KLEINE KRONIEK

Dc Gereformeerde Kerken en Assen

De synode van Assen van de Gereformeerde Kerken, die in 1926 is gehouden, heeft destijds grote beroering gebracht in het leven van deze kerkgemeenschap. Nu in de laatste weken de beslissing van Assen nogal eens ter sprake wordt gebracht, zodat we in kranten en weekbladen hierover kunnen lezen, meen ik er goed aan tc doen om nog eens in herinnering te roepen wat er eigenlijk aan de hand was. Want men moet niet vergeten dat het ook toen reeds ging om het gezag van de Heilige Schrift. Wanneer men dan nu ook in deze kerkengroep bezig is met de kwestie Assen en er verschillende stemmen opgaan om dc uitspraak van die synode te herzien, vragen velen zich af of hier niet een verschuiving in de Geref. Kerken openbaar komt, die aanleiding kan wezen tot grote spanningen, die er trouwens ook daar reeds allerwegc zijn op te merken. Het besluit van Assen leidde destijds tot het ontstaan van dc Gereformeerde Kerken in Hersteld Verband, een kleine kerkengroep, die later opgegaan is in de Hervormde Kerk. Dat was kort na dc oorlog. Verschillende gereformeerden, die ik in de laatste weken hierover gesproken heb, stonden zeer huiverig tegenover een herroeping van de uitspraak van Assen. Daaruit meen ik te mogen concluderen, dat het vooral de theologen zijn, die ook hier naar verandering staan. Eerst gaan de predikanten verschuiven en zo nemen ze de gemeenten voor een groot deel mee.

Maar waar ging het dan bij de besluiten van Assen om? Er was een aanklacht gekomen tegen dr. J. G. Geelkerken te Amsterdam-Z. van de hand van een lid der gemeente H. Marinus. Op 23 maart 1924 verkondigde dr. Geelkerken bepaalde meningen betreffende het Schriftverhaal van de val des mensen in het paradijs. Een mening die op het volgende neerkwam: De predikant van Amsterdam-

Zuid kon de historiciteit van Genesis 2 en 3 op zichzelf wel aanvaarden, maar hij eiste een bepaalde vrijheid voor hen, die niet aan de letterlijke traditionele opvatting vasthielden en deze historiciteit prijsgaven. Dit werd terecht in de kring van de Geref. Kerken als een zeer belangrijke zaak beschouwd, zodat men besloot een buitengewone generale synode samen te roepen om de binnengekomen klachten in behandeling te nemen. Deze generale synode kwam in Assen bijeen. Vele dagen werd over deze zaak vergaderd. Tenslotte werd van dr. Geelkerken dc ondertekening van de volgende verklaring gevraagd: „Ondergetekende, kennis genomen hebbende van de uitspraak der Synode: dat de boom der kennis des goeds en des kwaads, de slang en haar spreken, de boom des levens naar de klaarblijkelijke bedoeling van het Schriftverhaal in eigenlijke of letterlijke zin zijn op te vatten en dus zintuigelijk waarneembare werkelijkheden waren; en dat derhalve de mening van Dr. Geelkerken als zou men disputabel kunnen stellen of deze zaken en feiten zintuigelijk waarneembare werkelijkheden waren zonder met het in artikel 4 en 5 der Ned. Geloofsbelijdenis beleden gezag der H. Schrift in strijd te komen, moet worden afgewezen: verklaart zich aan deze beslissing te conformeren en het Schriftverhaal van Genesis 2 en 3 naar zijn in de uitspraak der Synode aangegeven zin zonder enig voorbehoud te aanvaarden en ten grondslag te zullen leggen aan wat hij in deze zal leren."

Dr. Geelkerken antwoordde hierop dat hij de rechtmatigheid van de eis tot ondertekening van deze verklaring niet kon inzien en dat volgens hem de synode aan haar opvatting evenveel autoriteit toekende als aan de Heilige Schrift. Verder stelde hij dat hijzelf geen bepaalde exegese betreffende de bedoelde punten had en evenmin op zichzelf enig geloofsbezwaar tegen de onder ons bestaande traditionele uitlegging ervan. Hij vroeg vrijheid van wetenschappelijk onderzoek van deze kwestie. En hij zegde toe „dat hij uit hoofde zijner ambtelijke bediening in onze kerken, bereid was bij zijn prediking en catechetisch onderricht zich, in afwachting van de zo spoedig mogelijke afloop dezer noodzakelijke behandeling naar uw uitspraak omtrent „de klaarblijkelijkelijke bedoeling van het Schriftverhaal van Genesis 2 en 3 te voegen".

Het slot is geweest dat dr. Geelkerken buiten de Geref. Kerken kwam te staan. Verschillende andere predikanten zijn dezelfde weg gegaan. Prof. dr. K. Dijk verklaart in de Christelijke Encyclopedie: „De synode van Assen is voor de Gereformeerde Kerken van het grootste gewicht geweest, omdat het daar ging om de vraag of inzake de belijdenis van het Schriftgezag de oude Geref., schriftuurlijke opvatting zou gehandhaafd blijven of een nieuwe richting zou worden ingeslagen; de synode heeft onvoorwaardelijk voor de oude opvatting gekozen en is hierin door de volgende synode (Groningen 1927) gevolgd, die al de genomen besluiten bekrachtigde."

Assen op dc helling

Nog geen veertig jaar later komen er grote spanningen openbaar in de Geref. Kerken, spanningen die ook te maken hebben met het Schriftgezag. Grote verschuivingen wekken daar diepe onrust en vele eenvoudige gereformeerden weten niet waar men terecht zal komen. Ook onder de predikanten is er echter nog een groep, die zich tegen al die verschuivingen verzet. Op de vergaderingen van dc synode is echter de vraag besproken wat men toch met de uitspraken van Assen aan moet. Er ligt een voorstel ter tafel om een deputaatschap te benoemen, dat zich zou moeten bezinnen op het karakter van het Schriftgezag. Vooral ds. F. L. Bos van Vlaardingen heeft zich hiertegen verzet. Daarmee wordt volgens hem deze zaak weer op de lange baan geschoven. Hij meent dat de uitspraak van

Assen onhoudbaar is. Hij wil wel ernst blijven maken mct de letter van de Heilige Schrift en het onvoorwaardelijk gezag van het levende Woord van God. Maar het Woord Gods is meer dan het statische gegeven van het Schriftvcrhaal:

, , Het is dc dynamische levende activitcit van God Zelf, Die door dit Schriftverhaal heen met dc actuele kracht van de Heilige Geest ons aanspreekt.

Spreekt Gods Woord ons nu aan over de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid van die slang en die bomen? Of mogen we zeggen dat deze bijzonderheden van het Schriftvcrhaal slechts een gewaad vormen, waarin de boodschap van Gods Woord over de historische feitelijkheid van onze menselijke zondeval tot ons komt? Dat mogen wij niet om een vleselijke slang gaat. Zo maakt dc Heilige Schrift getuigt elders van die zondeval nergens op deze wijze. Integendeel: et vlees geworden Woord spreekt niet van een vleselijke slang, maar van de duivel als "een mensenmoorder van den beginne" (Joh. 8:44). En in de Openbaring van Johannes wordt gesproken van „de grote draak, de oude slang die genaamd wordt duivel en satan, die de gehele wereld verleidt (Openb. 12:9).

Het laatstgenoemde woord is met zijn noemen van "de oude slang" een kennelijke herinnering aan het verhaal van de zondeval in Genesis 3, terwijl zonneklaar blijkt, dat het bij die verleidende macht niet om een vleselijke slang gaaté Zo maakt de Heilige Schrift zelf duidelijk dat het in de boodschap van Gods Woord over de historische feitelijkheid van onze menselijke zondeval niet gaat om het met hoorbare stem spreken van een echte vleselijke slang, ofschoon het Schriftverhaal hiervan gewag maakt. Kennelijk behoort dit element tot de (door dc culturele entourage bepaalde) "opmaak" van het Schriftverhaal, waarvan onze sprekende God Zich bedient om mensen van alle tijden tot geloof inzake de diepe achtergrond van onze zonden te bewegen.

Wij zullen door het levende, en met de kracht van de Heilige Geest geladen Woord van God, dat door het Schriftverhaal tot ons komt, wel aan de historiciteit van onze zondeval en de daarachter schuilende, verleidende macht van de duivel geloven, maar mogen niemands geloof belasten met de werkelijkheid van een zintuiglijk waarneembare vleselijke slang als de feitelijke verleidende macht."

Het is nog niet tot een uitspraak gekomen op de vergaderingen van de synode, die deze weken geregeld gehouden worden. Duidelijk blijkt dat er verschillende stromingen zijn ter synode. Wanneer men bovenstaande opvatting van dr. Bos aanvaardt is men wel ver verwijderd van de uitspraak van Assen en van de oude Schriftuurlijke opvatting van het Schriftgezag. Ook uit de behandeling van deze zaak blijkt duidelijk dat er een bepaalde crisis in de Geref. Kerken is, die om oplossingen vraagt.

Verschuivingen in dc r.k. kerk

In Rome is het concilie weer bijeen voor zijn laatste zitting, die echter nog wel enkele maanden zal duren. Men heeft in de kranten kunnen lezen, dat de paus gewaarschuwd heeft tegen opvattingen ten aanzien van de mis, die afwijken van de officiele leer der kerk. In ons land kwamen er uit de protestantse hoek al juichende stemmen over beschouwingen van rooms-katholieke zijde ten aanzien van het Avondmaal. Deze r.k. opvattingen zouden de reformatorische Avondmaalsleer dicht benaderen. Maar de paus heeft in een encycliek (rondschrijven) duidelijk laten weten, dat dit niet zal worden aanvaard. Een medewerker van Trouw heeft vanuit Rome het volgende geschreven: „Die encycliek is getiteld: „Het mysterie van het geloof". Vooral de r.k. mis komt erin ter sprake. De paus zegt dat, naast de vreugde, hij redenen van ernstige pastorale bezorgdheid en angst heeft, waarover hij niet kan zwijgen. In r.k. kringen worden nl. over de mis meningen ten beste gegeven, die niet in overeenstemming zijn met het katholieke geloof. Vooral over de werkelijke tegenwoordigheid van Christus in het sacrament, wordt gesproken op een manier die aan de waarheid ernstig afbreuk doet. Dc paus zegt er niet bij. waar dat gebeurt en namen noemt hij ook niet. Maar sommige Italiaanse kranten weten precies waar die ketterijen verkondigd worden, namelijk in Nederland.

De Nederlandse leidende r.k. theologen houden er, volgens deze kranten, de meest afwijkende meningen op na en rebelleren eigenlijk tegen het kerkelijk gezag. Het is zelfs zo ver dat er een scheuring op handen is tussen de Nederlandse r.k. kerkprovincie en dc r.k. wereldkerk. Nu gaan kardinaal Alfrink en de andere Nederlandse bisschoppen in Rome inderdaad door voor zeer vooruitstrevend, met name waar het de vrijheid van meningsuiting en de godsdienstvrijheid betreft.

Ook tijdens dc discussies over Maria heeft kardinaal Alfrink gewaarschuwd voor dc naam medemiddelares voor Maria. Deze dingen hebben bij sommige andere figuren blijkbaar nogal kwaad bloed gezet en nu er in Nederland dc laatste jaren door verschillende r.k. theologen ernstig geprobeerd wordt, de r.k. leer over de mis nieuw te formuleren, is de maat blijkbaar vol.

Ongetwijfeld heeft men de paus ernstig tegen deze gang van zaken gewaarschuwd en het zal dan ook wel juist zijn dat hier onder meer publikaties uit Nederland worden veroordeeld. De verontwaardiging in het Nederlandse kamp hier in Rome is groot."

Ondertussen heeft kardinaal Alfrink zijn trouw betuigd aan de paus. Maar het zal wel duidelijk zijn, dat de spanningen ook in de r.k. wereld groot zijn. Ook daar zijn er verschuivingen, zoals ik ook in een vorige kroniek reeds heb aangetoond.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen