De Heidelbergse Catechismus

(17).

De Datheense vertaling.

Drie jaar nadat een ons onbekende hand de Heidelbergse Catechismus in het Nederlands had overgezet en deze overzetting in 1563 te Emden gedrukt was, gaf Petrus Dathenus in 1566 een vertaling van zijn hand, te gelijk met zijn bekende psalmberijming, terwijl hij achter die vertaling nog een liturgisch deel plaatste, bestemd voor kerkelijk gebruik. Vóór die psalmberijming plaatste hij een voorwoord met de volgende heil groet aan het hoofd:

„Allen Ghemeynten ende Dienaeren |esu Christi, die onder de Tvrannie des 7 J Antechrists suchten ende klaegen, wenschet Petrus Dathenus die ononverwinnelijcke kracht des heyligen Geestes, ende volstandichheyt des geloofs in een reyne conscientie doer Jesum Christum."

In dat voorwoord merkt hij o.a. op:

., Op dat oock die Christelicke leser een volkommen handtboexken hebbe mochte, hebbe ik den Chris tel icken Catechismmn, ende den voornaemsten deel der kercken ordeninghe, ende der ghebeden, so die bv ons gebruyckt syn, tot den Psalmen laeten drucken, alles tot beteringhe der kercken Christi." (25 maart 1566).

Weldra was deze vertaling in veler handen. Gedurende het jaar 1566 verschenen er minstens 3 uitgaven van en in 1567 zeker vier en zo ging het door.

Van cle eerste uitgave door Petrus Datheen luidt cle titel: „Catechismus ofte Onderwysinghe in de Christelycke leere, die in de Kercken ende Scholen der Kuer Vorstelieken Paltz gheleert wert. Metnaders der Christelicken Kercken Cere-O monien en Gebeden. In Nederlantsche sprake overgheset. Door Petryn Dathe-

num. Gedruct 1566. Deze Datheense vertaling is algemeen bekend, want we gebruiken hem iedere zondag. Het is de vertaling, die we nu nog hebben. Van de Datheense psalmen is men (bijna overal) in 1773 afgestapt, maar cle Datheense Catechismus is nog altijd in gebruik en met ere. We behoeven dus geen uitvoerige beschrijving van

deze uitgave te doen. De vragen waren genummerd en de O O zondagsafdelingen met de verzen der O O aangehaalde Bijbelplaatsen waren op de

rand aangetekend. Ieder weet, dat Datheen een vertaling gegeven heeft naar de derde hoogduitse druk, zodat ook het 80e antwoord, over de mis, erin voorkomt met dit slot: „Ende also is die Misse in de gront anders niet, clan een verloocheninghe der eenighen offerhande ende lijdens Jesu Chris-

ti, ende een vervloecte Afgoderije." We moeten nog vermelden, dat Datheen meer een overzetting van de Heidelber Gres O se Catechismus heeft gegeven dan een vertaling. Het is toch zo, dat de vertaling niet woordelijk is. Hier en daar veroorlooft hij zich een vrije overzetting, soms een verandering of bijvoeging, terwijl het ook opmerkelijk is, clat uit de woordkeuze vaak blijkt, dat Datheen naast cle hoogduitse ook cle latijnse uitgave van de Catechismus heeft gebruikt; hier en daar blijkt, clat hij aan cle laatste dikwijls cle voorkeur heelt gegeven. Er zijn nog wel eens mensen, die beweren, clat Datheen voor cle uitgave van zijn Catechismus cle Emdense van 1563 heeft gebruikt. Dit is echter stellig niet het geval, zoals wij in het vorige artikel hebben aangetoond. Men laat het dan voorkomen, alsof Datheen cle Emdense Catechismus opnieuw heeft uitgegeven met hier en daar een verandering in woordkeuze. Neen, Petrus Dathenus en niemand anders is de auteur van de vertaling, die in vele duizenden exemplaren, bijna vier eeuwen lang, door de kerken in Nederland is gebruikt, waardoor hier o.a. de zegen der Hervorming is bevestigd.

Dat de vertaling van Datheen verre van getrouw is, moge uit enkele voorbeelden blijken:

Hoogduits 1563:

Vr. 14: Kan aber jrgendt eine blosse Creatur fiir uns bezalen?

Vr. 40: Warumb hat Christus den tod mlissen leiden?

Vr. 81: Welche sollen zu dem Tisch des Herren kommen?

Datheen 1566:

Vr. 14: Kan oock ergens een bloote Creature gevonden werden, clie voor ons betaele?

Vr. 40: Waerom heeft Christus hem tot in den doot moeten vernederen?

Vr. 81: Voor wien is dat Avendtmael des Heeren inghestelt? enz.

In Nederland namen de meeste gemeenten cle Catechismusvertaling van Dathcen terstond aan, vooral toen zij achter de vertaling van de Bijbel, inzonderheid van het Nieuwe Testament en zijn psalmberijming gevoegd werd. In het begin waren de gemeenten echter niet verplicht van cle Heidelbergse Catechismus gebruik te maken. De synoden van Wezel (1568) en Emden (1571) lieten dat vrij, ofschoon zij hem ten sterkste aanbevolen. Eerst cle Dordsche synode van 1574 besloot tot de invoering er van in alle kerken en scholen in Nederland, een besluit, dat kort daarop bij resolutie van

de prins van Oranje en der Staten van Holland werd bekrachtigd. De daaropvolgende synoden van Dordrecht (157S) en Middelburg (1581) besloten in dezelfde geest. De synode van 's-Gravenhage (1586) gaf het uitdrukkelijke bevel: „dat de predikanten alomme des zondags in de namiddaggodsdienstoefeningen den Heidelbergschen catechismus kortelijk moesten verklaren en wel in dien voege, dat hij jaarlijks werd afgehandeld, volgens de afzonderlijke afdelingen, daarvan tot dat einde opzettelijk gemaakt."

Zo was dan de catechismus op kerkelijk en politiek gezag ingevoerd en werd, te Gouda uitgezonderd, overal in kerken en scholen gebruikt.

In de Synode van Zuid-Holland te Delft (1618) werd de beslissende uitspraak gedaan: „Niet alleen de geloofsbelijdenis, maar ook de Catechismus worde gehouden voor een formulier van eenigheid." Deze uitspraak werd op cle Nationale Synode van Dordrecht (1618-1619) nationaal verklaard en als een algemene kerkwet aangenomen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen