet intimideren en namen maatregelen om de belegering te kunnen doorstaan.

Jan Matthijs vond dat nu de tijd gekomen was om het „Nieuwe Jeruzalem" te zuiveren van de „goddelozen". Op een gure winterdag — 27 februari — werden de huizen van andersdenkenden ontruimd en mannen, vrouwen en kinderen zonder pardon de stad uitgezet. Vele inwoners die huis en haard niet wilden verlaten besloten toen zich alsnog te laten dopen. De verlaten huizen werden spoedig betrokken door „uitverkorenen" die van alle kanten naar Munster waren gekomen.

Van toen af was alle bezit gemeenschappelijk. Diakenen werden aangesteld om de voorraden te verdelen. Alle boeken naast de bijbel waren overbodig en dus verboden. Op zondag 15 maart was er op het Domplein een grote boekverbranding.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen