Paul Maier: Pontius Pilatus

De Amerikaan Paul Maier schreef een historische roman over Pilatus. Over de schrijver lees je meer elders in deze aflevering van Daniël. In de roman Pontius Pilatus probeert Maier een beeld te schetsen van de stadhouder die Christus liet kruisigen. In bijna 400 bladzijden beschrijft hij de ontwikkeling van deze man vanaf het moment dat hij in het jaar 26 op de nominatie stond om stadhouder in Judea te kunnen worden tot ongeveer het jaar 38, als Pilatus op betrekkelijk jonge leeftijd als ambteloos burger zijn dagen in Rome doorbrengt.

Paul Maier weet waarover hij schrijft. Hij is hoogleraar Oude geschiedenis aan de Western Michigan University (VS). Zijn boek is een historische roman, waarbij je het accent vooral moet leggen op historische en niet op roman! Dat neemt niet weg dat hij op een bijzonder boeiende wijze het leven van deze Romein weet te tekenen. Misschien niet zo boeiend voor iemand die zich bij het lezen van een streekroman 250 bladzijden lang blijft afvragen 'of ze elkaar nog krijgen', terwijl hij dat halverwege het eerste hoofdstuk al kon weten. Maar een lezer met belangstelling voor geschiedenis krijgt hier een interessant verhaal over de man die oog in oog stond met onze Heere Jezus, Hem onschuldig oordeelde en desondanks tot het kruis i/eroordeelde. Maier heeft gebruik gemaakt van veel bronnen: hij legt daarvan achterin het boek verantwoording af in zo'n 30 bladzijden historische aantekeningen. In zijn Woord vooraf laat hij ook al weten dat alle bij name genoemde personen echt bestaan hebben en beschreven worden op een wijze die niet in strijd is met de bekende historische feiten. Al heeft hij natuurlijk - zoals elke (roman)schrijver - de witte vlekken in het verhaal zelf moeten vullen. Maar daarbij heeft hij als historicus gebruik kunnen maken van een gedegen vakkennis. Dat heeft wel tot gevolg dat de schrijver ook heel nadrukkelijk aanwezig is als auctoriale ('alwetende') verteller, zoals we dat noemen.

Je bent als lezer van zo'n boek natuurlijk in de eerste plaats nieuwsgierig naar de wijze waarop hij Pilatus zal tekenen. We weten nu eenmaal niet veel van hem uit de Bijbel. Verder ben je benieuwd naar de manier waarop hij andere personen uit die tijd beschrijft: Pilatus' vrouw Procula, zijn beschermer Seianus en tijdgenoten als Herodes Antipas (die Johannes de Doper doodt) en Herodes Agrippa.

Laat ik beginnen met de hoofdpersoon zelf. Het gaat hier niet om een beschrijving van zijn gehele leven; het is geen biografie. Het zwaartepunt van het boek ligt op de periode dat hij als stadhouder actief was. Erg succesvol is hij in ieder geval niet geweest. Na een verblijf van tien jaar in Judea, werd hij teruggeroepen naar Rome. De keizer was niet tevreden over hem, al had dat voor een belangrijk deel te maken met de rol van Seianus, wiens beschermeling hij was. Aardig is de manier waarop Maier Pilatus naar zichzelf laat kijken op blz. 347: Afgezien van de paar mensen die grootheden zijn geworden", zei hij tegen Procula, "komt iedere man in zijn leven op een punt waarop hij zich verzoenen moet met het feit dat de geschiedenis hem zal passeren. Voor mensen met weinig eerzucht komt dat punt snel, dus kunnen ze zich daar met de soepele veerkrachtigheid van de jeugd op instellen. Maar ik had mijn aspiraties; ik heb dat punt steeds naar achteren geschoven. Maar nu heb ik het bereikt. En jong ben ik niet. Dat te moeten beseffen is moeilijk, erg moeilijk."

Toch heeft Pilatus het een en ander gepresteerd. Belangrijk is bij voorbeeld de aanleg van een aquaduct dat Jeruzalem en de tempel van water gaat voorzien. Dit is een historisch feit dat we vanuit de Bijbel helemaal niet kennen, maar dat voor zijn functioneren wel van belang is geweest. We kennen Pilatus uit de Bijbel als de stadhouder die aarzelt en weifelt bij de rechtzaak tegen de Heere Jezus. Maier plaatst hem in dit boek ook in die positie; duidelijk wordt hoe Pilatus zich een speelbal gevoeld met hebben in het politieke

krachtenveld dat niet alleen beheerst werd door de keizer Tiberius (en na Pilatus' terugkeer in Rome door diens kleinzoon Gaius Caligula), maar ook door mannen als (Herodes) Agrippa en de overste van de keizerlijke lijfwacht, Seianus.

Deze Seianus speelt een belangrijke rol op de achtergrond in dit verhaal. Seianus weet als commandant van de Pretoriaanse Garde zijn machtspositie te gebruiken om Pilatus voor te dragen als stadhouder. Als hij in Judea is aangekomen blijven de politieke inzichten van Seianus de stadhouder inspireren en leiden. Dat wordt echter ook bijna zijn ondergang. Na een mislukte coup van Seianus lijkt ook voor Pilatus maar één uitweg over: zelfmoord, die in Rome in dergelijke gevallen als een eervolle dood en als een heldendaad wordt beschouwd. Hij wordt echter op non-actief gezet. In die periode ontmoet hij opnieuw Cornelius, de hoofdman uit Caesarea, die de Bijbellezer wel kent uit het boek Handelingen. Deze Cornelius probeert aan Pilatus het evangelie te verkondigen en laat hem nadenken over de gebeurtenissen die enkele jaren daarvoor in Jeruzalem hebben plaats gevonden: de berechting en kruisiging van Jezus van Nazareth. Maier speelt hiermee in op berichten als zou Pontius Pilatus mogelijk toch nog het christendom omhelsd hebben. De kerkvader Tertullianus heeft in zijn beroemde Apologeticum (een verdediging van de christelijke godsdienst) beweerd dat Pilatus "een christen in zijn geweten" was. Van zijn vrouw wordt dat in ieder geval door sommigen aangenomen.

Daarmee kom ik bij de tweede hoofdpersoon in dit boek. Procula, zijn vrouw, speelt namelijk een belangrijke rol in deze roman. Zij wordt door Maier getekend als een stabiele persoonlijkheid, die haar man in alles trouw volgt en steunt. Zij is geïnteresseerd in de joodse godsdienst en probeert daar meer van te weten te komen. Zo zou zij zelfs in haar onschuld geprobeerd hebben een kijkje te nemen in de tempel, wat haar bijna het leven kostte. Als zij hoort van de profeet uit Nazareth, wil ze meer van Hem weten. En zo verweeft Maier de bekende passage uit het evangelie ook in zijn roman, Procula is volgens hem méér dan gewoon nieuwsgierig naar deze Nazarener. Daarmee begeeft hij zich niet op glad ijs, want de traditie van de oude kerk rekende Procula tot een christin en de Grieks-orthodoxe kerk heeft haar zelfs heilig verklaard. Nog altijd staat zij daar op 27 oktober op de heiligenkalender en in de christelijke kerk in Ethiopië heeft men zelfs een heiligendag op 25 juni voor de heilige Procula en Pilatus samen.

Overigens merk je in deze roman wel weer hoe moeilijk een schrijver het krijgt als hij aan de zaken van het christelijk geloof en de bekering komt. Als hij in de laatste hoofdstukken de gesprekken tussen Pilatus en Cornelius weergeeft, wordt dat wel duidelijk. Het geloof van Cornelius krijgt hier wat vage - misschien past beter de term theoretische - trekken en zeker de bekeringspoging van Pilatus door Cornelius blijft in een wat filosofische beschrijving steken.

Afrondend wil ik echter stellen dat de schrijver ons een waardevol boek heeft gegeven. Positief vind ik de tekening van het Romeinse leven. Enkele jaren geleden heb ik bij een bespreking van enkele Amerikaanse romans al eens gewezen op de zwoele sfeer in een roman van Francine Rivers. Ook Maier tekent het dagelijkse leven, maar zonder die wufte sfeer voortdurend te suggereren of te beschrijven. Misschien is het geen boek voor de gemiddelde lezer, toch is het zeer de moeite waard. Heeft Maier nu de echte Pilatus beschreven? Dat is natuurlijk onmogelijk, maar hij heeft zonder twijfel een waardevol beeld geschetst dat betrouwbaar overkomt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen